The Tradition of Making Halva for the Deceased with its Changes, Transformations and Functions in the Village of Karalar, Yıldızeli

Yıl 2024, Sayı: 16, 52 - 64, 31.07.2024

Sait Sayar

https://doi.org/10.46628/itbhssj.1488181

Öz

Various customs and beliefs have emerged around death, an important transition in life. These customs and beliefs aim to ease the journey of the deceased into the afterlife, ensure their happiness in the afterlife, and prevent their return to the living world. Another aim is to alleviate the suffering of the relatives of the deceased, to console them and to enable them to participate in social life as soon as possible. One such practice is the preparation of halva after a death, a tradition widely seen in the context of mourning. The tradition of making halva for the deceased has been discussed in numerous studies. This article investigates the practice, changes, transformations, and functions of the tradition of making halva for the deceased in the village of Karalar, Yıldızeli. Findings from field observations in the natural environment were analyzed within the framework of functional folklore theory, and the functions of folklore. As a result, significant changes and transformations were observed in the village, which has a rich historical background. In the village, where the tradition is still alive, the practice of making halva is considered a religious duty and is maintained as a long-standing custom. Therefore, it was observed that the practice of making halva in the village performs functions such as ritual, status-prestige, socialization, remembrance, and comfort. Although making halva in the region for religious purposes ensures the continuation of the tradition, it was concluded that the subject should be introduced in wider areas to further reinforce this continuity.

Anahtar Kelimeler

tradition, halva, function, Karalar village, death

Yıldızeli'nin Karalar Köyünde Değişim, Dönüşüm Uygulanış ve İşlevleriyle Ölü Helvası Geleneği

Öz

Hayatın geçiş evrelerinden biri olan ölüm etrafında birçok âdet ve inanış oluşmuştur. Bu âdet ve inanışların amaçlarından biri ölenin başka bir âleme gidişini kolaylaştırmak, gittiği yerde mutlu olmasını sağlayıp dünyaya dönüşünü engellemektir. Ayrıca ölenin yakınlarının acısını hafifletme, onları teselli edip bir an önce toplumsal hayata katılmalarını sağlama da başka bir amaçtır. Ölenin ardından helva yapılması ölümle ilgili önemli uygulamalardan biridir. Ölü helvası geleneği bugüne kadar birçok çalışmaya konu olmuştur. Bu makalenin amacıysa Yıldızeli’nin Karalar köyünde uygulanan ölü helvası geleneğinin uygulanışı, geçirdiği değişim ve dönüşümlerle işlevlerinin ortaya konulmasıdır. İşlevsel halk bilimi kuramı çerçevesinde doğal ortamda yapılan gözlemler sonucunda elde edilen bulgular halk biliminin işlevleri bakımından incelenmiştir.
Köklü bir geçmişe sahip olan köyde helva yapımıyla ilgili çeşitli değişim ve dönüşümlerin yaşandığı anlaşılmıştır. Geleneğinin canlı bir şekilde uygulanmaya devam edildiği köyde helva yapılması dinî bir görev olarak kabul edilir ve geleneksel olarak sürdürülür. Dolayısıyla köyde yapılan ölü helvasının ritüel, statü ve saygınlık, sosyalleşme, hatırlama ve rahatlama gibi işlevleri gerçekleştirdiği görülmüştür. Yörede ölü helvasının ibadet maksadıyla yapılması geleneğin devam etmesini sağlasa da bu devamlılığın pekiştirilmesi için konunun daha geniş sahalarda tanıtılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

gelenek, helva, işlev, karalar köyü, ölüm

Kaynakça

• Aça, M. (2021a). Türklerde ölü aşı verme geleneğinin bir parçası olarak helva dağıtma. S. Deniz (Ed.), Türk kültüründe helva (s. 6-10) içinde. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Aça, M. (2021b). Ölümle ilgili inanış ve uygulamalar. M Aça (Ed.), Halk bilimi el kitabı (s. 388-389) içinde. Nobel Yayınları.
• Albayrak, A. ve Arıcı, İ. (2007). Elazığ’da taziye geleneği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 33-44.
• Atak, M. ve Atak, Z. (2022). Modernite ve postmodernitede değişen ölüm algısı. İbni Haldun Çalışmaları Dergisi 7(2), 119-133.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Millî Folklor, 87, 159-169.
• Bolçay, E. (2014). Erzurum’da cenaze gelenekleri. Türkbilig, 28, 111-118.
• Bozagcı, E. C. (2023). Türk mutfak kültüründe helva ve helva gelenekleri. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 8, 191-200.
• Cengil, M. ve Baran Tekin, D. (2016). Kutsal zaman, algılanış biçimi ve ibadet hayatına etkileri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(29), 33-63.
• Dinç, M. (2021). Halk bilgisinin beslenme ve mutfak kültürüne dönük temsilleri. M. Aça (Ed.), Halk bilimi el kitabı (s. 287-314) içinde. Nobel Yayınları.
• Ersoy, R. (2002). Türklerde ölüm ve ölü ile ilgili rit ve ritüeller. Millî Folklor, 54, 86-101.
• Gaspak, A. (2016). Alevilerde ölümle ilgili inanış ve uygulamaların dinler tarihi açısından değerlendirilmesi (Arguvan örneği). Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(2), 107-127.
• Gül, M. (2021). Gelmugad yoklama defteri. https://www.sivastimes.com.tr/ haber/ gelmugad_ yoklama_ defteri- 7397.html. adresinden11 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Irmak, Y. (2016). Doğumdan ölüme Bingöl geçiş dönemleri inanç ve uygulamaları. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 113-132.
• Irmak, Y. (2019). Bingöl mutfak kültürü ve gastronomi turizmi. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 6(1), 111-144.
• Irmak, Y. (2024). Türk kültüründe tören yemeklerine işlevsel bir yaklaşım. Motif Akademi Dergisi, 17(46), 486-515.
• Öğüt Eker, G. (2018). Farklı görme biçimleriyle modern dünya ritüeli olarak yemek kültürü: Sınama/erginlenme ve intikam alma gizli işlevleri. Millî Folklor, 120, 170-183.
• Örnek, S. V. (1995). Türk halkbilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Samancı, Ö. (2018). Türk mutfak kültüründe helva geleneği. https://www.turkascihaberleri.com/HaberDetay/53/Turk-Mutfak-Kulturunde-Helva-Gelenegi---Sn-Doc-Dr--Ozge-Samanci-.html adresinden 11 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Sayar, S. (2011). Destanlardan günümüze doğum, ölüm âdet ve inanışları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Sayar, S. (2020). Bağlamdan işleve, efsaneden argoya ‘pamukta yatmak’, AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 20, 151-161.
• Sayın Alsan, Ş. (2022). Türk kültüründe ölüm olgusu ve ölüm sonrası ritüelleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(37), 179-196.
• Tan, N. (2016). Deyim araştırmalarına katkılar: Üç deyim. https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2021/01/Nail-Tan-_-DEY%C4%B0M-ARA%C5%9ETIRMALARINA-KATKILAR-_-6.pdf adresinden 11 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Yıldızeli Kaymakamlığı (2024). Karalar. http://yildizeli.gov.tr/karalar. adresinden 11 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.