Atebetü'l-Hakâyık’ta Eğitim, Bilim ve Akıl

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 329 - 338, 25.10.2020

Mehmet Fatih Özcan

https://doi.org/10.31463/aicusbed.786743

Öz

Bu çalışmada 11. asrın sonu 12. asrın başında yaşayan Edib Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınan Atebetü’l Hakayık adlı eserde geçen, eğitim, bilim ve akıl kavramları ele alınmıştır. Arapça, Farsça bilen; tefsir, hadis gibi ilimleri tahsil eden; âlim, fazıl, edib olarak zikredilen Yükneki’nin Orta Türkçe döneminde Karahanlı Türkçesiyle yazdığı Atebetü’l Hakayık bir nasihat kitabı ve Türk İslam Edebiyat tarihinin ikinci eseridir. Bu bakımdan başta Türk Dili olmak üzere edebiyat tarihi araştırmaları için büyük bir öneme sahiptir.
Çalışma, tarama modelinde olup doküman incelemesi yöntemine dayalı olarak yapılmıştır. Çalışmada akılla ilgili 21, bilgi-akılla ilgili 50 ve eğitimle ilgili 60 beyit tespit edilmiştir. Eserin başından sonuna kadar bu kavramlar birbiriyle ilişkili bir şekilde yer almıştır. Tespit edilen bu bulgular, Edib Ahmet’in beyitleriyle zamanına sığdırılamayacak kadar büyük bir şair, âlim ve Atebetü’l Hakâyık’ın ise yüzyıllar öncesinden günümüze ve insanlığa yol gösteren bir eser olduğunu gözler önüne sermektedir. Zira Edib Ahmet’in bahsettiği kavramlar Kutadgu Bilig’te, Divan-ı Hikmet’te ve Makalat’ta da karşımıza çıkmaktadır.
İnceleme sonucunda Yükneki eserinde ideal insanın hangi vasıflara sahip olması gerektiğine yer vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Atebetü'l Hakayık, Edip Ahmet Yükneki, Eğitim, Bilim, Akıl

Kaynakça

• Akyüz. Y. (1982). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Arat Reşit R. (1992). Atebetü’l-Hakâyık, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banarlı, S. (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Başar, A. (2016). Akıl nedir? Nasıl kullanılır? Zafer dergisi, https://www.zaferdergisi.com/makale/11399-akil-nedir-nasil-kullanilir.html
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative re¬search journal, 9(2), 27-40.
• Böler, T. (2009), Necip Asım Yazıksız ve Türk Diline Katkıları, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25: 196.
• Coşan, E. (1996). Makalat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Demiryürek, H. (2012), Atebetü’l-Hakâyık’ın Gramatiksel Bağlam ve Sıklık Sözlüğü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun, A. (2004), Edib Ahmet Yükneki ve Atebetü’l-Hakâyık, Büyük Türk Klasikleri, c.1: 24, 158-159. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökberk, M. (2019). Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Güleysoy, T. (1994). “Atebetü’l-Hakâyık” İslam Ansiklopedisi, C. IV: 51, 422, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gürcan, İ. (2015). Erdem Kavramı Bağlamında Kendisine Benzetilen Dil Birliklerinin Dilbilimsel Değerlendirilmesi, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015, p. 671-688.
• Heyet, C. (2008). Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihi Seyri. Ankara: TDK.
• Karahan A. (1998). Türk Kültürü ve Edebiyatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Köprülü, M.F. (1925). “Aybetü‟l-Hakâyık‟ a Dair”, Türkiyat Mecmuası, c. 1.
• Köprülü, M.F. (1934). XII. Asır Türk şairi Edib Ahmed. Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar.
• Mine M. (2000). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şentürk, A. Kartal, A. (2012). Eski Türk Edebiyatı Tarihi: 34. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TDK. (2020). http://www.tdk.gov.tr. Erişim Tarihi: 15.07.2020
• TDV İslâm Ansiklopedisi (1986). C.2 İstanbul: Diyanet Vakfı
• Uysal, S. (2007). Yüknek’in Neresi Olduğu ve Edib Ahmed’in Mezârı Hakkında. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4.