Sınıf Öğretmenlerinin Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Derslerinde Yer Alan Kavramların Öğretimine İlişkin Görüşleri

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 205 - 227

Büşra Yılmaz

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1436215

Öz

Bu araştırmanın amacı sınıf öğretmenlerinin hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde yer alan kavramların öğretimine ilişkin görüşlerini belirlemektir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2023-2024 eğitim-öğretim yılının birinci döneminde Bolu ili Merkez ilçede görev yapan 31 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim (fenomenoloji) deseni kullanılmıştır. Araştırma verilerini toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde kodlama, temaların bulunması, verilerin kod ve temalara göre örgütlenmesi aşamalarından oluşan içerik analizi ve sınıf öğretmenlerinin görüşlerine yer verildiği betimsel analiz teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda sınıf öğretmenlerinin kavram öğretiminde en çok kavram haritası, kavram ağı, kavram karikatürü gibi teknikleri kullandığı, en çok karşılaşılan sorunun kavramın soyut ve öğrencinin yaşadığı sosyal, kültürel, ekonomik çevreden kaynaklı uyarıcı azlığı olduğu görülmektedir. Ayrıca öğretiminde en çok güçlük yaşanan kavramların demokrasi, toplumsal ve kültürel unsurlara ilişkin kavramlar olduğu, kavram öğretiminde karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm önerilerinin öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmelerine fırsat veren yöntem ve tekniklerin kullanılması ve kavram öğretiminde materyal eksikliklerinin giderilmesi gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kavram, Kavram Öğretimi, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Sınıf Öğretmeni

Opinions of Classroom Teachers on Teaching the Concepts in Life Sciences and Social Studies Lessons

Öz

The purpose of this research is to determine the opinions of classroom teachers regarding the teaching of concepts in life sciences and social studies courses. The study group of the research consists of 31 classroom teachers working in the central district of Bolu province in the first semester of the 2023-2024 academic year. In this study, phenomenology pattern, one of the qualitative research methods, was used. A semi-structured interview form was used to collect research data. In the analysis of the research data, content analysis consisting of coding, finding themes, organizing the data according to codes and themes, and descriptive analysis techniques, which included the opinions of classroom teachers, were used. As a result of the research, it is seen that classroom teachers mostly use techniques such as concept maps, concept networks and concept cartoons in teaching concepts, and the most common problem is that the concept is abstract and there is a lack of stimulation due to the social, cultural and economic environment in which the student lives. In addition, it has been concluded that the concepts that are most difficult to teach are concepts related to democracy, social and cultural elements, and that solution suggestions for the problems encountered in teaching concepts should be based on the use of methods and techniques that allow students to learn by doing and experiencing, and that material deficiencies in teaching concepts should be eliminated.

