Predictors of Prosocial Behavior: Religious Attitudes, Delay of Gratification, Well-Being, and Savoring

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 4, 2286 - 2304, 15.12.2025

Elvan Kiremitçi Canıöz , Ahmet Yasin Şenyurt , Bedirhan Gültepe , Hamit Coşkun

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1676469

Öz

This study examines the predictive role of religious attitude, delay of gratification, well-being, and savoring positive life events on prosocial behavior. Prosocial behavior is defined as an individual's act of considering the well-being of others without expecting anything in return. Religious attitude can enhance social support and encourage helping behavior. Delay of gratification is associated with patience and well-being, potentially influencing prosocial behaviors. Individuals with higher well-being levels tend to engage in more helping behaviors. Those who savor positive life events are more empathetic and exhibit greater prosocial behavior. The study included a total of 313 participants from Balıkesir University and Bolu Abant İzzet Baysal University, comprising 258 women and 55 men. Participants completed the Demographic Information Form, Religious Attitude Scale, Delay of Gratification Scale, PERMA Scale, Savoring Positive Life Events Strategies Scale, and Prosociality Scale. Data were analyzed using the Jamovi statistical software. Findings indicate that religious attitude, delay of gratification, well-being, and savoring positive events significantly predict helping, benevolence, altruism and giving but do not significantly predict forgiveness. Future studies are recommended to explore these variables with different sample groups and additional factors.

Anahtar Kelimeler

Religious attitude , Delay of gratification , Well-being , Savoring , Prosocial behavior

Prososyal Davranışın Yordayıcıları: Dini Tutum, Haz Erteleme, İyi Oluş ve Olumlu Yaşam Olaylarının Tadını Çıkarma

Öz

Bu araştırma, dini tutum, haz erteleme, iyi oluş ve olumlu yaşam olaylarının tadını çıkarmanın prososyal davranış üzerindeki yordayıcı rolünü incelemektedir. Prososyal davranış, bireyin karşılık beklemeden başkalarının yararını gözetmesi olarak tanımlanmaktadır. Dini tutum bireyin sosyal desteğini artırarak yardımlaşmayı teşvik edebilir. Haz erteleme, sabır ve iyi oluş ile ilişkili olup prososyal davranışları etkileyebilir. İyi oluş düzeyi yüksek bireylerin daha fazla yardım etme eğiliminde olduğu görülmektedir. Olumlu yaşam olaylarının tadını çıkaran bireyler ise daha empatik olup prososyal davranışları daha fazla sergilemektedir. Araştırma kapsamında Balıkesir Üniversitesi ve Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi’ nde eğitimlerine devam eden toplam 313 katılımcıya ulaşılmıştır. Cinsiyet açısından incelendiğinde, araştırmada 258 kadın ve 55 erkek katılımcı yer almıştır. Araştırma kapsamında katılımcılara sırasıyla Demografik Bilgi Formu, Dini Tutum Ölçeği, Haz Erteleme Ölçeği, PERMA Ölçeği, Olumlu Yaşam Olaylarının Tadını Çıkarma Stratejileri Ölçeği ve Prososyallik Ölçeği verilmiştir. Elde edilen veriler Jamovi analiz programında incelenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre, dini tutum, haz erteleme, iyi oluş ve olumlu olayların tadını çıkarmanın prososyal davranışlardan yardım etmeyi, hayırseverliği, fedakarlığı ve bağışlamayı anlamlı olarak yordadığı, ancak affetmeyi anlamlı olarak yordamadığı görülmüştür. Gelecek araştırmalar için değişkenlerin farklı örneklem grupları ile tekrar edilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dini tutum , Haz erteleme , İyi oluş , Olumlu yaşam olaylarının tadını çıkarma , Prososyal davranış

Etik Beyan

Çalışma kapsamında Balıkesir Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu’ nun 31.01.2025 tarihli ve 2025/01-13 sayılı toplantısında etik kurul izni alınmıştır.

