The Army-Politics Relation During Turgut ÖZAL Period (1983-1993)

Yıl 2024, , 148 - 172, 30.04.2024

Fatma Nur Çakan

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1265439

Öz

Turkey's civilianization and democratization process was interrupted once again with the 1980 Coup D'etat. In this setting, while Turgut Özal, who became first the Deputy Prime Minister in charge of the Economy and then the Prime Minister, was trying to be cautious of the military, on the other hand, he did not hesitate to make civilianization moves. Özal, forming the government under military tutelage, focused on economic policies in the beginning and wanted to prevent the military from making an attempt again on the excuse that economy. He failed military-based President plan with the General Staff operation, became the President himself and paved the way for the Civil Presidential system. In this study, the direction that Turgut Özal gave to the country's politics after the 1980 Coup D'etat and his interaction with the army were examined in two parts, the period between 1980-83 and the period between 1983-93.

Anahtar Kelimeler

Civilianization, Turgut Özal, Motherland Party, military tutelage, general staff operation, Gulf Crisis

TURGUT ÖZAL DÖNEMİNDE ORDU-SİYASET İLİŞKİSİ (1983- 1993)

Öz

1980 Darbesi ile Türkiye’nin sivilleşme ve demokratikleşme süreci bir kez daha kesintiye uğramıştır. Bu ortamda önce Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı sonra Başbakan olan Turgut Özal, bir yandan askere karşı ihtiyatlı davranmaya çalışırken diğer yandan da sivilleşme hamleleri yapmaktan geri durmamıştır. Askerî vesayet altında hükûmeti kuran Özal, ilk zamanlarda ekonomi politikalarına ağırlık vermiş, askerin ekonomiyi bahane ederek tekrar bir girişimde bulunmasının önüne geçmek istemiştir. Genelkurmay Başkanlığı operasyonu ile asker kökenli Cumhurbaşkanı planlarını yıkarak, kendisi Cumhurbaşkanı olmuş ve Sivil Cumhurbaşkanlığı sisteminin önünü açmıştır. Bu çalışmada, Turgut Özal’ın 1980 Darbesinin ardından ülke siyasetine verdiği yön ve ordu ile etkileşimi, “1980- 83 arası dönem” ve “1983-93 arası dönem” olmak üzere iki kısımda incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sivilleşme, Turgut Özal, Anavatan Partisi, askerî vesayet, genelkurmay operasyonu, Körfez Krizi

Kaynakça

• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu. (çev. Yavuz Alogan). Sarmal Yayınları.
• Akıncı, A. (2013). Türk siyasal hayatında 1980 sonrası darbeler ve e-muhtıra. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 39-58.
• Alptekin, H. (2018). Türkiye’de sivil asker ilişkilerinde Özallı yıllara kurumsalcı bir yaklaşım: 1983-1993. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55), 141-156.
• Arıdemir H., & Acar A. (2018). Türkiye’nin Ortadoğu politikasına yönelik sürekliliğin I. Körfez Savaşı bağlamında değerlendirilmesi. Akademik Bakış Dergisi, (65), 82-93.
• Arslan, A. (2006). 1973’ten günümüze yerel seçim sonuçları temelinde Samsun’un siyasi yapısı. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (10), 76-106.
• Aşık, S. (2017). Turgut Özal’ın cumhurbaşkanı seçilme sürecinde ve sonrasında yaşanan bazı gelişmeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(34), 431-465.
• Barlas, M. (1996). Turgut Özal’ın anıları. Sabah Yayınları.
• Baykal, Ö. (2019). Türkiye’de siyasetin konsolidasyonu: Turgut Özal dönemi. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 6(12), 143-179.
• Belhan, Ş. (2021). 1980 askeri darbesi sonrasında iktidara gelen Anavatan Partisi icraatları hakkında bir değerlendirme. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 111-123.
• Birand, M. A., & Yalçın S. (2001). The Özal: Bir davanın öyküsü. Doğan Yayınları.
• Cemal, H. (1986). Demokrasi korkusu. Bilgi Yayınları.
• Cemal, H. (1990). Özal hikayesi. Bilgi Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2022). 1983 genel seçimleri ve Anavatan Partisi. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(1), 77-86.
• Duman, M. Z. (2017). Türkiye’de liberal-muhafazakâr siyaset ve Turgut Özal. Liberte Yayınları.
• Dursun, D. (2005). 12 eylül darbesi: hatıralar, gözlemler, düşünceler. Şehir Yayınları.
• Gökmen, Y. (1992). Özal sendromu. Verso Yayınları.
• Güner, E. (2003). Özallı yıllarım. Babıali Kültür Yayınları.
• Gürbey, G. (2010). Arızalı demokrasilerde dış politika. ODTÜ Yayınları.
• Hale, W. (1996). Türkiye’de ordu ve siyaset. (çev. Ahmet Fethi). Hil Yayınları.
• İyigüngör, V. (2009). Medyada tanıklık: Türkiye’de askeri darbeler. Beta Yayınları.
• Küçükşabanoğlu, Z. (2019). Turgut Özal dönemi Türkiye- ABD ilişkileri (1983-1993). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Oral, N. (2011). Turgut Özal ve siyasal liberalizm. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Kütahya.
• Öngider, S. (2010). Türk’ün darbe ile İmtihanı. Aykırı Yayınları.
• Özgen, N. (2018). Geçmişten günümüze Türkiye tarihi. Venedik Yayınları.
• Parla, T. (2005). Türkiye’nin siyasal rejimi: 1980-1989. İletişim Yayınları.
• Şahin, K. N. (2022). Türkiye’de siyasal liberalizm eleştirisi: Turgut Özal dönemi (1983-1989). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nuh Nazi Yazgan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Tokatlı, O. (1999). Kırmızı plakalar: Türkiye’nin Özallı yılları. Doğan Yayınları.
• Tomakin, M. S. (2014). Türkiye’de askeri darbeler sonrasında sivilleşme çabaları: 1983-1987 örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turgut, H. (1986). 12 eylül partileri. Temel Yayınları.
• Uluç, A. V. (2014). Liberal-muhafazakâr siyaset ve Turgut Özal’ın siyasi düşüncesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 12(23), 107-140.
• Üstündağ, R. (2018). Türkiye’de demokratikleşme ve Turgut Özal dönemi siyasal liberalizmi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Yatmaz, İ. (2018). Körfez krizi bağlamında Türkiye’nin dış politikası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Yayman, H. (2018). Turgut Özal kimdir?. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 15(55), 173-184.
• Zariç, S. (2017). 1983-93 yılları arasında Türk siyasal hayatında Anavatan Partisi ve Turgut Özal’ın partideki rolü. Hiper Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2010). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (çev. Yasemin Saner). İletişim Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• URL 1: Türkiye ekonomisinde 'Özallı yıllar' - Dünya Gazetesi (dunya.com) (Erişim Tarihi: 09.03.2023)
• URL 2: SERBEST BÖLGE – Ertugrul Önen (ertugrulonen.com) (Erişim Tarihi: 09.03. 2023)
• URL 3: [YerelNET] SEÇİM SONUÇLARI (archive.org) (Erişim Tarihi: 10.03.2023)
• URL 4: Kirli Üçgen: Siyaset - Mafya - Ticaret, "Taşları yerinden oynatan MİT raporu" (cumhuriyet.com.tr) (Erişim Tarihi: 12.03.2023)