Farklı arazi kullanım türü/örtüsü altındaki toprakların erozyon duyarlılıklarının değerlendirilmesi (Karataşbağı Deresi Havzası)

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 225 - 233, 27.06.2025

Ceyhun Göl , Meltem Tunca

https://doi.org/10.53516/ajfr.1635440

Öz

Giriş ve Hedefler Erozyon, tüm dünyada arazi degradasyonunun temel nedenidir. Yanlış ve aşırı arazi kullanımı ise erozyonun başlıca nedenidir. Erozyon riskinin belirlenmesine toprak erozyon duyarlılık indeksleri (erodibilite indeksleri) kullanılmaktadır.
Yöntemler araştırmada, Karataşbağı Deresi Havzasında yüzey toprakların Arazi Kullanım Türü/Arazi Örtüsüne (AKT/AÖ) göre erozyon duyarlılıkları incelenmiştir. Havzadan grid yöntemine göre (200x200m), yüzey topraklarından (0-30 cm) alınan 45 adet örnekte bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ve erodibilite indeksleri incelenmiştir.
Bulgular Aşınma duyarlılık analizleri sonuçlarına göre havza topraklarının erozyona karşı yüksek derecede duyarlıdır. Organik madde, hacim ağırlığı, kil ve dispersiyon oranı arasında yüksek düzeyde korelasyonlar bulunmuştur. Tüm bu toprak özellikleri yanında havzada verimli orman miktarı sadece %8 dir. Havzanın %56,2’si tarım, orman içi açıklık ve bozuk mera arazilerden oluşmaktadır.
Sonuçlar Havza toprakları erozyona karşı dirençsizdir. Havzada toprak koruma fonksiyonu yüksek bitki örtüsü (verimli orman veya mera vb.) yetersizdir. Bu nedenle havzada erozyon tehlikesi oldukça yüksektir. Havzada erozyon miktarını düşürmek için bitkilendirme, ağaçlandırma ve rehabilitasyon çalışmalarına önem verilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Arazi , erodibilite , sedimantasyon , Çankırı

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A 1919B012304666 No.lu Üniversite Öğrencileri Yurt İçi Araştırma Projesi

Teşekkür

Bu araştırma TÜBİTAK 2209-A 1919B012304666 No.lu Üniversite Öğrencileri Yurt İçi Araştırma Projesi tarafından desteklenmiştir.

The evaluation of erosion susceptibility of soils under different land use types/cover (Karataşbağı stream catchment)

Öz

Background and aims Erosion is the main cause of land degradation all over the world. Incorrect and excessive land use is the main cause of erosion. Soil erosion susceptibility indexes (erodibility indexes) are used to determine erosion risk.
Methods In this research, erosion susceptibilities of surface soils in the Karataşbağı Stream catchment were examined according to Land Use Type/Land Cover (LCT/LLT). Some physical and chemical analyses, and erodibility indices were examined in 45 samples taken from the surface soil (0-30 cm) from the basin according to the grid method (200x200m).
Methods Findings According to the results of erosion sensitivity analysis, it was determined that the basin soils are highly sensitive to erosion. High correlations were found between organic matter, bulk density, clay and dispersion ratio. In addition to all these soil properties, the amount of productive forest in the basin is only 8%. 56.2% of the basin consists of agricultural, forest clearings and degraded pasture lands.
Conclusions The catchment soils are not resistant to erosion. The soil protection function of the catchment is insufficient in the vegetation (productive forest or pasture etc.). Therefore, the erosion risk in the basin is quite high. To reduce the amount of erosion in the basin, importance should be given to planting, afforestation and rehabilitation works.

Anahtar Kelimeler

Land , erodibility , sedimentation , Çankırı

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A 1919B012304666 No.lu Üniversite Öğrencileri Yurt İçi Araştırma Projesi

Teşekkür

Bu araştırma TÜBİTAK 2209-A 1919B012304666 No.lu Üniversite Öğrencileri Yurt İçi Araştırma Projesi tarafından desteklenmiştir.

