القواعد في سلسلة تعليم اللغة العربية لطلاب مدارس الأئمة والخطباء بتركيا (دراسة تحليلية)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 60 - 78, 30.06.2023

Adel Eldesoky Abdelhannan Shatlh

Öz

بُذِلت جهود جليلة لخدمة اللغة العربية تعليمًا وتأليفًا وتقديمًا للدارسين تيسيرًا عليهم، لا سيما في العصر الحديث الذي اتجه إلى تيسير اللغة وقواعدها ليتمكن الدارسون من التقدم في دراستهم وتحقيق أهدافهم، لكن القواعد ما زالت تستعصي على كثير منهم، وتبدو رموزا مبهمة لا سيما مع غير العرب الذين اعتادوا على نظام لغوي بعيد عن نظام اللغة العربية، رغم أن هناك نقطة مهمة هي القواعد المنطقية للتعبير، فإنها لا تختلف عادة من لغة إلى أخرى وإن اختلف ترتيب المفردات في الجمل.امتلأت الساحة بسلاسل دراسية متنوعة، تتراوح قربا وبعدا من المقصد المرجو؛ فإحداها عند تقديم دروس النحو والصرف والإملاء تبالغ في التخفيف؛ مستهدفةً الممارسة اللغوية لاتباعها المنهج التواصلي في التعليم، وتضع في مستوياتها الأولى تراكيب تعلم الدارس استخدام اللغة في حدود التعارف والدراسة والمحيط حوله. وثانيها تغوص في النحو منذ البدء متبعة منهج القواعد والترجمة إلى درجة استعمال أمثلة يصعب على الدارسين فهم مفرداتها فضلًا عن صعوبة فهمهم للقواعد. في حين تميل ثالثةٌ إلى عرض القواعد بلغة الدارس أو اللغة الإنجليزية. وكل السلاسل مع هذا الاختلاف لا تخرج عما رسمته كتب تعليم اللغة العربية لأهلها من حيث طريقة عرض الموضوعات وترتيبها.يأتي البحث لدراسة القواعد في سلسلة تعليمية ذات تاريخ في تقديم اللغة العربية للناطقين بغيرها، ووضعها جنبا إلى جنب مع المعايير الدولية، والكشف عن مدى استصحاب هذه السلسلة لتلك المعايير، وتبرز أهمية هذا البحث من الجمع لموضوعات هذه السلسلة وتحليل محتوى القواعد بها وطريقة تقديمها وعلاقة القاعدة بالمهارات اللغوية. ثم تقديم مقترح تكاملي لدروس القواعد للناطقين بغير العربية.

Anahtar Kelimeler

Arapça Öğretimi, Kurallar, Standartlar, Analiz, Eğitim Dizileri, Birim.

Türkiye’deki İmam Hatip Okulu Öğrencilerine Okutulan “Silsiletu Talimi’l-Luğati’l-Arabiyye” Serisindeki Kurallar (Analitik Bir Çalışma)

