Kampüs yeşil alanlarındaki odunsu bitki çeşitliliğinin sürdürülebilir yönetimi: İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Bahçeköy kampüsü örneği

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 111 - 120, 27.06.2025

Aysel Ulus , Şerife Doğanay Yener , Eren Dağra Sökmen , Merve Tanfer , Selim Bayraktar

https://doi.org/10.53516/ajfr.1618412

Öz

Giriş ve Hedefler Kent içindeki yeşil alanlar, insan sağlığı ve refahı için hayati öneme sahip olup, hava kalitesini iyileştirme, biyolojik çeşitliliği destekleme ve rekreasyonel olanaklar sunma gibi çok yönlü ekosistem hizmetleri sağlamaktadır. Üniversite kampüsleri, kentsel yeşil alanların önemli bir alt kategorisini oluşturarak hem eğitim süreçlerini desteklemek hem de biyolojik çeşitliliği artırmak için kritik bir rol üstlenmektedir. Bu bağlamda, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bahçeköy Kampüsü, Belgrad Ormanı’na komşu 14 hektarlık alanda yer almakta ve 266 odunsu bitki taksonu ile önemli bir biyolojik çeşitlilik kaynağı sunmaktadır. Çalışmanın amacı, kampüsün odunsu florasının mevcut durumunu değerlendirmek, eksiklikleri tespit etmek ve ekosistem hizmetlerini desteklemek amacıyla uygun odunsu takson önerilerinde bulunmaktır.
Yöntemler Çalışmada, literatürdeki mevcut bitki listesi referans alınarak kampüs alanındaki odunsu bitki taksonları belirlenmiş, saha çalışmaları ile mevcut türler kontrol edilerek liste güncellenmiştir. İstanbul peyzajında yaygın olarak kullanılan odunsu bitkiler incelenerek 62 yeni takson önerilmiştir. Kampüs alanı, yapısal alanlar, fonksiyonel kullanım bölgeleri ve ekolojik karakterleri göz önünde bulundurularak 19 alt bölgeye ayrılmış ve her bölgeye uygun bitki türleri önerilmiştir.
Bulgular Sonuçlar, kampüs bahçesinin familya düzeyinde İstanbul’un biyolojik çeşitliliğinin %97’sini, cins düzeyinde %92’sini ve takson düzeyinde %39’unu temsil edebileceğini göstermektedir. Önerilen 62 yeni takson ile familya sayısı 65’ten 76’ya, cins sayısı 141’den 188’e ve takson sayısı 266’dan 328’e yükseltilebilmektedir.
Sonuçlar Çalışma, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bahçeköy Kampüsü’ndeki odunsu bitki çeşitliliğini artırarak ekolojik sürdürülebilirliği destekleyen stratejik bir model sunmaktadır. Egzotik tür baskınlığını dengeleyip yerel türleri artırarak kampüsün eğitimsel ve ekolojik işlevselliği güçlendirilmiştir. Çalışma, bu yönüyle kentsel biyolojik çeşitliliği destekleyerek Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel yeşil alanlar , ekosistem hizmetleri , bitki çeşitliliği , peyzaj tasarımı

Sustainable management of woody plant diversity in campus green spaces: the case of İstanbul University-Cerrahpaşa, Bahçeköy campus

Öz

Background and aims Urban green spaces are vital for human health and well-being, offering multifunctional ecosystem services such as improving air quality, supporting biodiversity, and providing recreational opportunities. University campuses, as a significant subcategory of urban green spaces, play a crucial role in supporting educational processes and enhancing biodiversity. In this context, Istanbul University-Cerrahpaşa Bahçeköy Campus, adjacent to Belgrad Forest on 14 hectares, serves as a significant biodiversity hotspot with its 266 woody plant taxa. This study aims to evaluate the current state of campus flora, identify gaps, and propose appropriate taxa to support ecosystem services.
Methods The identification of woody plant taxa was conducted using an existing plant list from the literature as a reference, updated through field surveys. To enhance campus flora, 62 new taxa were proposed based on a review of woody species commonly used in Istanbul's landscape design. The campus was divided into 19 sub-zones considering structural areas, functional use zones, and ecological characteristics. Suitable plant species were strategically selected for each zone.
Results Findings indicate that the campus garden could represent 97% of Istanbul's woody plant diversity at the family level, 92% at the genus level, and 39% at the taxon level. With the addition of 62 new taxa, the number of families can be increased from 65 to 76, genera from 141 to 188, and taxa from 266 to 328.
Conclusions This study presents a strategic model for enhancing woody plant diversity in Istanbul University-Cerrahpaşa Bahçeköy Campus, supporting ecological sustainability. By balancing the dominance of exotic species and increasing the representation of native species, the educational and ecological functionality of the campus is enhanced. The study contributes to urban biodiversity and supports the United Nations Sustainable Development Goals through the integration of education and conservation efforts.

