Öğretmen Liderliği ile İlgili Öğretmen Görüşleri: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 1856 - 1881, 15.09.2025

Şenyurt Yenipınar

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1676579

Öz

Öğretmen liderliğinin, öğrenci ve okul başarısı üzerindeki etkisi kabul edildiğinden; öğretmen liderliğinin geliştirilmesi için bağlamsal özelliklere bağlı olarak yapılması gerekenler tartışılmaktadır. Bu araştırmada Türkiye’de öğretmen liderliğinin nasıl algılandığı, bu konuda neler yaşandığı ve geliştirebilmek için neler yapılması gerektiğinin belirlenmesine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Çalışma, nitel araştırmanın görüngü bilim deseni kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 2023-2024 eğitim öğretim yılında Aksaray’daki resmi ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan on öğretmen araştırmaya katılmıştır. Katılımcıları belirlemek için çok aşamalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Veri, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı-yapılandırılmış formun kullanıldığı görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Veriye sistematik, disiplinli ve tanımlanabilir bir içerik analiz yöntemi uygulanmıştır. Araştırmada, öğretmenin sahip olduğu niteliklerin öğretmen liderliğini etkilediği; lider öğretmen çalışmalarının öncelikle sosyal alanda daha sonra kendisi ve öğrencilerle ilgili olduğu; öğretmen liderliğinin bireysel özellikler tarafından desteklendiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu sonuçlara dayalı olarak: Kendini ve çevreyi yansız bir şekilde değerlendirebilen, değişim sürecini anlayabilen, risk ve sorumluluk alabilen, iletişim becerileri gelişmiş, bireylerin öğretmen adayı olarak seçilmesi; her bir öğretmenin liderlik potansiyelini geliştirecek, performansını artıracak sistemsel bir yapı ve liderlik sergileyebileceği örgütsel bir ortamın oluşturulması gerektiği önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Liderlik , Eğitimsel liderlik , Öğretimsel liderlik , Öğretmen liderliği , Okul liderliği

Etik Beyan

Bu çalışmada “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması gerektiği belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Araştırmaya katılarak konu hakkında görüşlerini belirten katılımcı öğretmenlere, araştırma sürecini görüşleri ile destek akademisyenlere, çalışmayı emek verip inceleyerek görüşleri ile gelişmesine katkı sağlayan hakemlere ve Araştırmanın yayınlanmasına emek veren Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ekibine teşekkür ederim.

Teachers' Views on Teacher Leadership: A Qualitative Study

Öz

Since the impact of teacher leadership on student and school achievement is recognized, what needs to be done to improve teacher leadership is discussed depending on contextual characteristics. In this study, it is aimed to contribute to the determination of how teacher leadership is perceived in Türkiye, what has been experienced in this regard and what should be done to improve it. The study was conducted using the phenomenological design of qualitative research. Ten teachers working in public primary, secondary and high schools in Aksaray in the 2023-2024 academic year participated in the study. Multi-stage sampling method was used to determine the participants. Data were collected through interviews using a semi-structured form developed by the researcher. A systematic, disciplined and identifiable content analysis method was applied to the data. The study concluded that teacher qualities primarily influence teacher leadership; teacher leader work is primarily in the social sphere and then related to self and students; and teacher leadership is primarily supported by individual characteristics. Based on these results: Individuals who can evaluate themselves and the environment in an unbiased way, understand the process of change, take risks and responsibilities, and have developed communication skills should be selected as teacher candidates; a systemic structure that will develop the leadership potential of each teacher and increase their performance and an organizational environment where they can exhibit leadership should be created.