Kaynakça

• Abdel-Khalek, A. M. & Naceur, F. (2007). Religiosity and its association with positive and negative emotions among college students from Algeria. Mental Health, Religion & Culture, 10(2), 159 170. https://doi.org/10.1080/13694670500497197
• Akbağ, A. & Kamali, R. (2023). The psychometric properties of Turkish version of the Ways of Savoring Checklist (WOSC-TR): A study of validity and reliability. [Sözlü bildiri]. IX. International TURKCESS Education and Social Sciences Congress, Turkey
• Aknin, L.B., Barrington-Leigh, C.P., Dunn, E.W., Helliwell, J.F., Burns, J. & Biswas-Diener, R. Prosocial Spending and Well-Being: Cross-Cultural Evidence for a Psychological Universal. J Pers Soc Psychol. 2013; 104: 635–652. https://doi.org/10.1037/a0031578
• Akova, O., Şahin, G. & Öğretmenoğlu, M. (2019). Rekreasyon deneyiminin psikolojik iyi oluş üzerine etkisi: Y kuşağı üzerinde bir araştırma. Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 124-139.
• Atçeken, M. (2014). Dindarlık, Evlilik Doyumu ve Kişilik Özelliklerinin Bağışlama İle İlişkisi [Yüksek Lisans Tezi] Haliç Üniversitesi
• Ayten, A. (2009). Affedicilik ve Din: Affetme Eğilimi ve Dindarlıkla İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (37), 111-128.
• Azar, F. & Mullet, E. (2002). Willingness to forgive: A study of Muslim and Christian Lebanese. Peace and Conflict. Journal of Peace Psychology, 8(1), 17-30.
• Batara, J. B. L., Sembrero, D. R. M., Franco, P. S. & Quiachon, M. A. M. (2016). Effects of Religious Priming Concepts on Prosocial Behavior Towards Ingroup and Outgroup. Europe’s Journal of Psychology, 12(4), 635–644. https://doi.org/10.5964/ejop.v12i4.1170
• Bıkmaz, Ö. (2011). Üst düzey zihinsel özelliklerin ölçülmesinde puanlayıcılar arası güvenirlik belirleme tekniklerinin karşılaştırılması [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Brethel-Haurwitz, K. M. & Marsh, A. A. (2014). Geographical Differences in Subjective Well-Being Predict Extraordinary Altruism. Psychological Science, 25(3), 762–771. https://doi.org/10.1177/0956797613516148
• Bryant, F. B. (2003). Savoring beliefs inventory (SBI): A scale for measuring beliefs about savoring. Journal of Mental Health, 12(2), 175-196. https://doi.org/10.1080/0963823031000103489
• Bryant, F. B. & Cvengros, J. A. (2004). Distinguishing hope and optimism: Two sides of a coin, or two separate coins? Journal of Social & Clinical Psychology, 23(2), 273-302. https://doi.org/10.1521/jscp.23.2.273.31018
• Bryant, F., & Veroff, J. (2007). Savoring: A new model of positive experience. Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Butler, J. & Kern, M. L. (2016). The PERMA-Profiler: A brief multidimensional measure of flourishing. International Journal of Wellbeing, 6(3), 1-48.
• Carlo, G., Hausmann, A., Christiansen, S. & Randall, B. (2003). Sociocognitive and Behavioral Correlates of a Measure of Prosocial Tendencies for Adolescents. Journal of Early Adolescence, 23(1), 107-134.
• Certel, H., ( 2011), Din Psikolojisi, Tuğra Ofset, Isparta.
• Chen, Y., Klyver, K. & Zhang, H. (2023). Altruistic entrepreneurs: How does religious belief affect entrepreneurial career persistence? Journal of Small Business Management, 62(5), 1–32. https://doi.org/10.1080/00472778.2023.2248496
• Cheung, R. Y. & Lau, E. N. S. (2021). Is mindfulness linked to life satisfaction? Testing savoring positive experiences and gratitude as mediators. Frontiers in Psychology, 12, 1- 7. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.591103
• Çalışır, G., Ünal A. M. & Aydoğan Kılıç, T. (2018, Eylül, 13-16). Dini bayram geleneklerinin kişilerarası iletişime yansımaları. Zeugma I. Uluslararası Multi Disipliner Çalışmalar Kongresi, Gaziantep, Türkiye.
• Demirci, İ., Ekşi, H., Dinçer, D. & Kardaş, S. (2017). Beş boyutlu iyi oluş modeli: PERMA Ölçeği Türkçe Formunun geçerlik ve güvenirliği. The Journal of Happiness & Well Being, 5(1), 60-77.
• Demirkol, M. (2019). Dinî Bir Tutum Olarak Yardımseverlik. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 211-232.
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95, 542-575.
• Düzgüner, S. & Sevinç, K. (2020). Farklı Bölümlerde Okuyan Üniversite Öğrencilerinde Özgecilik ve Dini Tutum İlişkisi. Theosophia, 1, 53-69
• Eisenberg, N. & Mussen, P. H. (1989). The Roots of Prosocial Behavior in Children. Cambridge: Cambridge University Press.
