İlkokul Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında İşlenen Aile İçi Rollerin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 57 - 73, 01.06.2021

Gülşah Doğanay Zeynep Çopur

Öz

Öz
Bu çalışma, ilkokul hayat bilgisi ders kitaplarında “Evimizde Hayat Ünitesi”nde, aile içi rolleri, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından incelemek amacıyla planlanmıştır. Eğitim ve öğretim “ideal insan” ve “istendik davranış değişikliği” meydana getirme sürecidir. Bu nedenle vereceğimiz her doğru ya da yanlış bilgi geleceğin nesillerinin zihinlerinde yer edecektir. Bu bağlamda ders kitapların içeriğinin, toplumsal normlara göre değil bilimsel olgulara göre hazırlanmış olması oldukça önemlidir. Çalışmanın veri kaynağını oluşturan kitaplar, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 28.05.2018 tarih ve 78 sayılı kararıyla 2018-2019 öğretim yılından itibaren beş yıl süreyle ders kitabı kabul edilen ve Giresun ilinde okullarda işlenen Hayat Bilgisi ders kitabı oluşturmaktadır. Çalışmadan elde edilen veriler nitel araştırma yöntemi olan içerik analizi ile çözümlenmiştir. “Evimizde Hayat Ünitesi” içerisindeki görseller ve metinlerde aile türleri ve aile içi roller belli kodlar belirlenerek temalaştırılmıştır. Bu temalar, tablolar haline getirilmiş ve yorumlanmıştır. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde kitaplarda daha çok çekirdek aile yapısının verildiği; geniş aileye de vurgu yapıldığı ancak tek ebeveynli aile örneği olmadığı belirlenmiştir. Hayat bilgisi ders kitaplarında metinlerde ve görsellerde, geleneksel aile rollerinin devam ettiği annenin daha çok ev içerisinde sorumluluk yüklendiği belirlenmiştir. Kitaplardaki baba modeli ise, evin geçimini sağlayan, dışarıdaki etkinliklerde yer alan, sosyal etkinliklere ailenin katılımı konusunda karar verici olarak betimlendiği tespit edilmiştir. “Evimizde Hayat Ünitesi”nde ev işlerini yapan anne, bu işlere yardımcı olan baba modelinin verilmesi kadının asıl sorumluluğunun ev ve çocuk bakımı olduğunu desteklemektedir. Ayrıca kitabın “Tasarruf” konulu bölümünde dikkat çekici ayrımlardan biri yine kız çocuklarının ihtiyaç duyduğu şeylerle oğlan çocuklarının ihtiyaç duydukları şeylerin toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında kurgulandığıdır.

Anahtar Kelimeler

Ders kitapları, toplumsal cinsiyet, cinsiyet roleri, hayat bilgisi, evimizde hayat

Kaynakça

• Adler, P. A., Kless, S. J., & Adler, P. (1992). Socialization to gender roles: Popularity among elementary school boys and girls. Sociology of Education, 169-187. Akgül Gök, F., & İl, S. (2017). Evli kadın ve erkeklerin toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili algılarının aile işlevlerine yansıması. Journal of International Social Research, 10 (54). Aykaç, N. (2012). Sosyal Bilgiler ve Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 50-61. Baş,T., & Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri (3. Bas.) Ankara: Seçkin yayınları. Bayer, A. (2013). Değişen toplumsal yapıda aile. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (8). Baltacı, A., & Bakanlığı, M. E. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-15. Bereaud, S. R. (1975). Sex role images in French children's books. Journal of Marriage and the Family, 194-207. Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye'de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014(3), 108-114. Çınar, E. K. (2013). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. (Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü). Denizli. Dedeoğlu, S. (2000). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de aile ve kadın emeği. Toplum ve Bilim, 86, 139-170. Demirel, E. (2010). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. (Doktora Tezi, DEÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Fagot, B.I., & Leinbach, M.D. (1995). Gender knowledge in egalitarian and traditional families. Sex Roles, 32, 513–526. Gümüşoğlu, F. (2014). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4). Güvenli, G., & Tanrıöver, H. U. (2009). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Tüzün (Editör). Ders kitaplarında İnsan hakları II tarama sonuçları. İstanbul: Tarih Vakfı, 97-114. Kahyaoğlu, İ. (2013). Postmodern toplumda ataerkil düzen değişiyor mu? popüler kültür içinde cinsellik kullanımına eleştirel bir bakış: biscolata reklamları ve erkek imgesi. The Turkish Online Journal Of Design Art and Communication, 3(1). Kalaycı, N., & Hayırsever, F. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders kitabına yönelik bir inceleme ve bu konuya ilişkin öğrenci algılarının belirlenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(3), 1065-1072 Karakuş, E., Mutlu, E., & Coşkun, Y. D. (2018). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından öğretim programlarının incelenmesi. Kadın Araştırmaları Dergisi, (17), 30-53. Kılıç, K. L., & Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 2(3), 129-148. MEB (2018). Talim Terbiye Kurumu hhtt.// müfredat.meb.gov.tr7ProgramDetay.aspx?= 326 adresinden alınmıştır. Özkan, R. (2013). İlköğretim ders kitaplarında kadın figürü. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(5), 617-631. Palaz, S. (2002). Türkiye'de cinsiyet ayırımcılığı analizinde neo klasik yaklaşıma karşı kurumcu yaklaşım: eşitliği sağlayıcı politika önerileri. VI. ODTÜ Uluslararası Ekonomi Kongresi. Sarıtaş, E., & Şahin, Ü. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (48), 463-477. Sayılan, F. (2012). Toplumsal cinsiyet ve eğitim. Fevziye Sayılan (Eds.). Soy, H. (2017). Toplumsal cinsiyet: Kadının sosyal ve hukuki konumu. (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü).Konya. Sözbilir, M. (2009). Nitel veri analizi. http://fenitay. files. wordpress. com/2009/02/1112-nitel-arac59ftc4b1rmada-veri analizi. pdf on, 17, 2014. adresinden alınmıştır. Şafak, Ş. Çopur, Z., & Özkan, M. (2006). Çocukların evle ilgili Faaliyetlere Harcadıkları Zamanın İncelenmesi. www.sdergi.hacettepe.edu.tr/sszcmao.pdf. adresinden 30.02.2019 tarihinde alınmıştır. Tezel-Şahin, F. ve Cevher F. N. (10-15 Eylül, 2007). Türk Toplumunda Aile-Çocuk İlişkilerine Genel Bir Bakış. ICANAS 38 (38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara. Tanrıöver, H. U. (2003). Ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. Ders Kitaplarının İnsan Hakları: Tarama Sonuçları, 106-122. Tietz, W. M. (2007). Women and men in accounting textbooks: Exploring the hidden curriculum. Issues in Accounting Education, 22(3), 459-480. Yağan Güder, S., & Güler Yıldız, T. (2016). Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarında ailenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 31(2): 424-446 Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2017). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Geliştirilmiş 10 baskı). Seçkin Yayıncılık, Ankara.