Anahtar Kelimeler

Leadership , Educational leadership , Instructional leadership , Teacher leadership , School leadership

Kaynakça

• Akyürek, M. İ., ve Özdemir, M. (2021). Öğretmen liderliği ölçeğinin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 488-500.
• Antonakis, J., & Day, D. V. (Eds.). (2018). The nature of leadership. Sage publications.
• Ayvalı, Ö., ve Koşar, D. (2021). Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşlerine göre öğretmen liderliği: Fenomenolojik bir çalışma. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(2), 955-992.
• Balyer, A. (2016). Öğretmen liderler: Öğretmen algıları üzerine nitel bir araştırma. İlköğretim Online, 15(2), 391-407.
• Bellibaş, M. Ş., ve Kılınç, A. Ç. (2022). Sürdürülebilir okul gelişimi ve liderlik. İçinde, K. Özcan (Ed.), Sürdürülebilir kalkınma ve eğitim (pp. 235-261). Anı.
• Berg, C. H., & Järbur, C. (2014). Leadership and leadership development in academia. Date of access: 01.08.2020 CESAER Task Force Human Resources: https://www.cesaer.org/content/5-operations/2014/cesaer-leadership-lr.pdf
• Beycioğlu, K., ve Aslan, B. (2010). Öğretmen liderliği ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İlköğretim Online, 9, 764-775.
• Beycioğlu, K., ve Aslan, B. (2012). Öğretmen ve yöneticilerin öğretmen liderliğine ilişkin görüşleri: Bir karma yöntem çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2(2), 191-223.
• Bolat, Ö. (2023). Öğretmen Liderliği Davranış Ölçeği: Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 1033-1056.
• Bolat, Y., ve Baş, M. (2023). İki önemli öğretmenlik mesleği yeterliği: Eğitim programı okuryazarlığı ve eğitim programı liderliği. Yaşadıkça Eğitim, 37(2), 294-330.
• Bozak, A., Yıldırım, M. C., & Demirtaş, H. (2011). An alternative method for professional development of teachers: Peer observation. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 65-84.
• Brauckmann, S., Thiel, F., Kuper, H., Tarkian, J., & Schwarz, A. (2015). No time to manage? The trade-off between relevant tasks and actual priorities of school leaders in Germany. International Journal of Educational Management, 29(6), 749-765.
• Bush, T., & Anania, A. (2023). Developing instructional leadership in Tanzania: Impact of a British council initiative. Research in Educational Administration and Leadership, 8(2), 296-333. https://doi.org/10.30828/real.1247119
• Bush, T. (2018). Preparation and induction for school principals: Global perspectives. Management in Education, 32(2), 66-71.
• Bush, T., & Glover, D. (2014). School leadership models: what do we know? School Leadership & Management, 34(5), 553–571. https://doi.org/10.1080/13632434.2014.928680
• Can, N. (2009). Öğretmenlerin sınıfta ve okulda liderlik davranışları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 8(2), 385-399.
• Cansoy, R., Polatcan, M., & Kılınç A. Ç. (2018). An evaluation of school principals’ ınstructional leadership behaviours from the perspective of teachers. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24(4), 579-622. doi: 10.14527/kuey.2018.015
• Creswell, J. W., & Sözbilir, M. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş. Pegem
• Çayak, S., ve Çetin, M. (2016). Öğretmenlerin öğretmen liderliğine yönelik görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (9), 200-222.
• Çelikkol, Ö., Mertol, H., & Gazeloglu, C. (2018). A scale development study: Successful university academicians perceived by students. Journal of Turkish Studies 13(19), 473-499. DOI:10.7827/TurkishStudies.14129
• Davies, B. (2007). Developing sustainable leadership. Sage.
• Davies, B., Ellison, L., & Bowring-Carr, C. (2005). School leadership in the 21st century. Routledge
• Day, C., Sammons, P., & Gorgen, K. (2020). Successful school leadership. Education development trust.
• Day, D. V., Riggio, R. E., Tan, S. J., & Conger, J. A. (2021). Advancing the science of 21st-century leadership development: Theory, research, and practice. The Leadership Quarterly, 32(5), 1-9.
• DMK, (1965, 23 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 12056). 14 Kasım 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=657&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Ergül, H. F. (2020). Pozitif psikolojik sermaye ile öğretmen liderliği ilişkisi. EKEV Akademi Dergisi, (84), 325-336.
