Tarihi Camilerin kapı, mihrap ve minberlerinin ergonomik açıdan incelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 91 - 102, 11.07.2024

Taner Taşdemir , Evren Osman Çakıroğlu , Birgül Çakıroğlu

https://doi.org/10.53516/ajfr.1470348

Öz

Amaç Literatürde camilerin minber, mihrap ve kapı ölçülerini kapsayan pek çok çalışma bulunmaktadır. Ancak camilerdeki donatıların boyutlarının ergonomik veya antropometrik uygunluğu incelenmemiştir. Bu nedenle, bu çalışmada camilerdeki donatıların insanlarla antropometrik uyumu araştırılmıştır.
Yöntemler Araştırma Artvin’de bulunan 10 adet tarihi cami üzerinde yapılmıştır. Karadeniz Kültür Envanteri rehberindeki Artvin camileri incelenmiş, minber ve kapı gibi donatı elemanları orijinal ve ahşap olan beş cami belirlenmiş ve yazarlar tarafından kapı ve minberi bu kriterlere uyan beş cami daha eklenmiştir. Mihrap (3 ölçü), minber (16 ölçü) ve kapıdan (10 ölçü) alınan ölçüler ile literatürdeki Türk insanı antropometrik verileri karşılaştırılmış ve her cami için antropometrik değerlendirmeler ve öneriler sunulmuştur. Çalışma kapsamındaki camilerin mihrap, minber ve kapı ölçüleri oranları benzer çalışmalardaki mevcut oranlarla karşılaştırılmış, benzer çalışmalarda bulunmayan oranlar ise bu çalışmalardaki ölçümlerden elde edilerek karşılaştırmalar buna göre yapılmıştır. Cami donatılarından alınan tüm ölçüler antropometrik uygunluk açısından değerlendirmelerde kullanılmasa da veri tabanı olarak literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Bulgular Çalışma sonucunda, incelenen camilerdeki kapı kolu yüksekliklerinin ortalamasının 105,5 cm olduğu ve literatürdeki çalışma yüksekliği ölçümlerine uygun olduğu tespit edilmiştir. Çalışma kapsamındaki camilerin İremit Camii ve Düzköy Camii dışında giriş yüksekliklerinin antropometrik açıdan uygun olduğu belirlenmiştir. Minber merdivenlerinin eğimi, literatürdeki konut merdivenleriyle karşılaştırıldığında en dik konut eğiminden daha düşük hesaplanmıştır.
Sonuçlar Bu çalışma, alanında öncü bir çalışma olduğundan diğer bölgelerdeki cami donatılarının da benzer şekilde belirlenerek ergonomik açıdan karşılaştırma yapılması ve değerlendirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Antropometrik tasarım, cami ergonomisi, minber ve mihrap

Ergonomic investigation of doors, mihrabs and pulpits of historical Mosques

Öz

Background and aims There are many studies in the literature that include the pulpit, mihrab and door dimensions of mosques. However, the ergonomic or anthropometric suitability of the dimensions of the equipment in mosques has not been examined. For this reason, in this study, the anthropometric compatibility of mosque equipment with humans was investigated.
Methods The research was conducted on 10 historical mosques in Artvin. Artvin mosques in the Black Sea Cultural Inventory guide were examined, five mosques with original and wooden equipment such as pulpit and door were identified, and five more mosques whose doors and pulpit met these criteria were added by the authors. Measurements taken from the mihrab (3 measurements), pulpit (16 measurements) and door (10 measurements) were compared with the anthropometric data of Turkish people in the literature, and ergonomic evaluations and recommendations were presented for each mosque. The ratios of mihrab, pulpit and door dimensions of the mosques within the scope of the study were compared with the existing ratios in similar studies, and the ratios that were not found in similar studies were obtained from the measurements in these studies and comparisons were made accordingly. Although all measurements taken from mosque furnishings are not used in evaluations in terms of anthropometric suitability, it is thought that they will contribute to the literature as a database.
Results As a result of the research, it was determined that the door handle heights examined were in accordance with the working height measurements in the literature. It was determined that the entrance heights of the mosques within the scope of the study, except for the İremit mosque and Düzköy mosque, were anthropometrically appropriate. The slope of the pulpit stairs was calculated to be lower than the steepest residential slope when compared to the residential stairs in the literature.
Conclusions Since this study is a pioneering study in its field, it is recommended that the mosque equipment in other regions be determined similarly and evaluated ergonomically in terms of comparison.