Anahtar Kelimeler

Urban green spaces , ecosystem services , plant diversity , landscape design

Kaynakça

• Açıksöz, S., Cengiz, B., Bekçi, B., Cengiz, C., Gökçe, G.C., 2014. Üniversite yerleşkelerinde açık ve yeşil alan sisteminin planlanması ve yönetimi: Bartın üniversitesi Kutlubey-Yazıcılar yerleşkesi. Journal of Forestry Faculty of Kastamonu University, 14(2), 222-236.
• Ateş, O., Sabaz, M., 2013. İnönü Üniversitesi merkez kampüsü’nde arboretum park oluşturulmasına yönelik bir araştırma. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(8)123-139.
• Başar, Z., 2016. Çatalca İlçesi'nin (İstanbul) biyotoplarının floristik ve ekolojik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bayraktar, S., 2013. Zekeriyaköy vadisi biyotopları üzerine araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bayraktar, S., 2023. Sarıyer (İstanbul) ilçesinin peyzaj karakter analizi ve değerlendirme yaklaşımları. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, İstanbul.
• Börekçi, H., 2008. Ümraniye İlçesi (İstanbul) Kentsel Ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Bratman, G.N., Anderson, C.B., Berman, M.G., Cochran, B., de Vries, S., Flanders, J., Kahn, P.H., 2019. Nature and mental health: An ecosystem service perspective. Science Advances, 5(7), eaax0903.
• Cooper, C., Wischemann, T., 1990. Campus outdoor spaces. In: Cooper, C., Francis, C. (Eds.), People Places: Design Guidelines for Urban Open Space. 2nd ed., Van Nostrand Reinhold, New York, NY, USA, pp. 143–170. ISBN 0442319290.
• Çoban, S., Bayraktar, S., Akgül, M., 2016. Forest vegetation maps and its development in Turkey: A case from Istanbul Belgrade forest. Forest Review, 47(1), 7-16.
• Çoban, S., Yener, Ş.D., Bayraktar, S., 2021. Woody plant composition and diversity of urban green spaces in Istanbul, Turkey. Plant Biosystems - An International Journal Dealing with all Aspects of Plant Biology, 155(1), 83-91.
• Deniz, L., 2008. Uşak Üniversitesi 1 Eylül Kampüsü (Uşak) Florası ve Etnobotanik Açıdan Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Dunn, C.P., 2017. Biological and cultural diversity in the context of botanic garden conservation strategies. Plant Diversity, 39(6), 396-401.
• Eggers, J., Davis, S., Doscher, C., Gregorini, P. (2023). Enhancing multifunctionality in agricultural landscapes with native woody vegetation. Sustainability, 15(14), 11295.
• Erbaş, E., 2003. Peyzaj Düzenlemelerinde Bitkisel Tasarım: Bahçeşehir Doğa Parkı Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Eroğlu, S., 2010. İstanbul Metropolü Dahilindeki Çevre Yollarının Bitkisel Tasarım Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Eskin, B., 2005. Pendik İlçesi (İstanbul) Kentsel Ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Güllü, M. M., 2009. Sarıyer İlçesi (İstanbul) Kentsel Ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Hamrick, J. L., Godt, M. J. W., Sherman-Broyles, S. L., 1992. Factors influencing levels of genetic diversity in woody plant species. Population Genetics of Forest Trees: Proceedings of the International Symposium on Population Genetics of Forest Trees, Springer Netherlands, Corvallis, Oregon, USA, pp. 95-124.
• Hipp, J.A., Gulwadi, G.B., Alves, S., Sequeira, S., 2016. The relationship between perceived greenness and perceived restorativeness of university campuses and student-reported quality of life. Environment and Behavior, 48(10), 1292-1308.
• İÜC Orman Fakültesi, 2024. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Orman Fakültesi Kurumsal İnternet Sitesi, https://orman.istanbulc.edu.tr (accessed 10.06.2024).
• Kabaalioğlu, B. Y., 2013. Beşiktaş İlçesi (İstanbul) Kentsel Ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kaplan, R., Kaplan, S., 1989. The Experience of Nature: A Psychological Perspective. Cambridge University Press, Cambridge; New York.