• Ertürk, R., ve Memişoğlu, S. P. (2018). Öğretmenlerin etkili okula yönelik görüşleri. International Journal of Social Science, 68, 55-76.
• Fullan, M. (2004). Leadership & sustainability: System thinkers in action. Corwin Press.
• Green, N. H. (2021). Examining teacher leadership: phenomenology of the perceived challenges of being a teacher leader. The Interactive Journal of Global Leadership and Learning, 1(3). https://doi.org/ 10.55354/2692-3394.1022
• Gümüş, S., Bellibaş, M. S., Esen, M., & Gümüş, E. (2018). A systematic review of studies on leadership models in educational research from 1980 to 2014. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 25-48.
• Hallinger, P. (2011). Leadership for learning: lessons from 40 years of empirical Research. Journal of Educational Administration, 49(2), 125 – 142. http://dx.doi.org/10.1108/09578231111116699
• Hallinger, P. (2018). Bringing context out of the shadows of leadership. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 5-24.
• Hallinger, P., & Murphy, J. (1985). Assessing the instructional management behaviour of principals. The Elementary School Journal, 86(2), 217-247.
• Harris, A & Muijs, D. (2005). Improving schools through teacher leadership. Open University.
• Harris, A., & Jones, M. (2019). Teacher leadership and educational change. School Leadership & Management, 39(2), 123-126.
• Harris, A., & Lambert, L. (2003). Building leadership capacity for school improvement. Open University Press Maidenhead-Philadelphia.
• Harris, A., & Muijs, D. (2003). Teacher leadership: Principles and practice. UK: National College for School Leadership.
• Higgs, M. (2003). How can we make sense of leadership in the 21st century? Leadership & Organization Development Journal, 24(5), 273-284.
• İEK, (1961, 12 Ocak). Resmi Gazete (Sayı: 10705). 14 Kasım 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=222&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=4 adresinden erişildi.
• Katzenmeyer, M., & Moller, G. (2009). Awakening the sleeping giant: Helping teachers develop as leaders. Corwin Press.
• Kılınç, A. Ç., Bellibaş, M. Ş., & Bektaş, F. (2021). Antecedents and outcomes of teacher leadership: The role of teacher trust, teacher self-efficacy and instructional practice. International Journal of Educational Management, 35(7), 1556-1571.
• Korkmaz, M. (2006). Liderlik uygulamalarının içsel okul değişkenleri ile öğrenci çıktı değişkenlerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 48(48), 503-529.
• Kurt, T. (2016). Öğretmen liderliğini açıklamaya yönelik bir model: Dağıtımcı liderlik, örgütsel öğrenme ve öğretmenlerin öz yeterlik algısının öğretmen liderliğine etkisi. Eğitim ve Bilim, 41(183), 1-28.
• Leithwood, K. A., & Riehl, C. (2003). What we know about successful school leadership. National College for School Leadership.
• Leithwood, K., & Jantzi, D. (2000) Principal and teacher leadership effects: A replication. School Leadership & Management, 20(4), 415-434. DOI: 10.1080/713696963
• Leithwood, K., Anderson, S., Mascall, B., & Strauss, T. (2010). School leaders’ influences on student learning: The four paths. The Principles of Educational Leadership and Management, 2, 13-30.
• Leithwood, K., Sun, J., & Schumacker, R. (2020). How school leadership influences student learning: A test of “The Four Paths Model. Educational Administration Quarterly, 56(4), 570–599.
• Little, J. W. (1995). Contested ground: The basis of teacher leadership in two restructuring high schools. The Elementary School Journal, 96(1), 47-63.
• MEB, (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. 12 Kasım 2023 tarihinde https://oygm.meb.gov.tr/dosyalar/StPrg/Ogretmenlik_Meslegi_Genel_Yeterlikleri.pdf. adresinden erişildi.
• MEB, (2022). Ortaöğretim kurumlarına ilişkin merkezi sınav. 15 Kasım 2023 tarihinde https://cdn.eba.gov.tr/icerik/2022/06/2022_LGS_rapor.pdf adresinden ulaşıldı.