Kaynakça

• Amador, J.A., Wang, Y., Savin, M.C., Görres, J.H., 2000. Fine-scale spatial variability of physical and biological soil properties in Kingston, Rhode Island. Geoderma 98, 83-94.
• Anonim, 2011. Eldivan Meteoroloji İstasyonu iklim verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kayıtları, Ankara.
• Anonim, 2020. Eldivan Meteoroloji İstasyonu iklim verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kayıtları, Ankara.Avcı, V., 2016. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Gökdere Havzası ve çevresinin (Bingöl) erozyon duyarlılık analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26, 170-193.
• Aydeniz, A., 1985 Toprak Amenajmanı. A.Ü. Ziraat Fakültesi yayınları A.Ü. Yayın No: 928 ders kitabı No: 263 Ankara.
• Balcı, A. N. Özyuvacı, N., Özhan S., 1984. Su kaynaklarının geliştirilmesi ve korunmasında orman ekosistemlerinin rolü, Belgrad Ormanı, Ortadere Eş-Havza Araştırma Projesi Örneği. TÜBİTAK Ulusal Çevre Sem pozyumu 12-15 Kasım, Ankara.
• Balcı, A.N., 1965. Kurak ve Nemli İklim Şartlarında Gelişmiş Bazı Orman Topraklarının Erodibilite Karakteristikleri. İ.Ü. Orm an Fakültesi Yayın No. 248, (2402), 1978.
• Balcı, N., Özyuvacı, N., 1974. Türkiye’nin iki farklı bölgesinde yer alan topraklarda erozyon eğiliminin ana materyal, bakı, arazi kullanma şekli ve örnekleme derinliğine bağlı olarak değişimi. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(2), 79-107.
• Barthes, B., Roose, E., 2002. Aggregate stability as an indicator of soil susceptibility to runoff and erosion; validation at several levels. Catena, 47, 133-149.
• Başaran, M., 2005. Arazi kullanımındaki değişimlerin toprak erozyonu üzerine etkisi: Çankırı ili İndağı Bölgesi örnek çalışması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bayramin, İ., Basaran, M., Erpul, G. and Çanga M.R., 2008. Assessing the effects of land use changes on soil sensitivity to erosion in a highland ecosystem of semi-arid Turkey. Environ. Monit. Assess. 140, 249-265.
• Bryan, R.B., 1968. The development, use and efficiency of indices of soij erodibility. Geoderma, 2, 2-25.
• Cassel, D.K., Nielsen, D.R., 1986. Mehods of Soil Analysis, Part 1, Physical and Mineralogical Methods-Agronomy Monograph No.9 (2nd edition) American Society of Agronomy-Soil Science Society of America, Madison, USA.
• Celilov, C., Dengiz, O., 2019. Erozyon duyarlılık parametrelerinin farklı enterpolasyon yöntemleriyle konumsal dağılımlarının belirlenmesi: Türkiye, Ilgaz Milli Park Toprakları. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 242-256.
• Çepel, N., 1995. Orman Ekolojisi. İ. Ü. Orman Fak. Yayınları, İ.Ü.Y.N: 3518, O.F.Y.N: 399, ISBN: 975-404-061-3, İstanbul. FAO, 2015. Status of the World’s Soil Resources. Main Report.
• Gee, G.W., Bauder, J.W., 1986. Particle-size analysis. pp. 383-409, in A. Klute, ed., Methods of Soil Analysis, Part I, 2nd ed. American Society of Agronomy, Madison, WI.
• Göl, C., 2002. Çankırı Eldivan yöresinde arazi kullanım türleri ile bazı toprak özellikleri arasındaki ilişkiler. A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. (Yayınlanmamış).
• Göl, C., 2009. The effects of land use change on soil properties and organic carbon at Dagdami river catchment in Turkey. Journal of Environmental Biology, 30(5), 825-830.
• Göl, C., Dengiz,O., 2007. Çankırı-Eldivan Karataşbağı Deresi havza arazi kullanım-arazi örtüsündeki değişim ve toprak özellikleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 86-97.
• Göl, C., Ediş, S., 2017. Land use effects on soil physical properties in semiarid region of Turkey. International Symposium on New Horizons in Forestry, 261-266.
• Göl, C., Mevrük, S., 2022. Assessing amount of soil organic carbon and some soil properties under different land uses in a semi-arid region of northern Türkiye. Turkish Journal of Forestry, 23(4), 268-277.
