Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Türkiye’de Demokratik Gelişimin Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarına Yansıması

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 4, 1921 - 1950, 15.12.2023

Fatma Önal Solmuş , Cemal Avcı

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2023..-1314759

Öz

Cumhuriyet tarihinin kurulmuş ilk bağımsız muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası,iyi niyetlenmiş bir oluşumun başarısızlıkla sonuçlandığının bir göstergesi olarak tarihte yerini almıştır. Partinin kurulmasının Türkiye Tarihi açısından önemli olmasının nedeni partiyi kuranların Millî Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa ile silah arkadaşlığı yapmış ve yakın arkadaşları olan Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy gibi isimlerin olmasıdır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın, Halk Fırkası ile inkılapların gerçekleştirme yöntemi, laikliğin uygulanışı ve ekonomi alanlarında görüşleri örtüşmemiştir. Halk Fırkası’nın uyguladığı devletçilik politikalarından uzaklaşıp batı tipi liberalizm savunan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, aynı zamanda demokratikleşme yolunda yapılmış ve yapılacak olan inkılaplara da yöntem konusunda muhalefet oluşturmaktadır. Bu muhalefetin oluşma zeminini Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyet’in ilanı gibi ses getiren olaylar neden olmuş olsa da asıl ses getiren olay Halifeliğin kaldırılması olmuştur çünkü laik toplum düzeni gerçekleştirmek amacıyla yapılan inkılaplar, ümmet bilincinden kopamamış toplumda tepkilere neden olmuştur. Bu gelişmeler sonunda kimi kesimlerin etnik, kimi kesimlerin dini olarak nitelendirdiği Şeyh Sait İsyanı’na partinin destek verdiği gerekçe gösterilerek Takriri Sükûn Kanunu ile parti kapatılmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, günümüzde oluşmuş demokratik düzenin zeminini hazırlayan bir girişim olması sebebiyle Sosyal Bilgiler- İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında işleniş şekli olarak incelenmeye değer bir konudur. Bu çalışmada. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Türk Siyasal hayatındaki yeri ve önemi üzerinde durulmuş ve ilgili konunun Sosyal Bilgiler ders kitaplarında ele alınış şekli incelenmiştir. Araştırmalar sonucunda 4.5.ve 6.Sınıf ders kitaplarında demokratikleşme, cumhuriyetçilik, siyasi parti kurma şeklinde asıl konuya bir zemin oluşturma ve hazır bulunuşluğu arttırma şeklinde bilgiler yeralırken yaş ve sınıf düzeyi arttıkça ders kitaplarında konunun ele alınış boyutu derinleşmiş ve her demokratik adımın her zaman olumlu sonuçlar doğurmadığı görülmüş bu doğrultuda bakış açısı geliştirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Siyasal Muhalefet, Sosyal Bilgiler Ders Kitapları

Destekleyen Kurum

ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ

Teşekkür

Yüksek Lisans öğrenimime başlamam da yardımcı olan ve bilgileriyle aydınlandığım aynı zamanda beraber bir çalışma hazırlamış olmanın gururunu yaşatan değerli hocam Prof.Dr.Cemal AVCI'ya çok teşekkür ediyorum. Desteğini her zaman hissettiğim sayın Prof.Dr.Adnan ALTUN'A ve üniversitede ismini sayamadığım diğer kıymetli hocalarıma,sevgili eşime,eşimin ailesine ve kardeşlerime çokca teşekkürler.İlk akademik çalışmamı beni yetiştiren anne ve rahmetli babama armağan ediyorum

The Progressive Republican Party and the Reflection of Democratic Development In Turkey On Social Studies Textbooks

Öz

: The first independent opposition party in the history of the Republic, the Progressive Republican Party, has taken its place in history as an indicator of the failure of a well-intentioned formation. The reason why the establishment of the party is important for the history of Turkey is that the founders of the party were Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, who had been comrades-in-arms and close friends with Mustafa Kemal Pasha during the National Struggle. The views of the Progressive Republican Party did not coincide with the People's Party on the method of realization of the reforms, the implementation of secularism and the economy. The Progressive Republican Party, which moved away from the statist policies implemented by the People's Party and advocated Western-type liberalism, also opposed the reforms that had been made and would be made on the road to democratization in terms of method. Although the grounds for the formation of this opposition were caused by events such as the abolition of the Sultanate and the proclamation of the Republic, the main event that made a sound was the abolition of the Caliphate, because the reforms made in order to realize a secular social order caused reactions in the society that could not break away from the ummah consciousness. . At the end of these developments, the party was shut down with the Takriri Silence Law on the grounds that the party had supported the Sheikh Sait Rebellion, which was characterized as ethnic by some and religious by others. Since the Progressive Republican Party was an initiative that prepared the ground for today's democratic order, it is a subject worth examining in terms of the way it is covered in Social Studies - History of Revolution and Kemalism textbooks. In this study. In this study, the place and importance of the Progressive Republican Party in Turkish political life was emphasized and the way the related subject was handled in Social Studies textbooks was analyzed. As a result of the research, while the 4th, 5th and 6th grade textbooks contain information in the form of democratization, republicanism, forming a political party in the form of creating a basis for the main subject and increasing readiness, as the age and grade level increased, the dimension of the subject in the textbooks deepened and it was seen that every democratic step did not always have positive results and it was tried to develop a perspective in this direction.