Anahtar Kelimeler

Anthropometric design, mosque ergonomics, pulpit and mihrab

Kaynakça

• Abdullah F. H., Majid N. H. A., Othman, R., 2016. Defining issue of thermal comfort control through urban mosque façade design. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 234, 416-423.
• Ahmad T., Thaheem M. J., Anwar A., ud Din Z., 2016. Implications of stereotype mosque architecture on sustainability. Procedia Engineering, 145, 96-103.
• Akdeniz Ü. B., 2020. Sahipata Vakıflar Müzesinde Sergilenen Ahşap Kapı Kanatları: Seyyid Harun Veli Türbe Kapısı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tarih Dergisi, 3(1), 108-120.
• Allani-Bouhoula N., 2014. Morphological knowledge for the modeling of ottoman mosques. Civil Engineering and Architecture, 2(2), 72-81.
• Al-Homoud M. S., Abdou A. A., Budaiwi I. M., 2009. Assessment of monitored energy use and thermal comfort conditions in mosques in hot-humid climates. Energy and Buildings, 41(6), 607-614.
• Al-Ajmi F. F., 2010. Thermal comfort in air-conditioned mosques in the dry desert climate. Building and Environment, 45(11), 2407-2413.
• Arslan H., Yildirim K., 2017. Perceptual evaluation of the mosque facades of different periods: preference, complexity, ımpressiveness, and stimulative. Megaron, 12(4).
• Aydoğan İşler, N., 2019. II. Bayezid Dönemi İstanbul Camilerinde Mihrap. AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi, (1) 63-76. Budaiwi I. M., Abdou A. A., Al-Homoud M. S., 2013. Envelope retrofit and air-conditioning operational strategies for reduced energy consumption in mosques in hot climates. Building Simulation, 6, 33-50.
• Bulut M., 2020. Osmanlı ahşap kapı ve pencere kanatlarındaki kompozisyonlar ve altın üçgenler. Sanat Tarihi Yıllığı, 29, 45-62. Bülbül Z. U., Çevrimli, N., 2021. Konya camilerindeki ahşap mihraplardan örnekler. Sanat Tarihi Dergisi, 30(2), 845-883.
• Coşkun R., Çelebioğlu B., 2020. Artvin Borçka’daki yığma ahşap camiler. Bab Mimarlık ve Tasarım Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 142-160.
• Çakıroğlu E. O., 2022. Tarihi ve kültürel mimari yapılardaki motiflerin cnc ahşap işleme olanakları kullanılarak modern yapılarda uygulanması: Amasya Mehmet Paşa Cami Örneği. Doktora Tezi, Düzce Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Çayırdağ M., 1976. Kayseri Ulu Cami Ahşap Mînberi. Türk Etnoğrafya Dergisi, 65: 55-64 erişim tarihi Nisan 2023.
• Çetinkaya H., 2011. Klasik Dönem Osmanlı Camilerinde Ergonomi (Rüstem Paşa Camii Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Detseli N., 2019. Selçuklu dönemi ahşap minberlerine bir örnek: Konya Alâeddin Camii Minberi. İstem, (33), 213-239.
• Dizdar E. N., 2003. Ergonomik istasyonu tasarımında ilk adım “Antropometri”. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 4(14), 38-44.
• Doğan M., Kalınkara V., 2015. Konaklama işletmeleri mutfak çalışanlarının antropometrik ölçüleri ve optimum mutfak donanımı tasarımı. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 3(3), 111-119.
• Duyar İ., 1995. İnsanın fiziksel boyutlarındaki değişmeler ve ergonomik açıdan önemi. 5. Ergonomi Kongresi, 180-189.
• Fanger P. O., Toftum J., 2022. Extension of the PMV model to non-air-conditioned buildings in warm climates. Energy and buildings, 34(6), 533-536.
• Güleç E., Akın G., Sağır M., Koca Özer B., Gültekin T., Bektaş Y., 2009. Anadolu insanının antropometrik boyutları: 2005 yılı Türkiye antropometri anketi genel sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 49(2), 187-201.
• Karadeniz Kültür Envanteri, https://karadeniz.gov.tr, Erişim Tarihi Eylül 5, 2022.