• İkiel, C., Ustaoğlu, B., Koç, D.E., 2020. Trakya Yarımadası’nda erozyon duyarlılık analizi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 4, 1-14.
• Jackson, M.L., 1958. Soil Chemical Analysis, Pretence Hall Inc., Anglewood Cliffs, USA.
• Kantarcı, M.D., 1980. Belgrad ormanı toprak tipleri ve orman yetişme ortamı birimlerinin haritalanması üzerine araştırmalar. İ.Ü. Orman Fak. İ.Ü. Yayın No: 2636, Fak. No: 275, İstanbul.
• Kemper, W.D., Rosenau, R.C., 1986. Aggregate stability and size distribution. In: Klute, A. Ed., Methods of soil analysis. Part 1. Agronomy Monograph 9. 2nd ed., Madison, Wisconsin, 425-442.
• Korkanç, S.Y., Özyuvacı, N., Hizal A., 2008. Impacts of land use conversion on soil properties and soil erodibility. Journal of Environmental Biology, 29(3), 363-370.
• Lal, R., 1988. Soil erosion research methods. Soil and Water Conservation Society, Netherland. Lal, R., 1991. Soil erosion research methods. Science Press, Beijing (236 pp., in Chinese).
• Le Bissonnais, Y., Bruand, A., Jamagne, M., 2007. Laboratory experimental study of soil crusting: Relations between aggregate breakdown mechanisms and crust structure. Catena, 16, 377-392.
• Madenoğlu, S., Erpul, G. 2018. Yarı kurak bölgelerde farklı arazi kullanımlarında toprak erozyon duyarlılığının belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 1. Uluslararası Tarımsal Yapılar ve Sulama Kongresi, Özel Sayı, 484-493.
• Meyer, L.D., Moldenhauer, W.C., 1985. Soil erosion by water: the research experience. Agricultural History 59, 192-204.
• MGM, 2025. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.mgm. gov.tr/files/iklim/yayinlar/iklim_siniflandirmalari.pdf (Erişim Tarihi: 17.06.2025).
• Middleton, H.E. 1930. Properties of soils which influence erosion. USDA Technical Bulletin N.J . USA. 178, 1-16.
• Özçelik, A.E., Yüksek, T., Yüksek, F. & Verep, B., 2021. Havza ve arazi karakteristiklerinin Coğrafi Bilgi Sitemleri (CBS) yardımıyla değerlendirilmesi: Pazar Hemşin Deresi Havzası örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 6(2), 252-260.
• Römkens, M.J.M., 2010. Erosion and sedimentation research in agricultural watersheds in the USA: from past to present and beyond. In: Banasik, K., Horowitz, A.J., Owens, P.N., Stone, M., Walling, D.E. (Eds.), Sediment Dynamics for a Changing Future, 337. IAHS Publication, pp. 17-26.
• Soil Survey Staff, 1999. Soil Taxonomy. Abasic of Soil Classification for making and Interpreting Soil Survey. U.S.D.A. Handbook No: 436, Washington D.C.
• Sönmez, M.E., Çelik, M.A., Seven, M., 2013. Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama yardımıyla Kilis Merkez ilçesinin erozyon risk alanlarının belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 1-21.
• Sunkar, M., Avcı, V., 2015. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) ile Hasret Dağı ve çevresinin (Elazığ) erozyon duyarlılık analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 13(1), 17-40.
• Wang, B., Zheng, F., Römkens, J.M.M., Darboux, F., 2013. Soil erodibility for water erosion: A perspective and Chinese experiences. Geomorphology, 187, 1-10.
• Wu Q, Flanagan DC, Huang C., 2014. Estimation of USLE K-values with a Process-based Approach. A Report to the USDA-Natural Resources Conservation Service, National Soil Survey Research & Laboratory, Lincoln, Nebraska, from the USDA-Agricultural Research Service, National Soil Erosion Research Laboratory, West Lafayette, Indiana.
• Yazıcı, N., Turan, A., 2016. “Effect of Forestry Afforestation on Some Soil Properties A Case Study from Turkey,” Fresenius Enviromental Bulletin, vol. 25, no. 7, pp. 2509–2514.
• Yüksek, T., Özçelik, A.E., 2022. Kireçhane Havzası çay topraklarının erozyon eğilimlerinin belirlenmesi. Lap Lambert Academic Publishing, Chisinau. pp.56.