The Conception of Islamic Politics of Mu’tezile : "El-Emru bi'l-Ma’rûf and Nehyu ani’l-Mûnker"

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 95 - 109, 30.12.2020

Bayram Çınar

Öz

ABSTRACT
One of the problems that emerged after the death of the Prophet was whether or not a power of sanction could be mentioned about the implementation of religious commandments. If a sanction can be mentioned, it is the question of who belongs to this sanction and how(?) One of the solution suggestions made in the post-prophet period; It manifested itself in the form of a division of labor, and the government was the top executive of this division. "El-emru bi'l-ma’ru f ve’nehyu ani’l-mûnker", which is one of the basic principles of Islamic political theory, has assumed an important task in this process. Even if different practices are encountered between different theological schools, there is no controversy about the fact that this principle is “wajib”. We tried to find out how the adaptation practices of the principle to the social and political field had an impact on the Muslim community, and which discussions gave results. The fact that a religious principle has been left to the state in Islamic political theory has allowed the president(khalif) to determine the religious sphere. This situation has been one of the important reasons for the processes that result in the ruling conflict.
In this study, the approaches of Mu'tezilî theological school, which gives an important responsibility in their religious understanding to the principle of “el-emru bi’l-ma’rûf ve’nehyu ani’l-mûnker”, will be discussed. While doing this, we made an evaluation on the texts of Kadi Abdulcabbar, the most known name of the current in theology circles.
Keywords: Theology, Mu’tazila, politics, ma’rûf, mûnker,

Anahtar Kelimeler

Theology, Mu'tazila, Politics, Ma'ruf, Mûnker

MU’TEZİLE’NİN İSLAM SİYASET ANLAYIŞI: “EL-EMRU Bİ’L-MA’RÛF VE’NEHYU ANİ’L-MÛNKER”

Öz

Hz. Peygamber’in vefatının ardından Müslümanlar arasında ortaya çıkan sorunlardan biri de dini buyrukların hayata geçirilmesi konusunda bir yaptırım gücünden bahsedilip edilemeyeceği konusunda olmuştur. Bir yaptırımdan bahsedilebilirse, bu yaptırımın kime ait olduğu ve nasıl sağlanacağı sorunudur. Hz. Peygamber sonrası dönemde yapılan çözüm önerilerinden biri; bir iş bölümü şeklinde kendini dışa vurmuş, iktidar ise bu iş bölümünün en tepesindeki icra makamı olarak görev üstlenmiştir. İslam siyaset teorisinin kurucu ilkelerinden biri olan “el-emru bi’l-ma’rûf ve’nehyu ani’l-mûnker” bu süreçte önemli bir görev üstlenmiştir.
Farklı ekoller arasında farklı pratiklere rastlansa bile bu ilkenin “vacip” oluşu konusuna ihtilaf yoktur. İlkenin sosyal ve politik alana uyarlama pratikleri Müslüman toplumda nasıl etkiler yaptığını, hangi tartışmaları sonuç verdiğini tespit etmeye çalıştık. İslam politik teorisinde dini bir ilkenin devlete bırakılmış olması, devlet başkanına dini alanı belirleme imkânı sağlamıştır. Bu durum iktidar ulema çekişmesini sonuç veren süreçlerin yaşanmasının önemli nedenlerinden biri olmuştur.
Bu çalışmada “el-emru bi’l-ma’rûf ve’nehyu ani’l-mûnker” ilkesine dini anlayışlarında önemli bir sorumluluk veren Mu’tezilî ekolün, bu siyasi ilkeye ilişkin yaklaşımları ele alınacaktır. Bunu yaparken de akımın teoloji çevrelerinde çok iyi bilinen isimi Kâdî Abdulcabbar’ın metinleri üzerinden bir değerlendirme yaptık.
Anahtar kelimeler: Kelam, Mu’tezile, siyaset, ma’rûf, mûnker,