• Kaya Ö., Özok A. F., 2017. Tasarımda antropometrinin önemi. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 5 (ÖS: Ergonomi 2016), 309-316.
• Kuru R., Canbay Türkyılmaz, Ç., 2019. Kütüphane yapılarının mekansal organizasyonunun ergonomik açıdan değerlendirilmesi: Bahçeşehir Üniversitesi kütüphane binası örneği. Ergonomi 2(3), 153-166.
• Kültür Portalı, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/artvin/ Erişim Tarihi: 06.03.2023.
• Mahmood A. I., 2011. The Effects of Ottoman Mosques architecture on the Mosul's mosques architecture (an analytical study of the architectural attributes and elements). Al-Rafadain Engineering Journal, 19(1).
• Mushtaha E., Helmy O., 2017. Impact of building forms on thermal performance and thermal comfort conditions in religious buildings in hot climates: a case study in Sharjah city. International Journal of Sustainable Energy, 36(10), 926-944.
• Neufert E., 2000. Yapı tasarım bilgisi (35. Baskı). G. Tercüme (Çev.). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Önal R. Ç., Köşklü, Z., 2020. Trabzon’da geç dönem Osmanlı camilerinde ahşap mihraplar. Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 707-743.
• Özok A. F., Uğur İ., 1981. Türk sanayi işçileri üzerine antropometrik bir araştırma. TÜBİTAK Mühendislik Araştırma Grubu, Proje no: MAG-533, 110.
• Sadeqi S., Ekhlassi A., Norouzian-Maleki S., 2019. An analysis of structural aesthetics in architecture case study: Taj-Ol-Molk Dome, Jāmeh Mosque of Isfahan, Iran. SN Applied Sciences, 1, 1-10.
• Saeed S. A. R., 1996. Thermal comfort requirements in hot dry regions with special reference to Riyadh part 2: for Friday prayer. International journal of ambient energy, 17(1), 17-21.
• Sezer F. S., Kaymaz E., 2016. The user’s perception of indoor comfort conditions in historical mosques: the case of Bursa, Turkey. International Journal of Humanities and Social Science, 6(9), 43-54.
• Söğütlü C., Döngel N., Togay A., Döngel İ., 2014. İstanbul’da bulunan Mimar Sinan eseri cami ahşap kapı ve pencere iç kepenklerinin malzeme, boyut, süsleme ve yapım tekniği açısından incelenmesi. Politeknik Dergisi, 17(2), 49-57.
• Taşdemir T., 2018. Türkiye’deki mobilya fabrikalarında çalışan işçilerin kullandıkları makina-tezgah sistemleri ile antropometrik verilerinin analizi. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Taşkan D., 2019. Trabzon’da natürmort desenli ahşap minberler. Akdeniz Sanat, 13, 227-245.
• Tayılga G., Demirarslan S., 2020. Camilerde kadınlar mahfili ve diğer özelleştirilmiş mekân ihtiyaçları: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Camii Örneği. Türk ve İslam dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(26), 42-64.
• Temel S. C., Canbay Türkyılmaz Ç., 2018. Geleneksel Safranbolu Evi’nin işlevsel dönüşümünde ergonomik tasarım faktörlerinin değerlendirilmesi: Curtlar Evi Örneği. Ergonomi, 1(3), 163-175.
• Tuncer O. C., 1990. İstanbul'da iki camide harim ölçüsü ile çini boyutları arasındaki bağın incelenmesi. https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/870/Tuncer%20(2).pdf?sequence=1.
• Uçar S., 2019. 18-20. Yüzyıl Konya camilerinde (merkez) ahşap mihrap ve minberler. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yıldırım K., 2006. A Research on the doors used in traditional Afyonkarahisar Houses. Journal of the Faculty of Enginering and Architecture Gazi University, 21(1), 75-86.
• Yüksel A., Arıcı M., Krajčík M., Civan M., Karabay H., 2022. Energy consumption, thermal comfort, and indoor air quality in mosques: Impact of Covid-19 measures. Journal of Cleaner Production, 354, 131726.