Anahtar Kelimeler

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Political Opposition, Social Studies Textbook

Kaynakça

• Acar, Hasan. (2019). Türk siyasal hayatında Şeyh Sait isyanı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2934-2952. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/758324
• Al, G. (2006). II. meşrutiyet dönemindeki en büyük muhalefet hürriyet ve itilâf fırkası. [Yüksek Lisans Tezi Osmangazi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Alkan, M. (2004). Hüseyin Rauf Orbay’ın hayatı (1880-1964). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20(59), 597-642. https://doi.org/10.33419/aamd.702817
• Ataş, Ç. & Ataş. U. (2019). 8.sınıf İnkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitabı. Bir-Yay Yayınevi, Ankara.
• Atatürk, M. K. (1999). Nutuk. Ankara.
• Atatürk’ün Tamim, T. Beyannameleri (1991). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Atatürk, G. M. K. (1958). Türkiye büyük millet meclisi zabıt ceridesi. Devre: 2 18, c:14.Türkiye Büyük Millet Meclisi Matbaası
• Ateş, N. Y. (1998). Türkiye cumhuriyeti’nin kuruluşu ve terakkiperver cumhuriyet fırkası. Der Yayımları. İstanbul Avcı, C. (2010). İzmir suikastı:(bir suikastın perde arkası). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Avcı, C. (2013). Saltanattan cumhuriyete demokratik olgunlaşma tarihi (1789-1938). IQ Kültür Sanat. Aydemir, Ş. S. (2005). İkinci adam 1884-1938. Cilt: I, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Aydın, N. Z. (2016). İttihat ve terakki fırkası’nın terakkiperver cumhuriyet fırkası üzerine etkisi. Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, (3)2,303-315, 10.17121/ressjournal.511
• Azer, H. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Ekoyay Yayıncılık Babaoğlu, R. (2012). Nutuk ve hatıralar ekseninde terakkiperver cumhuriyet fırkası olayı ve süreci. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 11(22),63-108. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuydta/issue/957/10793
• Burak, D.M. (2003). Osmanlı devleti'nde jön türk hareketinin başlaması ve Etkileri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.Cilt 14, Sayı 14, 291 – 318. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000502
• Bülbül, G. (1989). Islahat fermanı’nı hazırlayan sebepler ve ıslahat fermanı. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 157-179.
• Çavdar, T. (1999). Türkiye’nin demokrasi tarihi 1839-1950, 2. B., Ankara, İmge Kitabevi.
• Cebesoy, A. F. (2022). Siyasi hatıralar-büyük zaferden lozan’a. c.1, Temel Yayımları, İstanbul.
• Çoker, F. (1995). Türk Parlamento Tarihi: Millî Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-23.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem araştırmaları. (Çev. S. B. Demir 1. Baskı). Ankara: Eğiten Kitap. (Orijinal çalışma 2013 yılında yayımlandı.)
• Deniz, M. (2007). Türk basınında şeyh sait isyanı. [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Duman, Ö. (2008). II. Meşrutiyet’e tepkiler. [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Durdu, M. B. (2003). Osmanlı devleti'nde jön türk hareketinin başlaması ve etkileri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 14(14), 291-318. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/114174
• Ekici, Y. (2017). Türk demokrasi hayatında cumhuriyet halk fırkası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(2), 249-360. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346555
• Ekincikli, M. (2012). Türk demokrasi kültürünün gelişim sürecinde terakkiperver cumhuriyet fırkası’nın kuruluşu. Gazi Akademik Bakış, (11), 151-164. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/73900
• Ertan, T. F. (2012). Başlangıcından günümüze Türkiye cumhuriyeti tarihi. 8b. Siyasal Kitabevi
• Gökçe, O. (2013). İstiklal mahkemeleri ve şeyh sait davası. Genç Hukukçular, 277-289.
• Gümüş, M. (2008). Anayasal meşrûti yönetime medhal: 1856 ıslahat fermanı’nın tam metin incelemesi. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 47(8), 215-240. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/79628/anayasal-mesruti-yonetime-medhal-1856-islahat-fermaninin-tam-metin-incelemesi
• Güray, Ş. (2020). Çok partili hayata geçiş ve terakkiperver cumhuriyet fırkası. Türk dünyası Araştırmaları, 125(247), 405-420. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tda/issue/56555/749576
• Güvercin, Ö. (2007). Terakkiperver cumhuriyet fırkası’nın türk siyasal hayatındaki yeri. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi,). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Karpat, K. H. (2012). Kısa türkiye tarihi, 1800-2012 (pp. 47-69). Timaş.
• Kaya, H. (2013). Millî mücadele ve refet (bele) paşa. Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 23(2), 21-59. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/403536
• Kırmıt, Ö. F. (2015). Nutuk, hatıratlar ve kaynaklar ekseninde Şeyh Sait isyanı ve süreci. İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 3; Sayı 6-7 2015; 105-118, https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12436/199
• Kızılok, N. A. (2021). Milliyetçi hareketteki fikir ayrılığı: cumhuriyetin ilk muhalefet partisi terakkiperver cumhuriyet fırkası. [Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi,Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kocaman, H., & Ceylan, M. (2016). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet fırkası:terakkiperver cumhuriyet fırkası. Yasama Dergisi, (34), 5-23.
• Koç, N. (2013). Şeyh Sait ayaklanması. Elektrik Türkçe Çalışmaları, 8(2).
• Kurt, Ö. (2019). 8.sınıf İnkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitabı. Nev Kitap, Ankara.
• MEB. (2019). 7.sınıf sosyal bilgiler ders kitabı,1.ve 2. Baskı.
• MEB. (2019). 8.sınıf İnkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitabı,1.ve 2.Baskı.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar), Ankara
• MEB. (2018). T.C. İnkılap tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programı (Ortaokul 8. Sınıf), Ankara
• Müezzinoğlu, E. (2018). Türk siyasal hayatının vakitsiz doğan çocuğu: terakkiperver cumhuriyet fırkası. Evrensel Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 44-79. https://doi.org/10.38000/juhis.491174
• Orbay, R. (2004). Cehennem değirmeni. Truva Yayımları, İstanbul.
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi, 4.
• Öztoprak, İ. (2023). Terakkiperver cumhuriyet fırkası, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/terakkiperver-cumhuriyet-firkasi/ adresinden 25.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Öztürk, K. (1993). Türk parlamento tarihi-TBMM ı. dönem 1920–1923, C. 3.
• Öztürk, K. (1993). Türk parlamento tarihi-TBMM ıı. dönem 1923–1927, C. 3.
• Sencer, M. (1974). Türkiye'de siyasal partilerin sosyal temelleri. May Yayınları, İstanbul Soyak, H. R. (1973). Atatürk'ten Hatıralar. c. 1). İstanbul
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler, c. 1. ikinci meşrutiyet dönemi, Hürriyet Vakfı yayınları, İstanbul.
• Tunçay, M. (1981). T.C.'nde tek-parti yönetimi'nin kurulması (1923-1931) (c. 1). Yurt Yayınları.
• Turan, M. (2012). Atatürk’ün Ankara’ya gelişi: milli temsil meselesi. Gazi Akademik Bakış, (10), 1-24.
• Tüysüz, S. (2019). 8.sınıf inkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitabı. Ders Destek Yayınları, Ankara.
• Uyar, H. (2012). Tek parti dönemi ve cumhuriyet halk partisi. Boyut Kitapları, İstanbul
• Uzun, H. (2010). Tek parti döneminde yapılan cumhuriyet halk partisi kongreleri temelinde değişmez genel başkanlık, kemalizm ve milli şef kavramları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 233-271. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25241/266900
• Uzun, T. (2004). Birinci TBMM'de siyasal yapı ve muhalefet. Derin Akademik Araştırma Makalesi, 6(21).
• Ünal. S. (2015). Türkiye’de 1923-1960 yılları arasında kapatılan siyasi partiler. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 100-156. https://doi.org/10.17828/yasbed.43547
• Yalçın, D. (2000). Türkiye cumhuriyeti tarihi ı. c Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Yamaç, M. (2014). İlk anayasa (1876 kanun-i esasisi). Balkan Sosyal Bilimler Dergisi. c.3, s.5
• Yeşil, A. (2002). Terakkiperver cumhuriyet fırkası’nın siyasi kimliği. Türkler, XVI. edt: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 546, 551.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim, 23(112).
• Yüceer, S. (2002). Cumhuriyet dönemi çok partili hayata geçiş sürecinde ilk girişim: terakkiperver cumhuriyet fırkası. Türkler Ansiklopedisi, 16, 538.
• Zürcher,E.J. (2003). Cumhuriyet’in ilk yıllarında siyasal muhalefet terakkiperver cumhuriyet fırkası (1924–1925). Çeviren: Gül Çağalı Güven, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2006). Terakkiperver cumhuriyet fırkası ve siyasal muhafazakârlık. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 5, 40-65.