ÇOCUK HAKLARINA YÖNELİK METİN DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ’NİN GELİŞTİRİLMESİ: GEÇERLİLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 53 - 81, 25.04.2019

Mehmet Kaygusuz

https://doi.org/10.31463/aicusbed.521814

Öz

Çocuk,
insan haklarından faydalanma hakkı olan ancak bu durum yeterli görülmeyen,
yetişkinden farklı ve özel ihtiyaçları olan birey, toplumun geleceğini inşa
eden yapı taşı olarak değerlendirilmektedir. Dolayısıyla modern dünyada
milletler, çocuğa özel haklar tanımak ve bunları korumak için birtakım
uluslararası girişimlerde bulunmakta, sözleşmeler imzalamaktadır.

Çocuk
eğitiminde son derece önemli bir yeri olan kitap, eğitim materyali gibi
içeriğinde metin/ler bulunan yapıların çocuk haklarına yönelik hassasiyet
taşıması ve buna uygun biçimde hazırlanması önem arz etmektedir. Metinlerin
çocuk hakları açısından değerlendirmesine imkan sağlayacak bir ölçeğin
bulunması da bir o kadar önemli görülmelidir. Bu tür değerlendirmeler arttıkça
yayımlanan kitaplar, hazırlanan veya eğitim materyalleri için seçilen metinler
çocuk haklarına yönelik olma hatta çocuk haklarının öğretilmesi bakımından daha
zengin içeriklere sahip olacaklardır.

Bu çalışma, Çocuk Haklarına Yönelik Metin Değerlendirme
Ölçeği’nin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın yüzey
geçerliği, kapsam geçerliği ve yapı geçerliği (pilot ve ana uygulama) için
seçilmiş 4 farklı örneklemi bulunmaktadır. Yüzey geçerliği için uzmanlardan
oluşan amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilen araştırmacının da dâhil olduğu 3
kişilik bir örneklem grubu oluşturulmuştur. Kapsam geçerliği için kartopu
yöntemiyle belirlenmiş 12 uzmanla çalışılmıştır. Yapı geçerliği çalışmasında,
120 kişiden oluşan pilot ve 510 kişiden oluşan ana uygulamalarda örneklem
seçimi için tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır.

Araştırma karma
araştırma yöntemlerinden keşfedici desene göre yapılmıştır. Nitel veriler doküman
incelemesi yolu ile toplanıp içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir.
Nicel veriler ise tarama yöntemi ile toplanıp bir istatistik programı yardımı
ile analiz edilmiştir.

Ölçeğin kuramsal
çerçevesi Birleşmiş Milletler Teşkilatı Çocuk Hakları Sözleşmesi ve bu
sözleşmeye yapılan ek protokoller temel alınmak kaydıyla çocuk haklarına
yönelik uluslararası alanda gerçekleştirilen girişimler, anlaşmalar,
literatürde konu ile ilgili yapılan çalışmalar vasıtasıyla belirlenmiştir. 28
olumlu, 12 olumsuz toplam 40 maddeden oluşan 5’li Likert tipi ölçekten en düşük
40, en yüksek 200 puan alınabilmektedir. Ölçek, içerik ve yazar olmak üzere iki alt boyuta sahiptir. Ölçeğin alt
boyutlarına ilişkin olarak Cronbach Alfa güvenirlik katsayısının yüksek olması
(yazar alt boyutu=0,822; içerik alt boyutu =0,834) alt boyutlarda
yer alan maddelerin birbiri ile tutarlı olduğunu göstermektedir.  Ölçeğin tamamı için Cronbach Alpha değeri
0,90 olarak tespit edilmiştir ki bu da ölçeğin yüksek derecede güvenilir
olduğunu göstermektedir. Ayrıca, ölçekte faktör yük değeri 0,45’ten yüksek
maddeler yer almaktadır. Güvenirlik ve geçerlik sonuçlarına bakıldığında
geliştirilen ölçeğin metinlerin çocuk haklarına yönelik olma durumunun
değerlendirilmesinde kullanılabileceği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

ölçek geliştirme, güvenirlik, geçerlilik, çocuk hakları, metin değerlendirme ölçeği

The Development of the Text Evaluation Scale for Child Rights: A Study of Validity and Reliability

Öz

A child is considered as the one who has the right to
benefit from the human rights, even though it is not found enough, also as an
individual who has special and different needs from the adults and the
constituent who builds the future of the society. Hence, nations in the modern
world take international steps to entitle the child special rights and to
protect these rights, and they sign conventions.

It is important for the structures comprising text or
texts such as books or training materials, which play an important role in
child education, to have sensitivity for child rights and to be adequately
prepared for this. The fact that there should be a scale which makes it
possible to evaluate the texts in terms of the child rights should be
considered as equally important. As these evaluations increase, published books
and texts designed or chosen for training materials would be more content-rich
in terms of being suitable for child rights, even for teaching child rights.

This study was conducted with the aim of developing
The Text Evaluation Scale for Child Rights. There are four different sample
chosen for the face validity, content validity and construct validity (for
pilot scheme and main study) of the study. For face validity, a sample group of
3 experts chosen with the method of purposeful sampling including the researcher
was formed. For content validity, snowball method was determined and studied
with 12 experts. For the study of construct validity, random sampling method
was performed for the sample selection in pilot study involving 120 people and
in main study involving 510 people.