Anahtar Kelimeler

Concept, Concept Teaching, Life Sciences, Social Studies, Classroom Teacher

Kaynakça

• Akbaş, Y. (2013). Coğrafya ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimi ve kavram yanılgıları hakkındaki görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 251-278.
• Akdağ, Ş. (2010). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi “yeryüzünde yaşam” ünitesindeki kavram yanılgıları [Yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi].
• Akengin, H. ve İbrahimoğlu, Z. (2010). Sosyal bilgiler dersinde karikatür kullanımının öğrencilerin akademik başarısına ve derse ilişkin görüşlerine etkisi. On dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (2), 1-19.
• Akınoğlu, O. ve Arslan, Y. (2007). Türkiye’de ortaöğretim öğrencilerinin tarih kavramlarını kazanma durumu ve değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 137-154.
• Akkuş, Z., & Aslan, H. (2013). Sosyal bilgiler dersinde oyunlarla kavram öğretimi. International Journal of Social Science Research, 2(2), 61-77.
• Aktepe, V., Cepheci, E., Irmak, S., & Palaz, Ş. (2017). Hayat bilgisi dersinde kavram öğretimi ve kavram öğretiminde kullanılabilecek teknikler üzerine kuramsal bir çalışma. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 3(1), 33-50.
• Alkış, S. (2009), , Sosyal bilgiler öğretimi (Edt. Safran, M.), Sosyal bilgilerde kavram öğretimi 67-90. Pegem A.
• Altunkara, S. (2013). Ekoloji konusunda geliştirilen kavram karikatürlerinin kavramsal anlamaya etkisinin araştırılması [Yüksek lisans tezi, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Aslan, S. (2012). 8. Sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi kavramlarının öğretiminde bulmacaların öğrenci başarısına etkisi [Yüksek lisans tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi].
• Aycan, Y. (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Gördes örneği) [Yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi].
• Baloğlu Uğurlu, N. (2005). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin dünya ve evren konusu ile ilgili kavram yanılgıları. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 229-246.
• Baysarı, E. (2007). İlköğretim düzeyinde 5. sınıf fen ve teknoloji dersi canlılar ve hayat ünitesi öğretiminde kavram karikatürü kullanımının öğrenci başarısına, fen tutumuna ve kavram yanılgılarının giderilmesine olan etkisi [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Bitlisli, N. (2014). 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafî kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Bayburt örneği) [Yüksek lisans tezi]. Giresun Üniversitesi.
• Bozkurt, B.Ü. (2018). Kavramsallaştırma yaklaşımları ve kavram öğretimi modelleri: kuramsal bir kapsamlı ve sözcük öğretimi yönlü bir değerlendirme. Dil Dergisi, 169 (2), 5-24.
• Coştu, B., Alipaşa, A. & Suat, Ü. (2007). Kavram yanılgıları ve olası nedenleri: kaynama kavramı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 123-136.
• Çakmak, F. (2006). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi nüfus ve yerleşme konusunda geçen kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları [Yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi].
• Çaycı, B. (2007). Kavram değiştirme metinlerinin kavram öğrenimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 87-102.
• Çaycı, B., Demir, M. K., Başaran, M., & Demir, M. (2007). Sosyal bilgiler dersinde iş birliğine dayalı öğrenme ile kavram öğretimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 619-630.
• Çepni, S. (2014). Fen ve Teknoloji Öğretimi. (Edt. Salih ÇEPNİ) (11. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınevi
• Dabell, J. (2006). Usıng concept cartoons describes how he uses' visual disagreements' to advance his learners' understanding of mathematics. Mathematıcs Teachıng Incorporatıng Mıcromath, 209.
• Davies, M. (2011). Concept mapping, mind mapping and argument mapping: what are the differences and do they matter?. Higher education, 62, 279-301.
• Demir, A., & Sezek, F. (2009). İlköğretim sekizinci sınıf fen ve teknoloji dersi genetik ünitesindeki kavram yanılgılarının giderilmesinde grafik materyallerin etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 573-587.
• Doğan, O. (2007). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersi “bir ülke bir bayrak” ünitesindeki kavramların öğrenilmesinin bazı değişkenler açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi], Çukurova Üniversitesi.
• Doğanay, A. (2005). Öğretimde kavram ve genellemelerin geliştirilmesi. Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi, 4, 227-255.
• Ecevit, T., & Şimşek, P. Ö. (2017). Öğretmenlerin fen kavram öğretimleri, kavram yanılgılarını saptama ve giderme çalışmalarının değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 16(1).
• Gencer, B. P. (2006). İlköğretim altıncı sınıf sosyal bilgiler dersi coğrafya konularında kavram haritalarının öğrenci başarısına etkisi (Erzurum ili ömer nasuhi bilmen ilköğretim okulu örneği) [Yüksek lisans tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Güneş, T., Dilek, N. Ş., Demir, E. S., Hoplan, M., & Çelikoğlu, M. (2010). Öğretmenlerin kavram öğretimi, kavram yanılgılarını saptama ve giderme çalışmaları üzerine nitel bir araştırma. In International Conference on New Trends in Education and Their Implications, 11(13), 937-944.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2014). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 271.