Öz

Arapçaya hizmet etmek ve Arapça öğretmek için büyük çabalar harcanmıştır. Bu çabalar, öğretimi kolaylaştırmak, Arapçayı, ihtiyaç duyulan alanlarda rahatça kullanabilecek düzeye ulaştırmak içindir. Müfredatın içeriği sadeleştirilerek kolaylaştırıcı bir öğretimle öğrenilenleri pekiştirmek ve bu alanda eserler yazmaya yöneliktir. Anılan çalışmalarda, Arapça öğrenmek isteyen öğrencilerin çalışmalarını ilerleterek dili kullanım becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir. Tüm çabalara rağmen, özellikle Arapça bilmeyen ve Arapça dilinin yapısına alışık olmayan öğrenciler Arapça öğreniminde zorlanmaktadırlar. Düşünüleni ifade etmenin her dilde sistematik ve mantıksal kuralları vardır. Ancak aktarılması hedeflenen mana genellikle bir dilden diğerine farklılık gösterebilmektedir. Arapça eğitim ve öğretimine yönelik farklı amaçlarla hazırlanmış elimizde çok sayıda yayınlar bulunmaktadır. Bu yayınlarda dil öğretimine yönelik kullanılan enstrümalar kullanıldığı amaca göre farklılık göstermektedir. Bir kitap nahiv, sarf, imla gibi dilbilgisi hakkında sadece dilbilgisi kuralları ya da dil hakkında bilgiler sunmakla dil eğitimi ve öğretimi için yüzeysel kalmaktadır. Dil eğitiminde iletişimsel yaklaşımı sürdürmek için pratik yapmak suretiyle iletişim kuruması amaçlanmaktadır. Ya da öğretim sürecinin basit başlangıç düzeyinden başlayarak nahiv veya çeviri yöntemiyle gittikçe zor örnekler sunarak derinleşen kuralların öğretilmesidir. Başka bir dil öğrenme türü de nahiv konusunu öğrencinin dilinde veya İngilizce olarak anlatma yöntemidir. Arapça öğretiminde kullanılan ve farklı özellikler taşıyan bu yöntemler, konuların sunuluş ve düzenleniş biçimi bakımından, Araplara yönelik Arapça öğretme kitaplarının özellikleriyle neredeyse birebir aynıdır. Bu araştırmada, anadili Arapça olmayanlara Arapça öğretiminde uzun süredir kullanılan “Silsiletu Talimi’l-Luğati’l-Arabiyye” isimli eğitim serisindeki dilbilgisi kuralları incelenmiş ve uluslararası standartlara göre analiz edilmiştir. Ayrıca, anılan eğitim serisindeki dilbilgisi kurallarının uluslararası standartlara uygunluğu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça Öğretimi, Kurallar, Standartlar, Analiz, Eğitim Dizileri, Birim.

