KÜLTÜREL BİR FORM OLARAK TÜRKÜLERDE KAZ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 10-11, 75 - 89, 15.12.2019

Gıyasettin Aytaş

Öz

Türküler, Türk kültürünün en önemli göstergeleri arasında yer alır. Türkülerde kullanılan her bir unsurun hayatla ve insanın kendine özgü değer yargıları ile birlikte, toplumsal algı ile de doğrudan ilgisi olduğu bilinmektedir. Özellikle kuşlar, doğada insana en yakın ve onlarla iç içe olması bakımından türkülerde önemli bir yer tutmaktadır. “Kaz”, hem evcil, hem de yaban hayatı yaşayan bir kuş türü olmasından ötürü türkülerde çokça yer almaktadır. Kazların türkülerimizde yer almasında öncelikle mitolojinin, ardından da yaşam alanlarının etkisinin payı olduğu söylenebilir. Bilim adamları canlıların yaşam alanları ile insanlar arasında doğrudan bir ilgi olduğuna dikkat çekmiş, onların bu ilişkiler sisteminin sanata, edebiyata ve şiire konu olduğunu ileri sürmüşlerdir. Başta efsaneler olmak üzere, tarihsel dönemler ve yaşanmış gerçeklerin hem doğada, hem de insan hayatından karşılık bulduğu, bunlar içerisinde “kaz” figürü etrafında türküler söylendiği görülmektedir. Kaz ve onun etrafında söylenen türkülerde başlıca iki önemli gösterge söz konusudur: Bunlardan birincisi kazların görüntüsü ve yaşam alanları ile insanlar ve bunlar içerisinde güzellik göstergesi olarak kızlar; diğeri de kazın kimlik göstergesi olarak kendine özgü yapısıdır. Sonuç itibariyle kaz, Türk kültürünün en önemli göstergesi olarak türkülerde yer edinilmiş, dilek, temenni ve duygu aktarımında araç olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

türkü, Türk kültürü, efsane, kuşlar, mitoloji

Kaynakça

• Akalın, L. Sami (1993) Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dağlı, Muhtar Kaya (1945). İstanbul Mahalle Bekçilerinin Destan ve Mani Katarları (1945). Der.: Muhtar Yahya Dağlı , C.H.P. Eminönü Halkevi, Kütüphane ve Yayın Kolu, Destan Serisi I, İstanbul.
• Ergin, Muharrem (1994) Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksımile, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ergun, Pervin (1998). Altay Türkleri’nin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar,Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaya, Ceval. (1994). Uygurca Altun Yaruk, TDK Yayınları, Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim (1993). Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi I, II, TTK, Ankara.
• Panayeva, Flora. (2011). Yer Tarğın Destanındaki Epik Unsurlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Sepetçioğlu, M. Necati (1990). Karşılaştırmalı Türk Destanları, Akran Yayınları, İstanbul.
• TRT (2006a). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi I. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• _____, (2006b). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi II. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• _____,(2002).Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi III. (Uzun Havalar) Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.