• Gürlek, M., & Demirkuş, N. (2020). Botanik kavramları öğretiminde, kavram çözümleme tabloları, kavram ağları ve kavram haritalarının uygulanması. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 1391-1414.
• Ingec, S. K. (2008). Use of concept cartoons as an assessment tool in physics education. Online Submission, 5(11), 47-54.
• Kabapınar, F. (2005). Yapılandırmacı öğrenme sürecine katkıları açısından fen derslerinde kullanılabilecek bir öğretim yöntemi olarak kavram karikatürleri. Kuram Ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB), 5(1), 101– 146.
• Kaptan, F. (1998). Fen öğretiminde kavram haritası yönteminin kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(14).
• Karakuyu, Y., Uzunkavak, M., Tortop, H. S., Bezir, N. Ç., & Özek, N. (2008). Sandıklı-çevresi lise ve dengi okul öğrencilerinin ısı ve sıcaklık ile ilgili yanılgılarının belirlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(1), 149-162.
• Kılıç, F. (2008). Kavramların öğretiminde kavram analizi yönteminin akademik başarıya ve bilişsel esnekliğe etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 223-238.
• Kılıçoğlu, G. (2011). Sosyal bilgiler derslerinde kavramsal değişim metinlerinin kavram yanılgılarını giderme üzerine etkisi [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kızıl, Ö. (2015). Sosyal bilgiler 6. sınıf “ülkemizin kaynakları” ünitesinin kavram bulmacası etkinlikleri yoluyla öğretiminin akademik başarı üzerindeki etkisi [Yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi].
• Klausmeier, H. J. (1992). Concept learning and concept teaching. Educational psychologist, 27(3), 267-286.
• Koray, Ö., Akyaz, N., & Köksal, M. S. (2007). Lise öğrencilerinin “Çözünürlük” konusunda günlük yaşamla ilgili olaylarda gözlenen kavram yanılgıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 241-250.
• Korkmaz, H.(2004). Fen ve teknoloji eğitiminde alternatif değerlendirme yaklaşımları. Ankara: Yeryüzü Yayınevi.
• Kuru, İ., & Güneş, B. (2005). Lise 2. sınıf öğrencilerinin kuvvet konusundaki kavram yanılgıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 1-17.
• Levy Nahum, T., Mamlok‐Naaman, R., Hofstein, A., & Taber, K. S. (2010). Teaching and learning the concept of chemical bonding. Studies in Science Education, 46(2), 179-207.
• Long, S.& Marson, K. (2003). Concept Cartoons. Hands on Science. 19(3).
• Malatyalı, E., & Yılmaz, K. (2010). Yapılandırmacı öğrenme sürecinde kavramlar ve önemi: kavramların pedagojik açıdan incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 320-332.
• Memişoğlu, H., & Tarhan, E. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimine ilişkin görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 6-20.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2. Baskı). Newbury Park, CA: Sage.
• Novak, J. D. (1990). Concept maps and vee diagrams: Two metacognitive tools for science and mathematics education. Instructional Science, 19, 29-52.
• Novak, J. D. (2002). Meaningful learning: The essential factor for conceptual change in limited or appropriate propositional hierarchies (liphs) leading to empowerment of learners. Science Education, 86(4), 548-571.
• Novak, J. D., & Cañas, A. J. (2006). The theory underlying concept maps and how to construct them. Florida Institute for Human and Machine Cognition, 1(1), 1-31.
• Özay Köse, E. (2014). Hücre ve organellerin öğretiminde kavram haritalarının kullanılması. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2014 (3), 116-121.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi, 55(55), 459-496.
• Shah, S., Lynch, L. M., & Macias-Moriarity, L. Z. (2010). Crossword puzzles as a tool to enhance learning about anti-ulcer agents. American Journal of Pharmaceutical Education, 74(7), 117.
• Tanner, K., & Allen, D. (2005). Approaches to biology teaching and learning: understanding the wrong answers—teaching toward conceptual change. Cell Biology Education, 4(2), 112-117.
• Temelli, A. (2006). Lise öğrencilerinin genetik ile ilgili konulardaki kavram yanılgılarının saptanması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(1), 73-82.
• Temizyürek, F., & Türktan, R. (2015). Yapılandırılmış grid test tekniğinin Türkçe eğitiminde kavram öğretimine katkısı. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2).
• Tokcan, H., Alkan, G. (2013). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram karikatürlerinin öğrenci başarısına etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 1-19.
• Tural, A. (2011) Sosyal bilgilerde yapılandırmacı yaklaşımla kavram öğretimine yönelik model geliştirme [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Turan, İ. (2002). Lise coğrafya derslerinde kavram ve terim öğretimi ile ilgili sorunlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2).
• Türkmen, L., Çardak, O., & Dikmenli, M. (2005). Lise 1 biyoloji dersi alan öğrencilerin canlıların çeşitliliği ve sınıflandırılmasıyla ilgili kavram yanılgılarının belirlenmesi ve kavram haritası yardımıyla değiştirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 155-168.
• Ulusoy, K. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler öğretmen adaylarının laiklik kavramının öğretimi ile ilgili görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 40(185), 300-313.
• Ülgen, G. (2001). Kavram geliştirme. Pegema Yayıncılık. 3. Baskı. Ankara, Şubat, 2001. ss.109, 117, 136-138.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık