Öğrencilerin Bilişim Etiği ve Dijital Ayak İzi Farkındalığı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 446 - 459

Mithat Elçiçek

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1448359

Öz

Bu araştırmada ortaokul öğrencilerinin bilişim etiği ve dijital ayak izi farkındalık düzeyinin; cinsiyet, sınıf ve günlük ortalama internet kullanım süresine göre değişimi incelenmiştir. Araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini Türkiye’nin doğusunda bulunan bir il merkezinde öğrenim gören 366 ortaokul öğrencisi oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Formu”, Arıkan ve Duymaz (2015) tarafından Türkçe'ye uyarlanan “Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği” ölçeği ve Yılmaz Soylu, Demiröz ve Akkoyunlu (2021) tarafından geliştirilen “Dijital Ayak İzi” ölçeği kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin bilişim etiği ve dijital ayak izi farkındalığı düzeyi düşük bulunmakla birlikte, bu düzeyler cinsiyet, sınıf ve internet kullanım süresine göre farklılaşmaktadır. Araştırmada elde edilen bir diğer sonuç ise bilişim etiği ve dijital ayak izi farkındalığı arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu şeklindedir. Elde edilen sonuçlar ortaokul öğrencilerinin bilişim etiği ve dijital ayak izi farkındalığı konusunda yeterince bilinçlendirilemediği, bu konudaki eğitim çalışmalarının yetersiz kaldığı ve iyileştirmelere gereksinim duyulduğunu ortaya koymaktadır. Bu kapsamda bilişim etiği ve dijital ayak izi farkındalığı konusunda kullanılan yöntemlerin etkisi üzerine çalışmalar yürütülmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilişim Etiği, Dijital Ayak İzi, Farkındalık, Ortaokul Öğrencileri.

An Investigation on Students' Awareness of Information Technologies Ethics and Digital Footprint

Öz

Secondary school students' awareness level of information techonologies ethics and digital footprint was examined in terms of gender, grade and average daily use of internet in the present study. Relational survey method, one of the quantitative research methods, was conducted. 366 secondary school students from city center of one of the provinces in the east of Türkiye constituted the sample of the study. 'Personal Information Form', 'Real-life Situation Scenarios Information Technologies Ethics Scales' adapted to Turkish by Arıkan and Duymaz (2015) and 'Digital Footprint Scale' developed by Yılmaz Soylu, Demiröz and Akkoyunlu were used as data collection tools. Based on research findings, students' awareness levels of IT ethics and digital footprint were found to be low; however, these levels differed in terms of gender, grade and duration of internet usage. Furthermore, a moderate, positive and meaningful relationship was found between IT ethics and digital footprint awareness. The results revealed that secondary school students awareness of IT ethics and digital footprint was not raised enough, that the educational studies on this issue were insufficient and that improvements were needed. Thus, studies on the effect of methods used in IT ethics and digital footprint awareness is recommended to be carried out.

Anahtar Kelimeler

Information Techonologies Ethics, Digital Footprint, Awareness, Secondary School Students.

