SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE TOPLUMSAL HAFIZA: AHISKA TÜRKLERİ HAFIZASI PROJESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2020, , 281 - 299, 06.03.2020

Zekeriya Fatih İneç

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020.20.52925-557741

Öz

Bu çalışmanın amacı sosyal bilgiler dersinde kullanılabilecek internet tabanlı toplumsal bir hafıza uygulaması oluşturmaktır. Ayrıca sosyal bilgiler öğretmenlerinin uygulamaya ilişkin görüşlerini belirlemektir. Ahıskalı Türkler ve yaşadıkları sürgünler konusunda bilimsel bir literatür mevcut olmasına karşın hafıza niteliği olan bir çalışma ülkemizde bulunmamaktadır. Bu çerçevede araştırmacı tarafından ADDIE (Analiz, Tasarım, Geliştirme, Uygulama ve Değerlendirme) öğretim tasarımı modeli ile geo-medya teknolojisi kullanılarak toplumsal bir hafıza uygulaması (Ahıska Türkleri Hafızası Projesi - ATHP) geliştirilmiştir. ATHP’nin veri tabanını oluşturmak için nitel araştırma yöntemlerinden anlatı tekniğinden yararlanılmıştır. Bunun için sözlü tarih çalışması yürütülmüştür. Veri elde etmek için amaçlı örnekleme tekniklerinden benzeşik örnekleme tekniği ile sekiz Ahıskalı Türk belirlenmiştir. ATHP’nin değerlendirilmesi içinse nitel araştırma yöntemlerinden bütüncül çoklu durum çalışması yürütülmüştür. Amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik yöntemi ile dokuz sosyal bilgiler öğretmeni belirlenmiştir. Bu çerçevede elde edilen veriler içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerinden elde edilen bulgular, ATHP’nin toplumsal bir hafıza oluşturma amacının ana ve doğru kaynağa ulaştırma, hafızayı canlı tutma ve ülkü birliğini sağlama şeklinde olduğunu; sosyal bilgiler derslerinde ATHP’nin kullanımının değer öğretimine, öğretim programına ve programın genel kazanımlarına uygun olduğunu; ATHP’nin güçlü yönlerinin ilk elden kaynakların paylaşımı, beceri eğitimi ile değer öğretimine imkan verdiğini; ATHP’nin zayıf yönlerinin ise örneklemin ve ara yüzün sınırlı iken, dildeki morfolojik farklılıkların ve içeriğin fazla olduğunu göstermektedir. ATHP’nin işlevselliğinin artırılması içinse kurumlar arası iş birliğinin, geniş kitlelere ulaşılmasının ve içeriğin genişletilmesinin gerektiği sonucu tespit edilmiştir. Bu çalışma ile ATHP, geo-medya teknolojisi üzerine kurulan ilk toplumsal hafıza çalışması olmuştur. Araştırmanın sonunda araştırmacılara bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Geo-medya, Ahıska Türkleri, Toplumsal Hafıza, Ulus Kimlik, Sosyal Bilgiler