• MEB, (2023a). MEB ortaöğretim kurumları yönetmeliği. 12 Kasım 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18812&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• MEB. (2023b). MEB okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları yönetmeliği. 12 Kasım 2023 https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19942&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Merriam, S., B. (2015). Nitel araştırma. (Çev. S. Turan). Ankara: Nobel. METK. (1973, 24 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 14574). 14 Kasım 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1739&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Mincu, M., Colman, A., Day, C., & Gu, Q. (2024). Lessons from two decades of research about successful school leadership in England: A humanistic approach. Education Sciences, 14(2), 187.
• Muijs, D., & Harris, A. (2003). Teacher leadership: Principles and Practice. National College for School Leadership.
• Nguyen, D., Harris, A., & Ng, D. (2020). A review of the empirical research on teacher leadership (2003–2017) Evidence, patterns and implications. Journal of Educational Administration, 58(1), 60-80.
• OECD, (2023). Eğitim politikası görünümü raporu Türkiye. 15.11.2023 tarihinde https://abdigm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_09/03111424_EYitim_PolitikasY_Gorunumu_Turkiye_Ra poru_2020.pdf adresinden erişildi.
• ÖMK, (2024, 18 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 32696). 15 Aralık 2024 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/10/20241018-1.htm adresinden erişildi
• Özdemir, M., ve Tuti, G. (2023). Nitel araştırma desenleri: Metodolojik bir temellendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 217-235.
• Özkan, M., ve Arslantaş, H. İ. (2013). Etkili öğretmen özellikleri üzerine sıralama yöntemiyle bir ölçekleme çalışması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 311-330.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (3. Baskı). Çev. Ed. M. Bütün, SB Demir). Pegem Akademi.
• Punch, K., F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş. Nitel ve nicel yaklaşımlar (D. Bayrak, H. B. Arslan ve Z. Akyüz, Çev.). Siyasal Kitabevi.
• Robbins, S. P., Decenzo, D. A., & Coulter, M. (2013). Yönetimin esasları. Nobel Yayıncılık.
• Rüzgar, M. E., Boyraz, S. ve Sözcü, İ. (2023). Eğitim bilimlerinde araştırma 101 yeni başlayanlar ve yeniden başlamak isteyenler için. Pegem Akademi.
• Sahlberg, P. (2018). Eğitimde Finlandiya modeli: Küçük bir kuzey ülkesini eğitimde zirveye taşıyan temel ilkeler ve uygulamalar. Metropolis.
• Sepiriti, S. (2024). Analysis of the contributing factors to teachers’ job dissatisfaction in lesotho secondary schools and the mitigating strategies. European Journal of Educational Management, 7(4), 185-198.
• Sergiovanni, T. J. (1998). Leadership as pedagogy, capital development and school effectiveness. International Journal of Leadership in Education Theory and Practice, 1(1), 37-46.
• Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Tetik, M., & Özkan, P. (2023). İlköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin dijital okuryazarlığı ile öğretmen liderliği arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 14(1), 27-64.
• Webber, C. F., & Nickel, J. (2021). Sustainable teacher leadership. Research in Educational Administration & Leadership, 6(1), 277-311. DOI: 10.30828/real/2021.1.9
• Wenner, J. A., & Campbell, T. (2017). The theoretical and empirical basis of teacher leadership: A review of the literature. Review of Educational Research, 87(1), 134-171.
• Yenipınar, Ş. ve Yıldırım, K., (2022). Öğretmen liderliği ve öğrencilerin liderlik becerilerini edinmesi arasındaki ilişkide okulun bağlamsal niteliklerinin aracı etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 1200-1221.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yıldırım, K., & Yenipınar, S. (2021). Examining the role of contextual conditions and leadership status of school principals from multiple perspectives. International Journal of Research in Education and Science, 7(1), 207-226.
• Yılmaz, K., Oğuz, A., ve Altınkurt, Y. (2017). Öğretmenlerin liderlik davranışları ile öğrenen özerkliğini destekleme davranışları arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(3), 659-675.
• York-Barr, J., & Duke, K. (2004). What do we know about teacher leadership? Findings from two decades of scholarship. Review of Educational Research, 74(3), 255-316