Kaynakça

• Akbaba, A., & Erenler, E. (2011). Etik karar verme ve cinsiyet farklılıkları üzerine bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(31), 447-464.
• Arıkan, Y. D., & Duymaz, S. H. (2015). Bilişim etiği öğretimi uygulaması. Ilkogretim Online, 14(1), 188-199.
• Aristoteles. (1998). Nikomakhos’a Etik, çev: Saffet Babür. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Bayra, E., & Baysan, E. (2022). Gerçek yaşam durumu senaryolarıyla ortaöğretim öğrencilerinin bilişim etiği düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(1), 82-107.
• Biber, S. K., & Biber, M. (2020). Ortaokul öğrencileri ile meslek lisesi öğrencilerinde bilişim etiği. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 10(2), 504-525.
• Bodhani, A. (2012). Digital footprints step up. Engineering and Technology, 7(1), 82-83.
• Bozok, Z., Geniş, E., & Avcu, Y. E. (2020). Özel yetenekli öğrencilerde bilişim etiği öğretimine yönelik bir dijital oyun geliştirilmesi ve uygulanması. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(1), 36-54.
• Britz, J.J. (2013).Understanding Information Ethics. In Dennis Ocholla, Johannes Britz, Rafael Capurro and Coetzee Bester (Eds): Information Ethics in Africa: Cross-Cutting Themes. Pretoria: Groep 7 Drukkers, 16
• Buchanan, R., Southgate, E., Smith, S. P., Murray, T. and Noble, B. (2017). Post no photos, leaven trace: Children’s Digital Footprint management strategies. E-Learning and Digital Media, 14(5), 275-290.
• Camacho, M., Minelli, J. and Grosseck, G. (2012). Self and identity: Raising undergraduate students’ awareness on their digital footprints. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 3176- 3181.
• Carbo, T. (2008). Ethics education for information professionals. Journal of library administration, 47(3-4), 5-25.
• Cevizci, A. (2012). Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Elçiçek, M. (2022). Çevrimiçi ortamlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinin bilişim etiğine yönelik imge ve algıları: Bir metafor analizi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1), 205-223.
• Feldman F (1978) Introductory Ethics. Michigan, the USA: Prentice-Hall.
• Fidan, M. (2016). Bilişim etiği boyutlarına göre bilişim teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programı kazanımlarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(4), 1641-1654.
• Fleischmann, K. R., Robbins, R. W., & Wallace, W. A. (2011). Information ethics education for a multicultural world. Journal of Information Systems Education, 22(3), 191-202.
• Fox, M. J., & Reece, A. (2012). Which ethics? Whose morality? An analysis of ethical standards for information organization. Ko Knowledge Organızatıon, 39(5), 377-383.
• Gökçearslan, Ş., Günbatar, M. S., & Berikan, B. (2015). Ortaokul öğrencilerinde bilişim etiği: Gerçek yaşam durumu senaryolarıyla bir değerlendirme. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 254-273.
• Harris, A. L., Lang, M., Yates, D., & Kruck, S. E. (2011). Incorporating ethics and social responsibility in IS education. Journal of Information Systems Education, 22(3), 183-190.
• Karal, E., & Kaçmaz, Ş. (2023). Lise öğrencilerinin dijital ayak izi farkındalık düzeylerinin ve dijital ayak izi yaşantı durumlarının incelenmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(7), 831-848.
• Kosinski, M., Stillwell, D. and Graepel, T. (2013). Private traits and attributes are predict table from digital records of human behavior. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(15), 5802-5805.
• Kuçuradi, İ. (2019). Ahlak, Etik ve Etikler. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, İ. (2021). Dijitalleşme, insan haysiyeti, bilgi ve etik. TRT Akademi, 6(12), 564-569.
• Lau, W. W. ve Yuen, A. H. (2014). Internet ethics of adolescents: Understanding demographic differences. Computers & Education, 72, 378-385.
• Molacı, M. (2018). Aristoteles’ in etik görüşü. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 2(1), 37-57.
• Molnar, K. K., Kletke, M. G., & Chongwatpol, J. (2008). Ethics vs. IT ethics: Do undergraduate students perceive a difference? Journal of business ethics, 83, 657-671.
• Mutula, S.M. (2013). Ethical Dimensions of the Information Society: Implications for Africa. In Information Ethics in Africa: Cross-Cutting Themes. Pretoria: ACEIE, 29-42.
• Reynolds, G. (2011). Ethics in information technology. Nelson Education.
• Schmidt, E., & Cohen, J. (2013). A Nova Era Digital. Editora Intrinseca.
• Shatri, Z. G. (2020). Advantages and disadvantages of using information technology in learning process of students. Journal of Turkish Science Education, 17(3), 420-428.
• Soylu, M. Y., Demiröz, S., & Akkoyunlu, B. (2021). Ortaokul öğrencilerinin dijital ayak izi farkındalıkları ve yaşantılarının incelenmesi. Journal of Computer and Education Research, 9(17), 177-198.
• Sönmez, M. F. (2022). Sosyal Kimlik ve Sosyal Medya. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Sürmelioğlu, Y. & Seferoğlu, S. S. (2019). An examination of digital footprint awareness and digital experiences of higher education students. World Journal on Educational Technology: Current Issues, 11(1), 048–064.
• Taş, A., & Bülbül, H. İ. (2021). Sosyal medya kullanıcılarının dijital ayak izi farkındalığı. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 4(3), 205-216.
• Tecim, V., & Gökşen, Y. (2009). Bilişim teknolojilerinin üniversitelerde etkin kullanımı üzerine bir çalışma. Journal of Yasar University, 4(14).
• Wood, A. W. (2009). Kant's Moral Religion. Cornell University Press.
• Wook, T. S. M., Mohamed, H., Noor, S. F. M., Muda, Z., & Zairon, I. Y. (2019). Awareness of digital footprint management in the new media amongst youth. Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication, 35(3), 407-421.
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Detay Yayıncılık.
• Yılmaz-Soylu, M., Demiröz, S. ve Akkoyunlu, B. (2021). Ortaokul öğrencilerinin dijital ayak izi farkındalıkları ve yaşantılarının incelenmesi. Journal of Computer and Education Research, 9(17), 177-198.