• Fox, A. & Thomas, T. (2008). Impact of religious affiliation and religiosity on forgiveness. Australian Psychologist, 43(3), 175-185.
• Fu, W., Wang, C., Chai, H. & Xue, R. (2022). Examining the relationship of empathy, social support, and prosocial behavior of adolescents in China: A structural equation modeling approach. Humanities and Social Sciences Communications, 9(1), 1-8.
• Galante, J., Gallacher, J., Mitchell, C. & Bekkers, M. (2016). Loving-Kindness Meditation Effects on Well Being and Altruism: A Mixed-Methods Online RCT. Applied Psychology: Health and Well Being, 8(3), 322–350. https://doi.org/10.1111/aphw.12074
• Genç, H. & Durmuş, E. (2020). Öğretmen adaylarında psikolojik iyi oluşun yordayıcısı olarak bağışlama. Journal of International Social Research, 13(70).
• Gentzler, A. L., Ramsey, M. A., Yi, C. Y., Palmer, C. A. & Morey, J. (2014). Young adolescents’ emotional and regulatory responses to positive events: Investigating temperament, attachment, and event characteristics. Journal of Positive Psychology, 9(2), 108-121. https://doi.org/10.1080/17439760.2013.848374
• Grossmann, T., Missana, M. & Krol, K. M. (2018). The neurodevelopmental precursors of altruistic behavior in infancy. PLOS Biology, 16(9), e2005281. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.2005281
• Haller, E., Gloster, A. T., Lappalainen, R., Aydın, G., Kleszcz, B., Papacostas, S., Dias Neto, D., Squatrito, V., Mchugh, L., Karekla, M., Da Silva, A. N., Constantinou, M., Ivanović, I., Chong, Y. Y., Ruiz, F. J., Segura- Vargas, M. A., Chien, W. T., Kassianos, A. P., Presti, G., … Ļubenko, J. (2022). To Help or Not to Help? Prosocial Behavior, Its Association With Well-Being, and Predictors of Prosocial Behavior During the Coronavirus Disease Pandemic. Frontiers in Psychology, 12(0232608). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.775032
• İşcan, H. (2021). Psikolojik iyi oluş özelliklerinin yordayıcısı olarak affetme ve dini başa çıkma ilişkisi. Sakarya Üniversitesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Jose, P. L., Lim, B. T., & Bryant, F. B. (2012). Does savoring increase happiness? A daily diary study. The Journal of Positive Psychology, 7(3), 176-187. doi: 10.1080/17439760.2012.671345
• Karadirek, G. (2023). Örgütsel Prososyal Motivasyon ve Davranışlar. Özgür yayinlari. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub302.c1397
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236.
• Keyes, C. L. M. (1998). Social well-being. Social Psychology Quarterly, 61, 121-140.
• Kiremitçi-Canıöz, E. (2019). Sosyal kimliğin yardım etme davranışı üzerindeki etkisinin empati ve öznel iyi oluş değişkenlerine göre incelenmesi. (Yayınlanmış doktora tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kiremitçi-Canıöz, E. (2025). Üniversite Öğrencilerinde Mevsimsel Değişimler Yardımseverliği Nasıl Etkiler? Psikolojik İyi Oluş ve Kaygının Aracı Rolü. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 12(1), 26 47. https://doi.org/10.31682/ayna.1436092
• Koç, M., Tuncay, A. Y. A. S., Çolak, T. S. & Güven, N. (2014). Haz erteleme ölçeği: Geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Academic Social Science Studies, 30(1), 69-78.
• Lara, R., Vázquez, M. L., Godoy-Izquierdo, D. & Ogallar, A. (2020). Psychosocial Resources for Hedonic Balance, Life Satisfaction and Happiness in the Elderly: A Path Analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(16), 5684. https://doi.org/10.3390/ijerph17165684
• Larsen, M. & Witoszek, N. (2023). Strategies of prosociality: Comparing Nordic and Slavonic altruism toward Ukrainian refugees. Frontiers in Psychology, 14, 1065889.
• Mellor, D., Hayashi, Y., Firth, L., Stokes, M., Chambers, S. & Cummins, R. (2008). Volunteering and Well Being: Do Self-Esteem, Optimism, and Perceived Control Mediate the Relationship? J Soc Serv Res. 34: 61–70. https://doi.org/10.1080/01488370802162483
• Nelson-Coffey, S. K., Fritz, M. M., Lyubomirsky, S. & Cole, S. W. (2017). Kindness in the blood: A randomized controlled trial of the gene regulatory impact of prosocial behavior. Psychoneuroendocrinology, 81, 8-13.
• Ok, Ü. (2011). Dinî Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması. Uluslar arası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2).