Kaynakça

• Akpınar, E. (2016). Donetsk'ten Erzincan'a: Ahıska Sürgünlerinin Son Göçü. Özçağlar, A. N. Türokoğlu, Bayar, R. Yılmaz, E. Aydın, O. & Karbacak, K. (Ed.), TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 327-343). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Aldoobie, N. (2015). ADDIE Model. American International Journal of Contemporary Research. 5(6). 68-72.
• Ata, B. (2011). Sosyal Bilgiler Eğitiminde İyi Bir Örnek: ABD Kongre Kütüphanesinin Amerikan Hafıza Projesi. Türk Kütüphaneciliği. 25(2). 261-270.
• Atik, A., Bilginer Erdoğan, Ş. (2014). Toplumsal Bellek ve Medya. Atatürk İletişim Dergisi. 6(1). 1-16.
• Atsız, H. N. (2011). Türk Ülküsü. (12. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Barr, R., Barth, J. L. Shermis, S. S. (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. (1. Baskı). (C. Dönmez, Ed., N. E. Akhan, E. Ay, C. C. Yeşilbursa, O. Sabancı, A. Altıkulaç, Çev.) Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. (1977).
• Başaran İnce, G. (2010). Medya ve Toplumsal Hafıza. kültür ve iletişim. 13(1).9-29.
• Beril Kırcı, A. (2015). Zamana Direnmek: Kişisel Hafıza Mekânları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bilgili, A. S. (Ed.). (2012). Sosyal Bilgilerin Temelleri. Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Bilgin, N. (1999). Kollektif Kimlik. (2. Baskı). İstanbul: Sistem Yayıncılık ve Mat. San. Tic. A.Ş.
• Bilim ve Sanat Vakfı. (2006). Sözlü Tarih Araştırmacıları İçin Pratik El Kılavuzu. İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Cresswell, J. W. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (2. Baskı). (M. Aydın, Çev., M. Bütün, S. B. Demir Ed.). Ankara: Siyasal Kitabevi. (2013).
• Çeviker, L. (2009). Şiddet ve Toplumsal Hafıza (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çulha Özbaş, B. (2012). İlköğretim Sosyal Bilgiler Derslerinde Kültürel Miras Eğitimi. M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (2. baskı) içinde (743-760). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Doğan, Y. (2009). Sosyal Bilgiler Program ve Ders Kitaplarında Birinci Elden Kaynak ve Kanıt Kullanımı: ABD, İngiltere ve Türkiye Karşılaştırması. R. Turan (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar - 1 (1. baskı) içinde (s.85-104). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Döner, B., Baştürk Akca, E. (2016). Kimlik İnşası ve Aktarımında Müzeler ve Müzeciliğin Rolü: 500. Yıl Vakfı Müzesi Örneği. Kiriş Avaroğulları, A. (Ed.), 4. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu 2016 Tam Metin Kitabı içinde (ss.370-384). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Ersoy, F. (2013). Teknoloji Kavramının Tarihçesi ve Eğitimde Kullanımı. R. Sever, E. Koçoğlu (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Eğitim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı (1. Baskı) içinde (21-36). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Fer, S. (2015). Öğretim Tasarımı. (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.
• Genç, R. (2007). Atatürk ve Türk Kimliği. E. S. Yalçın, U. Ünal, T. S. Birbudak (Ed.), Makaleler 2 (1. Baskı) içinde (57-66). Ankara: Berikan Elektronik Basım Yayım San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Gökalp, Z. (2015). Türkçülüğün Esasları. (2. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Gömeç, S. Y. (2014). Türk Kültürünün Ana Hatları (3. Baskı). Ankara: Berikan Elektronik Basım Yayım San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Gryl, I., Scharf, C., Weis, S. & Schulze, U. (2017). Geomedia and Spaces of the Inbetween. Geo-referencing, Nonlocalization, and Glocalization. GI_Forum. Journal for Geographic Information Science. 5(2). 49-59.
• Gülbahar, Y. (2012). e-öğrenme. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Gülbetekin, M., Öztürk, M. (2016, Ekim). Mekan [Kültürel] Bellek İlişkisi ve Yer Adları. Özçağlar, A. N. Türokoğlu, Bayar, R. Yılmaz, E. Aydın, O. & Karbacak, K. (Ed.), TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 587-588). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Güvenç, B. (1993). Türk Kimliği. Kültür Tarihinin Kaynakları. (1. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Halaç, H. H., Demir, İ. (2017). Toplumsal Hafızamız Kültürel Mirasımız. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10(52). 1441-1445.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. (1.baskı). (B. Uçar, Çev.) Basım Yeri: Heretic Basın Yayın Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. (1925)
• İçen, M., Tuncel, G. (2018). Toplumsal Hafızanın Siyasal Alan Tarafından İnşa Sürecinin Sosyal Bilgiler/Tarih Ders Kitaplarına Yansımaları. ISHE 2018 Bildiri Özetleri Kitabı İçinde (ss.42-42). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• İneç, Z. F. (2017). Sosyal Bilgiler Dersinde Geo-medya Destekli Otantik Öğrenme Ortamının Öğrenmeye Etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• İşman, A. (2015). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı. (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Kabapınar, Y. (2014). Kuramdan Uygulamaya Sosyal Bilgiler Öğretimi. (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Kafesoğlu, İ. (2015). Türk Milli Kültürü. (38. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Kafesoğlu, İ., Öztuna, Y. (1977, 1978). Türk Tarihi (1. Kitap). (1. Baskı). Ankara: Yaygın Yükseköğretim Kurumu.
• Kalafat, Y. (2012). Halk Kültürü, Kültürel Kimlik, Milli Strateji. (1. Baskı). Ankara: Berikan Elektronik Basım Yayım San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Karaarslan, F. (2014). Modern Dünyada Toplumsal Hafıza ve Dönüşümü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karaca, B. (2006). Sözde Ermeni Soykırımı Projesi. Toplumsal Bellek ve Sinema. (1. Baskı). İstanbul: Say Yayınları
• Karasu Avcı, E., İbret, B. Ü. (2018). Toplumsal Kimliğin Oluşumunda Sosyal Bilgiler Dersinin Rolünün İncelenmesi: Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (1968, 1998, 2005). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10(29). 336-376.
• Karatekin, K., Çapkın, Ö., Üstün, S. (2017). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Hafıza Mekânlarının Önemi: Kastamonu Örneği. International Congress Of Eurasian Social Sciences. 8(28).
• Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. İstanbul: Timaş Basım Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi.
• Kesten, A. (2014). Sosyal Bilgilerde Web Teknolojisinin Kullanımı. Baytak, A. (Ed.), Eğitimde Web Teknolojilerinin Kullanımı (1. Baskı) içinde (71-81). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Koçoğlu, E. (2016). Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Antropoloji. R. Turan (Ed.), Sosyal Bilgilerin Temelleri (1. baskı) içinde (s.325-351). Ankara: Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.
• Kolukırık, S. (2011). Sürgün, Toplumsal Hafıza ve Kültürel Göç: ABD’deki Ahıska Türkleri Üzerine Bir Araştırma. bilig. 59. 167-190.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). Ankara.
• NCSS. (2019). Advocating for the Future of Social Studies: Be A Nation-Builder. (b.t.). National Council for the Social Studies. https://www.socialstudies.org/presidents-message/advocating-future-social-studies-be-nation-builder adresinden 07.04.2019 tarihinde erişilmiştir.
• NCSS. (2019). National Curriculum Standards for Social Studies: Chapter 2—The Themes of Social Studies. (b.t.). National Council for the Social Studies. https://www.socialstudies.org/standards/strands adresinden 07.04.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Neyzi, L. (2014). Nasıl hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları. (2. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ocak, M. A. (2011). Tanımlar ve Temel Bilgiler. M. A. Ocak, (Ed.), Öğretim Tasarımı. Kuramlar, Modeller ve Uygulamalar. (1-28). Ankara: Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.
• Olick, J. (1999). Collective Memory: The Two Cultures. Sociological Theory, 17(3), 333-348.
• Özkan, Ş. (2013). Ulus Devletin Oluşumunda Milliyetçi İdeolojinin Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Öztemiz, S. (2016). Türkiye’de Dijitalleştirilen Kültürel Miras Ürünlerine Açık Erişim: Bir Model Önerisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Öztürk, C. (2012). Sosyal Bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinler Arası Bir Bakış. C. Öztürk, (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi. (2-28). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Öztürk, D., Elvan, Ö. (2018). Toplumsal Hafızanın Oluşturulmasında Sosyal Bilgiler ve Sınıf Öğretmenlerinin Karşılaştığı Sorunlar. E. Tay. (Ed.), USBES 2018 Sempozyum Bildiri Özetleri Kitabı içinde (ss. 283-283). Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.
• Perkmen, S. (2011). Öğrenmeye Bilişsel Bakış ve Çoklu Ortam (Multimedya). S. Perkmen, E. Tezci (Ed.), Eğitimde Teknoloji Entegrasyonu Materyal Geliştirme ve Çoklu Ortam Tasarımı (1. Baskı) içinde (59-80). Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Sadık Yılmaz, H., Avcı. (2018). Türkiye’de Tarih Öğretiminde Karşılaşılan Problemler Üzerine Bir Araştırma. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12. 320-344.
• Sever, M. (2008). Toplumsal Bellek ve Geleneksel Eylem Bağlamında Bir Sözel Tarih Metninin Değerlendirilmesi. Millî Folklor. 20(77). 61-68.
• Seyrek, A. (2018). Atatürk’ün Hayatı. (1. Baskı). İstanbul: Giza İç ve Dış Ticaret Ltd. Şti..
• Şimşek, A. (2014). Öğretim Tasarımı. (3. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.
• Tatlıoğlu, E. (2012). Çalışma Kültüründe Toplumsal Hafızanın İzleri: Hofstede Endeksleri Çerçevesinde İskandinav Ülkeleri. IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal. 3(5). 87-94.
• Yalçın, E. S. (2013). Atatürk‘ün Türk Kimliğine ve Türk Milliyetçiliğine Bakışı. E. Erdoğan Özünlü (Ed.), İlmi Makaleler (1. Baskı) içinde (231-246). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Yanpar Yelken, T. (2014). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı. (12. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.
• Yeşilbursa, C. C. (2013). Altıncı Sınıf Öğrencilerinin Somut Kültürel Mirasa Yönelik Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi. 21(2). 405-420.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.