XIX. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE EMPERYALİZMİN GÖLGESİNDE AFGANİSTAN

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 387 - 426, 31.10.2022

İsmail Görgen

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1080905

Cited By: 1

Öz

Coğrafi konumu itibariyle Ortadoğu, Yakındoğu ve Uzakdoğu’nun merkezinde bulunan Afganistan XIX. ve XX. yüzyıllarda İngiltere ve Rusya’nın birbirine karşı üstünlük kurmaya çalıştığı bölge olmuştur. Gerek İngiltere gerekse Rusya her dönemde Afganistan’da kendilerine yakın hükümet yetkilileri ya da muhalif gruplar bulmayı başarmıştır. Bu durum da ülkede hiç bitmeyen bir bölünme ve çatışma ortamının oluşmasına yol açmıştır.
Birinci Dünya Savaşı’na kadar İngiltere ve Rusya’nın nüfuz mücadelesine sahne olan Afganistan 1919’da bağımsızlığını kazanmıştır. Afganistan 1979’da Rusya’nın, 2001’de ise Amerika’nın saldırısına ve işgaline uğramıştır. Bu gelişmeler Afganistan’da siyasi, ekonomik ve sosyal yapının bozulmasına ve Afgan halkının temel insani haklardan mahrum kalmasına yol açmıştır. Büyük devletlerin mücadele sahasına dönen Afganistan’ın XIX. ve XX. yüzyıldaki tarihsel sürecini konu alan bu çalışma arşiv belgeleri, hatıralar, resmi yazışmalar ve telif eserlerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Taliban, Rusya, İngiltere, Amerika

FROM XIX. CENTURY TO THE PRESENT AFGHANISTAN

Öz

Afghanistan, which is at the center of the Middle East, Near East and Far East because of its geographical position. While England and Russia were striving for superiority in the region from the XIX. century to the XX. century. In every period, both England and Russia managed to find government officials or opposition groups close to them in Afghanistan. This situation led to the creation of an environment of never-ending division and conflict in the country.
Afghanistan, which was the scene of the struggle for the influence of England and Russia gained independence in 1919. Afghanistan was first attacked and occupied by Russia in 1979 and then by the United States in 2001. These developments led to the deterioration of the political, economic and social structures in Afghanistan and the deprivation of the basic human rights of the Afghan people. The present study, addressing Afghanistan, which has been turned intothe field of struggle of the great states, the historical process in the XIX. and XX. centuries was presentedby making use of archive documents, memories, official correspondence and copyrighted works.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Taliban, Russia, England, America