• Park, S. & Shin, J. (2017). The influence of anonymous peers on prosocial behavior. PLoS One, 12(10), e0185521.
• Quoidbach, J., Berry, E. V., Hansenne, M. & Mikolajczak, M. (2010). Positive emotion regulation and well-being: Comparing the impact of eight savoring and dampening strategies. Personality and Individual Differences, 49(5), 368-373. https://doi.org/10.1016/j.paid.2010.03.048
• P., Raj, C.S., Elizabeth, P., Padmakumari. (2016). Mental Health Through Forgiveness: Exploring the Roots and Benefits. Cogent Psychology, 3, 1-16. https://doi.org/10.1080/23311908.2016.1153817.
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
• Rowland, L. & Curry, O. S. (2018). A range of kindness activities boost happiness. The Journal of Social Psychology, 159 (3), 340–343. https://doi.org/10.1080/00224545.2018.1469461
• Salces-Cubero, I. M., Ramírez-Fernández, E. & Ortega-Martínez, A. R. (2019). Strengths in older adults: Differential effect of savoring, gratitude and optimism on well-being. Aging Mental Health, 23(8), 1017- 1024. https://doi.org/10.1080/13607863
• Sanchez, A. & Vazquez, C. (2014). Looking at the eyes of happiness: Positive emotions mediate the influence of life satisfaction on attention to happy faces. The Journal of Positive Psychology, 9(5), 435–448. https://doi.org/10.1080/17439760.2014.910827
• Saslow, L. R., Saturn, S. R., Feinberg, M., Clark, K., Impett, E. A., Wong, E., Keltner, D., Piff, P. K., Antonenko, O., Willer, R., John, O. P. ve Kogan, A. (2013). The social significance of spirituality: New perspectives on the compassion–altruism relationship. Psychology of Religion and Spirituality, 5(3), 201–218. https://doi.org/10.1037/a0031870
• Schlam, T. R., Wilson, N. L., Shoda, Y., Mischel, W. & Ayduk, Ö. (2013). Preschoolers’ Delay of Gratification Predict Their Body Mass 30 Years Later. The Journal of Pediatrics 162: 90-93.
• Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well being (1st Free Press hardcover ed.). New York, NY: Free Press.
• Selim, S. (2007). Life Satisfaction and Happiness in Turkey. Social Indicators Research, 88(3), 531–562. https://doi.org/10.1007/s11205-007-9218-z
• Smith, J. L. & Bryant, F. B. (2013). Are we having fun yet? Savoring, Type A behavior, and vacation enjoyment. International Journal of Wellbeing, 3(1), 1-19. https://doi.org/10.5502/ijw.v3i1.1
• Smith, J. L. & Hanni, A. A. (2017). Effects of a Savoring Intervention on Resilience and Well-Being of Older Adults. Journal of Applied Gerontology, 38(1), 137–152. https://doi.org/10.1177/0733464817693375
• Traş, Z., Öztemel, K. ve Koçak, M. (2020). Üniversite öğrencilerinin mutluluk, yalnızlık ve sabır düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 15(22), 878-894.
• Uysal, V., (1996), Din Psikolojisi Açısından Dinî Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri, M.Ü.İ.F.V. Yay., İstanbul.
• Uysal, V. (2007). Kentsel hayatta dindarlık ve oruç ibadetinin bireysel-toplumsal yansımaları Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(32), 19-44.
• Uysal, V. (2015). Genç yetişkinlerde affetme eğilimleri ve dinî yönelim/dindarlık. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 48(48), 35-56.
• Weinstein N. & Ryan R. M. (2010). When helping helps: autonomous motivation for prosocial behavior and its influence on well-being for the helper and recipient. Journal of Personality and Social Psychology, 98(2), 222–44. https://doi.org/10.1037/a001698
• Weiss-Sidi, M. & Riemer, H. (2023). Help others-be happy? The effect of altruistic behavior on happiness across cultures. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1156661
• Wollast, R., De La Sablonnière, R., Pelletier-Dumas, M., Stolle, D., Dorfman, A., Lina, J.-M., Dupéré, V., Mageau, G. A. & Lacourse, É. (2023). Trajectories of self-kindness, common humanity, and mindfulness during the COVID-19 pandemic: A person oriented multi-trajectory approach. PLOS ONE, 18(12), e0292522. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0292522
• Yılmaz, K. (2013). Üniversite Öğrencilerinin Dini Yönelimleri İle Bireysel Değerleri Arasındaki İlişki. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29), 129-146.
• Yıldız, D. (2021). Üniversite öğrencilerinde psikolojik iyi oluş ve yaşamda anlamın yordayıcısı olarak prososyal davranışlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.