• Khoury, C.K., Greene, S.L., Krishnan, S., Miller, A.J., Moreau, T., 2019. A road map for conservation, use, and public engagement around North America's crop wild relatives and wild utilized plants. Crop Science, 59(6), 2302-2307.
• Koyama, A. and Ide, T. (2023). Plant gall diversity in burned semi-natural grasslands in japan. Journal of Insect Science, 23(1), 1-5.
• Kuczman, G., Bechera, D., Rózová, Z., Tóth, A., 2024. Roadside vegetation functions, woody plant values, and ecosystem services in rural streetscapes: A qualitative study on rural settlements in western Slovakia. Land, 13(3), 272.
• Lai, H., Flies, E.J., Weinstein, P., Woodward, A., 2019. The impact of green space and biodiversity on health. Frontiers in Ecology and the Environment, 17(7), 383-391.
• Lindemann-Matthies, P., Heber, E., Remmele, M., 2024. Find the plant—An educational game fosters plant species literacy. Sustainability, 16(11), 4702.
• Liu, J., Zhao, Y., Si, X., Feng, G., Slik, F., Zhang, J., 2021. University campuses as valuable resources for urban biodiversity research and conservation. Urban Forestry & Urban Greening, 64, 127255.
• Liu, Y., Zhu, Y., Wu, S., Wang, Y., Xie, J., Zhang, K., Xu, Y. (2024). Determinants of taxonomic, functional, and phylogenetic beta diversity in breeding birds within urban remnant woodlots: implications for conservation. Ecology and Evolution, 14(5), e11426.
• Majewska, A. and Altizer, S. (2019). Planting gardens to support insect pollinators. Conservation Biology, 34(1), 15-25.
• Mohammed, A.M., Ukai, T., 2023. Agent-based modelling for spatiotemporal patterns of urban land expansion around university campuses. Modeling Earth Systems and Environment, 9(1), 1119-1133.
• Nassar, U.A.E.H., 2021. Humanizing Taibah University campus open spaces in Madinah: toward a sustainable environment for walkability and green spaces. Journal of Sustainability Science and Management, 16(3), 235-256.
• Nurtekin, O., 2007. İstanbul Bahçeşehir örneğinde odunsu bitki kullanımının peyzaj mimarlığı ilkeleri çerçevesinde irdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Osma, E., 2003. Kadıköy ilçesi (İstanbul) kentsel ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Önen, N., Yılmaz, O., 2001. Ankara Üniversitesi Ziraat fakültesi kampüslerinde arboretum oluşturulması üzerine bir araştırma. Journal of Agricultural Sciences, 7(01), 134-141.
• Parmaksız, A., Atamov, V., Aslan, M., 2006. The flora of Osmanbey Campus of the Harran University. Journal of Biological Sciences, 5(6), 793-804.
• Sanön, B., 1998. Balıkesir Üniversitesi Çağış Kampüsü ve Çevresinin Flora ve Vejetasyonu. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Sarı, E.N., Bayraktar, S., 2023. The role of park size on ecosystem services in urban environment: a review. Environmental Monitoring and Assessment, 195(9), 1072.
• Sarı, D., Karaşah, B., 2023. Kampüs yerleşimlerindeki odunsu peyzaj bitkilerinin sağladıkları ekosistem hizmetleri: AÇÜ Seyitler Yerleşkesi Örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 24(2), 129-139.
• Schipperijn, J., 2010. Use of urban green space. Forest & Landscape Research, 45, Forest & Landscape Denmark, Frederiksberg.
• Shumi, G., Rodrigues, P., Hanspach, J., Haerdtle, W., Hylander, K., Senbeta, F., Schultner, J., 2021. Woody plant species diversity as a predictor of ecosystem services in a social–ecological system of southwestern Ethiopia. Landscape Ecology, 36, 373-391.
• Sökmen, E.D., Yener, Ş.D., 2022. Bentler Tabiat Parkı'nın Rekreasyon Potansiyelini Değerlendirmeye Yönelik Bir Çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(2), 176-188.
• Şen, A., 2016. Bayrampaşa İlçesinin (İstanbul) Biyotoplarının Floristik ve Ekolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Şenel, S., 2013. Sultanahmet Meydanı’nın Bitkisel Tasarımı Üzerine Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Şimşak, D., 2014. Artvin Çoruh Üniversitesi Seyitler Yerleşkesi ve Çevresinin Florası. Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Artvin.