Kaynakça

• Referans1 BCA, 30-18-1-2 48/62/11 (24.09.1934).
• Referans2 BCA, 30-18-1-1 29/38/4 (03.06.1928).
• Referans3 BCA, 30-18-1-1 20/57/16 (08.09.1926).
• Referans4 BOA. A.DVN.NMH. 37/7 (29.03.1915).
• Referans5 BOA, DH. EUM.7.Şb 2/54 (21.12.1914).
• Referans6 BOA, HR.SYS. 5/14 (31.05.1905).
• Referans7 BOA, Y..PRK.AZN 11/15 (18.02.1895).
• Referans8 BOA, Y..EE..KP 1/96 (28.09.1886).
• Referans9 BOA, Y...PRK.NMH 2/20 (7 Haziran 1878).
• Referans10 BOA, HR.SYS. 4/26 (06.05.1867).
• Referans11 TDK (Türk Diplomatik Arşivi), 500/ 8235/53972/6 ( 25.07.1931).
• Referans12 TDK (Türk Diplomatik Arşivi), 500/ 8166/ 52747/ 2 (12. 12. 1921).
• Referans13 Amanov, Ş. (2007). ABD’nin Orta Asya politikaları. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Referans14 Armaoğlu, F. (2018). 20. yüzyıl siyasi tarihi 1914-1995. İstanbul: Kronik Kitap.
• Referans15 Armaoğlu, F. (1983). 20. yüzyıl siyasi tarihi 1914-1980. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans16 Atatürk, M. K. (2006), Atatürk’ün tamim telgraf ve beyannameleri IV. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Referans17 Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri I-III. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Referans18 Avcıoğlu, D. (1989). Milli kurtuluş tarihi. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Referans19 Aydın, A. (2010). Afganistan’da Taliban hareketinin ortaya çıkışı ve mezhebi görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Referans20 Balcıoğlu, M. (2006). Cumhuriyet dönemi Türk dış politikası. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II (Ed. H. Tosun) içinde (s. 411-519). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Referans21 Barry, C. L. and Greene, S. R. (2009). What democracy for Afghanistan?. Washington: Center for Technology and National Security Policy National Defense University
• Referans22 Batoor, Q. F. (2018). Afganistan’da cumhuriyetin kuruluşu. Anasay, 5, 13-33.
• Referans23 Brezinski, Z. (1999), Büyük güçlerin kaderini belirleyen coğrafya-Avrasya II. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 30, 112-117.
• Referans24 Cebesoy, A. F. (2002). Moskova hatıraları: Milli mücadele ve Bolşevik Rusya. İstanbul: Temel Yayınları.
• Referans25 Coll, S. (2005). Hayalet savaşları. (çev. Enver Günsel). İstanbul: Truva Yayınları.
• Referans26 Çınarlı, Ö. (2012). Afganistan’ın etnik yapısı. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 74-84.
• Referans27 Demirel, E. (2002). Afganistan: Taliban, El-Kaide-Ladin ve paylaşılamayan ülke. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Referans28 D’Souza, S. M. (2011). İndian, Afghanistan and the –End game?. ISAS İnstitute of South Asian Studies, 124, 1-28.
• Referans29 Fazlı, M. (2006). Afganistan’da bir Türk: Mısır sürgününden Afgan reformuna. (çev. Kenan Karabulut). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans30 Gerger, H. (2006). ABD, Ortadoğu, Türkiye. İstanbul: Ceylan Yayınları.
• Referans31 Gökırmak, M. (2011). Afganistan: Bölgesel rekabet ve yeni açılımlar. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 7(13), 7-42.
• Referans32 Hajıyarali, F. (2011). Afganistan’ın etnik yapısı ve kimlik sorunu. Yayımlanmamış yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Referans33 Kalafat, Y. K. (1994). Kuzey Afganistan Türkleri ve karşılaştırmalı halk inançları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Referans34 Kiren, A. (2012). Afganistan’ın yeniden yapılandırılmasında Türkiye’nin rolü (2001-2011). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Referans35 Knyazev, A. (2011). Avrasya’nın büyük güçlerinin mevcut Afganistan politikaları: Rusya, Çin, Hindistan ve İran. Ortadoğu Analiz Dergisi, 3(31-32), 74-82.
• Referans36 Mansfield, P. (2012). Ortadoğu tarihi. (çev. Ümit Hüsrev Yolsal). İstanbul: Say Yayınları.
• Referans37 Mardan, M. (2020). Rus üslerine ev sahipliği yapan ülkelerdeki krizlere Rusya’nın askeri müdahaleleri. Güvenlik Çalışmaları Dergisi, 22(1), 108-128.
• Referans38 Özcan, A. (1997). Pan-İslamizm; Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1914). Ankara: İsam Yayınları.
• Referans39 Raşid, A. (2001). Taliban: İslamiyet, petrol ve Orta Asya’da yeni büyük oyun. (çev. Osman Akınbay). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Referans40 Sanati, R. (2011). Transitioning Afghanistan in the post-withdrawal era: Setting the stage for a stable political order. Alternatives : Turkish Journal of International Relations, 10(1), 93-114.
• Referans41 Saray, M. (2002). Afganistan ve Türkler. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Referans42 Sotniçenko, A. A. (2012). Afganistan işbirliği alanı mı, yoksa paylaşılamayan elma mıdır?. (çev. Raşid Tacibayev). Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya (Ed. M. S. Kafkasyalı) içinde (s. 372-395). Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Referans43 Şimşir, B. N. (1993). Atatürk ve yabancı devlet başkanları: Afganistan-Çin. C.1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans44 Şeyhanlıoğlu, H. (2008). 18. yüzyıldan günümüze kadar Afganistan’ın jeostratejik önemi. Avrasya Etüdleri, 34(2), 22-43.
• Referans45 Thomas, C. and McInnis K. (2021). When and why did the U.S. military withdrawal begin?. U. S. Military withdrawal and Taliban takeover in Afghanistan: frequently asked questions.in (s. 6-9). Washington: Congressional Research Service.
• Referans46 Topur, T. (2004). Dipsiz kuyu Ortadoğu ve Türkiye. İstanbul: IQ Kültürsanat Yayınları.
• Referans47 Türkman, S. (2007). ABD, Ortadoğu ve Türkiye. Ankara: Nobel Yayınları.
• Referans48 Uçarol, R. (2006). Siyasi tarih (1789-2001). İstanbul: Der Yayınları.
• Referans49 Uslubaş, F. (2007). Kaos imparatorluğu ve Türkiye. Ankara: Kuma Saati Yayınları.
• Referans50 Waldman, M. (2010). The sun in the sky: The relationship between Pakistan’s ISI and Afghan insurgents. Crisis States Research Centre, 18, 1-28.
• Referans51 Waylet, B. ve Jack, E. (2004). İmparatorluk stratejileri ve Ortadoğu. (çev. Vedat Atila). İstanbul: Çivi Yazıları.