Anahtar Kelimeler

Kelam, Mu’tezile, siyaset, ma’rûf, mûnker

Kaynakça

• Aristoteles. Politika. Çeviren Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2000.
• Ay, Mahmut. "Mu'tezile ve Siyaset İlişkisi." Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktor Tezi , 2000.
• Basri, Hasan. “Hasan Basri’nin Kader Hakkında Halife Abdülmelik b. Mervan’a Mektubu”. (çev. Lütfi Doğan, – Yaşar Kutluay).” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1954): 75-84.
• Buhari, Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhari (thk. İzzuddīn Ḍillî, İmâd eṭ-Ṭayyâr, Yâsir Ḥasen). Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerif.Tarifât (edt: Gustavus Flugel). Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
• Cüveyni, İmâmü’l-Haremeyn. el-Gıyasi: Gıyasü’l-Ümem fi’ltiyasi’z-Zulem (thk.Mustafa Hilmi-Fuad Abdülmün’im). İskenderiye: Daru'l Da'va, 1979.
• Çetin, Halis. "Siyasetin Evrensel Sorunu: İktidarın Meşrutiyeti-Meşrutiyetin İktidarı." Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 58/3 (2003): 61-88.
• Ebu Davud, Suleyman b. el-Eşʿases-Sicistânî. Sunenu Ebi Davud. (thk. Yāsir Ḥasen, İzzuddīn Ḍillî, İmâd eṭ-Ṭayyâr). Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2013.
• Ebu Yusuf, Yakub b İbrahim. Kitabu'l Harac. Beyrut: Daru'l Ma'rife, 1979.
• Ebu’l-Bekâ, Kefevî. el-Külliyyât, (thk. Adnan Derviş-Muhammed Mısrî). Beyrut: Muessesetu'r Risale, 1998.
• el Kalkaşandî, Ahmed bin Abdullah. Meâsirü'l‐İnâfe fî‐Me'âlîmi'l‐Hilâfe, (thk. Abdu’s-Settar Ahmed Ferrac). Cilt 1. 2 cilt. Beyrut: Mektebetu Âlemu’l Kutub, 1985.
• Eş'arî, Ebu’l-Hasen,. Makâlâtu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid). 2 cilt. Beyrut: Mektebetu'n Nahdatu'l Mısriye, 1950.
• Gazzalî, Ebu Hamid. Fadaihu’l-Batiniye (thk. Abdurrahman Bedevi). Kahire: Daru’l Kavmiye li -Taba’ati ve’n- Neşr, 1964.
• Hallâf, Abdulvahhab. İslâm Hukuk Felsefesi. Çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Heywood, Andrew. Political theory: an introduction. New York: Palgrave Macmillan, 2004.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed ‘Ali b. Ahmed. El-Fasl :Dinler ve Mezhepler Tarihi. Çev. Halil İbrahim Bulut. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Hişâm, Cemaleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2009.
• İbn Kayyim el Cevziyye, Ebu Abdullah. et-Turuku’l-Hükmiyye fi’s Syâseti’ş-şer’iyye(thk. Neyf b. Ahmed). 2 cilt. Mekke: Dâru Âlemu'l Fevaid, 1428.
• İsfehanî, Ragıb. Mufredâti'l- elfazi'l- Kur'an (nşr.Safvan Adnan Davudî). Dimeşk: Daru'l Kalem, 2009.
• Kâdî Abdulcabbar, el- Hâmedânî. Şerhu’l Usulu’l Hamsa (thk.Abdulkerim Osman). Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
• Kâdî Abdülcebbar. el-Muğnî fi Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl (thk.İbrahim Medkur – Taha Hüseyin). 20 cilt. Kahire, 1962.
• Kalhâtî, Ebu Abdullah Muhammed b. Saîd el-Ezdî. el-Keşf ve’l-Beyân, (thk. Seyyide İsmâ’îl Kâşif). 2 cilt. Umman, 1980.
• Kasım b. Sellam, Ebu Ubeyd. Kitâbu’l-Emvâl (thk.Muhammed Ammara). Kahire-Beyrut: Daru'ş Şuruk, 1989.
• Lewis, Bernard. The Political Language of İslam . Chicago: University of Chicago Press, 1988.
• Lök, Adem. "El-emr bi'l-ma'rûf ve n-nehy ani'l-mûnker: Hâricîlik ve Mu'tezile örneğinde bir karşılaştırma." Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , 2011.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan. Nasihatü'l-mülûk, (thk. Hıdır Muhammed Hıdır). Kuveyt: Mektebetü'l-Felah, 1983.
• Mâverdi, Ebu’l-Hasan, Muhammed b. Habîb. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye (thk. Ahmed Câd). Kahire: Dâru'l-Hadis, 2006.
• Muslim b. el-Haccac, el-Kuşeyrî. Sahihu Muslim. (thk. Yâsir Ḥasen, İzzuddīn Ḍilî, İmād eṭ-Ṭayyâr). Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2014.
• Nesefi, Ebu’l-Muîn. Tabsıratü’l-Edille fi Usuli’d-Din (thk.Hüseyin Atay). 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Râzi, Fahruddin. el-Mahsûl fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh(thk: Şuayb Arnavut). Dimeşk: Muessesetu’r-Risâle, 2008.
• Taberî, Ebu Ca’fer İbn Cerîr. Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk ( nşr. Ebu Suhayb el-Kermî). Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, tarih yok.
• Yücesoy, Hayrettin. Tatawwuru’l-Fikri’s-Siyasi inda Ahli’s-Sunna . Amman: Daru’l-Başir, 1992.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kasım. El- Keşşaf. 5 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.