• Tanfer, M., 2019. İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa Orman Fakültesi Kampüsü bitki örtüsünün incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, İstanbul.
• Tanfer, M., Yener, Ş.D., 2020. İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa Orman Fakültesi Kampüs Florası üzerine bir araştırma. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 22(3), 726-737.
• Töre, D., Erik, S., 2012. The flora of Bağlıca campus of Başkent University (Ankara). Hacettepe Journal of Biology and Chemistry, 40(3), 267-291.
• Tülek, B., Sarı, D., Körmeçli, P. (2024). Ecosystem services provided by urban woody plants in the context of spatial relations: çankırı case area. Dendrobiology, 91, 100-112.
• Tudorie, C.A.-M., Vallés-Planells, M., Gielen, E., Arroyo, R., Galiana, F., 2020. Towards a greener university: perceptions of landscape services in campus open space. Sustainability, 12, 6047.
• Tuncay, H.O., Akalın, E., 2018. Endemism in Istanbul plants. European Journal of Biology, 77(1), 38-41.
• Turan, A., 2013. Gaziosmanpaşa İlçesi Parklarının Bitkilendirme Tasarımı Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Tülek, B., Sarı, D., Körmeçli, S., 2024. Ecosystem services provided by urban woody plants in the context of spatial relations: Çankırı case area. Dendrobiology, 91,100-112.
• Ünal, B., 2016. Maltepe İlçesi’nin (İstanbul) Biyotoplarının Floristik ve Ekolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ünal, O., Gökçeoğlu, M., 2003. Akdeniz Üniversitesi Kampüs Florası (Antalya-Türkiye). Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2), 143-154.
• Xiao, L., Chen, D., Xu, Z., Zhang, Y., 2024. Ocurrence dataset of birds in university campuses of Nanjing, Juangsu Province China. Biodiversity Data Journal, 12.
• Yağmur, S., 2017. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Avşar Kampüsü tohumlu bitkilerinin çeşitliliği ve sistematiği. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Yener, Ş.D., 2012. İstanbul'da Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanılan Odunsu Bitkiler Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yener, Ş. D., 2020. Sustainable use of plants in coastal areas of Istanbul. Turkish Journal of Forestry, 21(2), 123-130. Yılmaz, C., 2012. Esenyurt İlçesinde Yapılan Peyzaj Uygulama Çalışmalarının Bitkisel Tasarım Yönünden İrdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Yılmaz, M.N., 2012. Kafkas Üniversitesi Kampüs Florası. Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, Kars.
• Yılmaz, O., 2016. Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampüsü Florası. Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi, Yozgat.
• Yücebaş, Z.D., 2014. Yeditepe Üniversitesi 26 Ağustos Yerleşkesi’nin (Ataşehir-İstanbul) Floristik ve Ekolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Zhang, L., Tan, P.Y., Richards, D., 2021a. Relative importance of quantitative and qualitative aspects of urban green spaces in promoting health. Landscape and Urban Planning, 213, 104131.
• Zhang, J., Yu, Z., Zhao, B., Sun, R., Vejre, H., 2020. Links between green space and public health: A bibliometric review of global research trends and future prospects from 1901 to 2019. Environmental Research Letters, 15(6), 063001.
• Zhang, Y., Jiang, C., Chen, S., Zhang, Y., Shi, H., Chen, B., Mao, L., 2021b. Effects of landscape attributes on campuses bird species richness and diversity, implications for eco-friendly urban planning. Sustainability, 13(10), 5558.
• Zhu, Y., Liu, Y., Shang, S., Zheng, J., Wu, S., Cao, Z., Xu, Y. (2024). Quantifying the effects of landscape and habitat characteristics on structuring bird assemblages in urban habitat patches. Scientific Reports, 14(1), 12707.