Kaynakça

• Abbās, Maḥjūb. Muşkilāt Taʻlīm al-luğah al-ʻArabīyah ḥulūl Naẓarīyah ve-taṭbīqīyah. al-Davḥah-Qaṭar : Dār al-sakāfah, 1986.
• al-Hāşimī, ʻĀbid Tawfīq. al-muvejjih al-Ilmī li-tadrīs al-luğah al-Arabīyah. Bayrūt, Lubnān : Muʼassasat al-Risālah lil-Ṭibāʻah ve-al-Naşr ve-al-Tevzī, 1987.
• Alī, Muḥammad al-Sayyid, Ittijāhāt wa-taṭbīqāt ḥadīthah fī al-Manāhij wa-ṭuruq al-tadrīs, Dār al-muyassarah lil-Nashr wa-al-Tawzīʻ, ʻAmmān, 2011.
• Aljojo, Ulfat Muḥammad. "faʻālīyat tadrīs al-naḥıv fī ḍawʼ Naẓarīyat al-zakāʼāt al-mutaʻaddidah fī Tanmiyat baʻḍ al-mafāhīm al-naḥvīyah ladá ṭālibāt al-saff al-sābi al-asāsī zaifāt al-taḥṣīl". Mecellet Jāmiat al-Azhar : Silsilat al-Ulūm al-Insānīyah cilt 13, 2011, 1371-1422.
• al-Lakkānī, Aḥmad Ḥüseyin. al-manhaj : al-Usus ve-al-mukavvināt ve-al-tanẓīmāt. al-Qāhirah, Mısır : Ālam al-Kutub, 1995.
• al-Nākah, Maḥmūd Kāmil. "vekāʼiʻ nadavāt Taʻlīm al-luğah al-Arabīyah li-ğayr al-nāṭikīn bi-hā, al-juzʼ al-sānī". khiṭṭah muktarahah litaʼlif Kitāb asāsī li-taʻlīm al-luğah al-ʻArabīyah lil-nāṭikīn bi-ğayrihā. 2/237 – 282. Maktab al-Tarbiyah al-Arabī li-Duvel al-Khalīj, 1985.
• al-Navavī, Abū Zakarīyā Muḥyī al-Dīn Yaḥyá. al-Majmūʻ sharḥ al-Muhazzab. Bayrūt, Lubnān : Dār al-Kutub al-Ilmīyah, Tarihsiz.
• al-Rikābī, Jevdat. Ṭuruk tadrīs al-luğah al-Arabīyah. Dimaşk : Dār al-Fikr al-muʻāsır, 2005.
• Amāyirah, Muḥammad. "Taʻlīm al-Arabīyah li-ğayr al-nāṭikīn bi-hā :dirāsah taḥlīlīyah fī Kitāb taʻlīmī : “Elementary Modern Standard Arabic” biter Abbūd ve ākharīn". al-lisān al-Arabī 29, 1987, 101 – 108.
• Dabbūr, Murşid - al-Khaṭīb, Ibrāhīm. Asālīb tadrīs al-ijtimāīyāt. al-kāhirah, Mısır :Dār al-Arkam, 1987.
• Ibn Khaldūn, Abd al-Raḥmān ibn Muḥammad. Dīvān al-mubtadaʼ ve-al-khabar fī Tārīkh al-Arab ve-al-Barbar ve-men āṣarahum min zevī al-şaʼn al-akbar, Bayrūt, Lubnān : Dār al-Fikr, 1401.
• Ismāʻīl, Zakarīyā. Ṭuruk tadrīs al-luğah al-ʻArabīyah. al-Iskandarīyah, Mısır : Dār al-Marifah al-Jāmiīyah, 1991.
• EĪd, Yaḥyá Ismāīl. "al-Takvīm al-tarbavī al-Jāmiī fī ulūm al-şarīah, Mutamar ulūm al-şarīah fī al-jāmiāt", Ammān :al-Mahad al-Ālamī lil-Fikr al-Islāmī, 1995, 111 – 121.
• Jumaah, Fatḥī. al-luğah al-bāsilah. al-kāhirah, Mısır : Dār al-Naṣr lil-Tevzī ve-al-Naşr, 2000.
• Maḥmūd, şavkī Ḥassānī. taṭvīr al-Manāhij ruʼyah muʻāṣirah. al-kāhirah, Mısır, 2009.
• Muḥammad, Birrū - Dalīlah, mony. "al-Manāhij al-taalīmīyah bayna al-taṭavvurāt ve-taḥaddiyāt al-mustakbal". al-mumārasāt alluğaviyyah 2015, 151 – 186.
• Mujāvir, Muḥammad Ṣalāḥ al-Dīn Alī. tadrīs al-luğah al-Arabīyah fī al-marḥalah al-ibtidāīyah. al-kāhirah, Mısır : Dār al-Maārif, 1978.
• Mujāvir, Muḥammad Ṣalāḥ al-Dīn Alī - al-Dīb, Fatḥī Abd al-Makṣūd. al-manhaj al-Medarisī ususuhu ve-taṭbīkātuhu al-Tarbavīyyah. al-Kuwayt: Dār al-kalam, 1993.
• şavkī, Maḥmūd Aḥmad. al-Ittijāhāt al-ḥadīsah fī takhṭīṭ al-Manāhij al-dirāsīyah fī ḍawʼ al-Tevjīhāt al-Islāmīyah. al-kāhirah, Mısır : Dār al-Fikr al-Arabī, 2001.
• Şatlah, Ādil. "al-vaḥdah al-uḍvīyah fī Manhaj Taalīm al-luğah al-Arabīyah lil-Seneh al-taḥḍīrīyah. tadrīs al-luğah al-ğArabīyah fī Barāmij al-Seneh al-taḥḍīrīyah fī Turkiyā al-vāki ve-ālīyāt al-taṭvīr". Isṭanbūl-Turkiyā: Dār akādīmī lil-Naşr, 2016, 25 – 49.
• Şatlah, Ādil. "tadrīs kavāid al-luğah al-Arabīyah lil-nāṭikīn bi-ğayrihā fī ḍawʼ ilm al-maānī. Muʼtamar Isṭanbūl al-davlī al-sānī :Taʻlīm al-luğah al-Arabīyah lil-nāṭikīn bi-ğayrihā, Iḍāʼāt ve-maālim". Isṭanbūl: Markaz Asar li-Dirāsāt al-Arabīyah lil-nāṭikīn bi-ğayrihā, 2016, 407 – 428 .
• Ṭuaymah, Ruşdī Aḥmad. Taalīm al-luğah al-Arabīyah lil-nāṭikīn bi-ğayrihā :manāhijuh ve-asālībuh. Tūnis :al-Munaẓẓamah al-Islāmīyah lil-Tarbiyah ve-al-Ulūm ve-al-sakāfah iysskuv, 1989.