The study was conducted according to the exploratory
design among mixed methods. Qualitative data were gathered via document
analysis and analyzed with the method of content analysis. As for the
quantitative data, they were gathered through scanning method and analyzed with
a statistical package.

The theoretical
framework of the scale was determined by means of the attempts, conventions,
studies regarding the subject basing upon the United Nations Organization Child
Rights Convention and additional protocols to this convention. One could get
minimum 40 and maximum 200 points from the five-point Likert scale which
consists of 28 positive and 12 negative (total 40) items. The scale has two
sub-dimensions which are content and author. The fact that Cronbach Alpha
reliability coefficient is high regarding the sub-dimensions of the scale
(author sub-dimension= 0,822 content sub-dimension= 0,834) shows that the items
in the sub-dimensions are consistent with one another. Cronbach Alpha value for
the whole of the scale was determined as 0, 90 which means that the scale is
highly reliable. Besides, in the scale, there are items of which factor loading
value is higher than 0, 45. When validity and reliability results are examined,
it can be seen that the scale could be utilized to evaluate the text in terms
of being suitable for the child rights

Anahtar Kelimeler

Scale development, reliability, validity, child rights, text evaluation scale

Kaynakça

• Akyüz, E. (2010). Çocuk Hukuku. Ankara: Pegem Akademi.
• Bademci, V. (2006). Tartışmayı sonlandırmak: cronbach'ın alfa katsayısı, iki değerli [0, 1] ölçümlenmiş maddeler ile kullanılabilir. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (13) 438-46.
• Balcı, S. (2013). Türkçe dersinde tablet PC pilot uygulamasıyla öğretim gören öğrencilerin tutumlarını belirlemeye yönelik ölçek çalışması. Turkish Studies,8 (1), 855-870
• Bozanoğlu, İ. (2004). Akademik Güdülenme Ölçeği; Geliştirmesi, Geçerliği, Güvenirliği. AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 37 (2), 83-98.Büyüköztürk, Ş. (2002). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: PegemA.
• Creswell, J. W. ve Plano Clark, V. L. (2014). Karma Yöntem Araştırmaları (Çev. Ed. Yüksel Dede ve Selçuk Beşir Demir). Anı: Ankara.
• DeVellis, R. F. (2003). Scale development: Theory and application, 2nd Ed., Applied Social Research Methods Series, Vol. 26, London: Sage.
• Erdemir, E. (2007). İşe almada aday odaklılık: kavramsal çerçeve ve ölçek geliştirme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gorsuch, R. L. (1983). Factor analysis. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
• Gündoğan, G. ve Günay, M. (2004). İnsan hakları ve eğitimi. İzmir: İlya.
• Hinkin, T. R. (1995). A review of scale development practices in the study of organizations. Journal of Management, 1995, 21(5), s. 967-988.
• Kalaycı, Ş. (2005). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. (1. Baskı). Ankara: Asil.
• Kara, B., Biçer, Ü. ve Gökalp, A. S. (2004). Çocuk istismarı. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, S. 47, s.140-151.
• Karakoç, F. Y. ve Dönmez, L. (2014). Ölçek geliştirme çalışmalarında temel ilkeler. Tıp Eğitimi Dünyası, S. 40, s. 39-49.
• Kurt, S. L. (2013). Türkiye’de çocuk haklarının bilinirliği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity 1. Personnel psychology, 28(4), 563-575. MEB. (1991). Birleşmiş milletler teşkilatı çocuk hakları sözleşmesi. Ankara: Milli Eğitim.
• Müftü, G. (2001). Çocukların hakları. Milli Eğitim Dergisi, S. 151, s. 1-11.
• Özer, N. ve Dönmez, B. (2013). Güvenlik kameraları ve okul güvenliği: Bir ölçek geliştirme çalışması. Turkish Studies,8 (3), 437-448.
• Özgüven, İ.E. (2012). Psikolojik testler. (11. Basım). Ankara: Nobel
• Sevim, O. (2014). Akademik etik değerler ölçeğinin geliştirilmesi: Güvenirlik ve geçerlilik çalışması. Turkish Studies, Volume 9/6, Spring, 943-957.
• Şahin, F. (2009). Yönetsel Güçlülük: Etkili yönetim ve liderlik bileşeni olarak kavramsallaştırılması ve ölçülebilmesine ilişkin bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde
• Şeker, H. ve Gençdoğan, B. (2006). Psikolojide ve Eğitimde Ölçme Aracı Geliştirme. Ankara: Nobel.
• Şencan, H. (2005). Güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin.
• Torun, F. (2011). Çocuk hakları öğretiminde oyun yönteminin başarıya, kalıcılığa ve tutuma etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Veneziano, L. ve Hooper, J. (1997). Method for quantifying content of healt-related questionnaires. American Journal of Healt Behavior, 21(1), 67-70.
• Yıldırım, S. ve Kılıç, Ü. (2018). Klasik dönem Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretim. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 22(Özel Sayı): 603-627
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Denizli.
• Yurtsever, M. (2009). Ebeveyn çocuk hakları tutum ölçeğinin geliştirilmesi ve anne babaların çocuk haklarına yönelik tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.