TÜRK DİLİNDE BEDENSEL ÖZÜRLERİ İFADE EDEN SÖZLER ÜZERİNE

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, 26 - 33, 15.05.2013

Hüseyin Durgut

Öz

İnsan bedeni ile ilgili sözler bütün dillerde çok önemli bir yere sahiptir. Organ adları, akrabalık ifade eden sözlerle birlikte kaynak bakımından akraba dilleri belirlemede birinci derecede öneme sahiptir. Her dil, bedenle ilgili kavramlara kendi türetme imkânları çerçevesinde karşılık bulmaya çalışmıştır. Dolayısıyla bedenle ilgili sözler genellikle bir dilin aslî söz varlığı içerisinde değerlendirilmektedir. Türkçedeki organ adları da Türkçenin en eski sözleri arasında sayılmaktadır. El, kol, ayak, bacak, parmak, baş, göz, dil, kulak vb. organlarla ilgili rahatsızlıkları (eksiklik, hastalık gibi) ifade eden sözler Eski Türkçeden beri yaygın bir kullanım alanı bulmuştur.
Bu çalışmada, günümüz Türkiye Türkçesinde aksak, çolak, topal, kambur, kötürüm, yatalak, kör, dilsiz, sağır vb. sözlerle ifade edilen bedensel özürler için Türkçenin tarihî ve çağdaş kaynaklarında kullanılan sözler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

: Söz Varlığı, Tarihî Türk Lehçeleri, Çağdaş Türk Lehçeleri, Organ Adları, Bedensel Özürler

Kaynakça

• ATA, Aysu (1997), Kısasü’l-Enbiyâ II Dizin, TDK Yayınları, Ankara.
• ATA, Aysu (1998), Nehcü’l-Ferâdîs III Dizin-Sözlük, TDK Yayınları, Ankara.
• ATALAY, Besim (1999), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, TDK Yayınları, Ankara.
• DLT I = ATALAY, Besim (1998), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, TDK Yayınları, Ankara. DLT II = ATALAY, Besim (1998), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, TDK Yayınları, Ankara.
• DLT III = ATALAY, Besim (1999), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, TDK Yayınları, Ankara.
• DS VIII = Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VIII (1993), TDK Yayınları, Ankara.
• EDPT = CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etimological Dictionary of the Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford.
• EUTS = CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul 1993.
• GAYDARCİ, G. A. vd. (1991), Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (aktaranlar: İsmail Kaynak – Abdülmecit Doğru), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• KB I = ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, TDK Yayınları, Ankara.
• KB III = ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks (neşre hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce), TKAE Yayınları, İstanbul.
• KBS = GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara. KT = ATA, Aysu (2004), Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası-Giriş, Metin, Notlar, Dizin), TDK Yayınları, Ankara.
• KTLS I = ERCİLASUN, Ahmet Bican, vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap) C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• KTS = TOPARLI, Recep, vd. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• LL = Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi (1999), Lehcetü’l-Lügat, (haz: H. Ahmet Kırkkılıç), TDK Yayınları, Ankara. LO = Ahmet Vefik Paşa (2000), Lehce-i Osmânî, (haz: Recep Toparlı), TDK Yayınları, Ankara.
• ŞS = Şeyh Süleymân Efendi-yi Buhârî (1298), Lugat-i Çagatay ve Türkî-i Osmânî, İstanbul.
• Tar.S I = Tarama Sözlüğü I A-B (1995), TDK Yayınları, Ankara. Tar.S III = Tarama Sözlüğü III E-İ (1996), TDK Yayınları, Ankara.
• TDES = EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
• TS = Türkçe Sözlük (2005), TDK Yayınları, Ankara.
• TUĞLACI, Pars (1995), OKYANUS Ansiklopedik Türkçe Sözlük, ABC Kitabevi, İstanbul.
• YUTS = NECİP, Emir Necipoviç (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (çev: İklil Kurban), TDK Yayınları, Ankara.
• YÜCE, Nuri (1993), Mukaddimetü’l-Edeb, TDK Yayınları, Ankara.