“ŞAHİN” MOTİFLİ TÜRKÜLERE EPİSTOMOLOJİK BİR YAKLAŞIM

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 65 - 75, 15.12.2013

Gıyasettin Aytaş

Öz

Somut olmayan kültürel mirasımız içerisinde yer alan unsurlar ve bunların toplumsal değerleri ve anlamları tartışılmaktadır. Türkülerde kullanılan birtakım sembollerin anlam derinliği, zenginliği ve bunların kullanım gerekçeleri üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Türkü sözlerinde kullanılan çok sayıda motif arasında özellikle şahinin önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Türk insanı yaşadığı coğrafyaya ait bütün unsurları, halısında, kiliminde, eşiğinde, beşiğinde, hanında, hamamında, oyasında, nakışında, manisinde ve türküsünde motif olarak kullanmış ve bunlarla özdeşleşmiştir. Bu özdeşleşme kültür değeri olarak hayatın her aşamasına yerleşir. Bu açıdan bakıldığında özellikle şahinin Türk kültüründe çok zengin bir varlık alanına sahip olduğunu görmekteyiz. Bilgi temeline dayalı ve bilgiyi esas alan epistemolojik yöntemle şahin motifli türkülerin incelenmesinde, türkü söyleyenin, gözlem ve deneyimlerinden yararlandığı, bilgiyi kullanarak ifadesini zenginleştirdiği görülür. Şahin, kuş cinsleri içinde kendine özgü ve özel bir yere sahiptir. Yırtıcı bir kuş olmasının yanında, eğitilmiş olanları avcılara iyi bir yardımcıdır. Bu yüzden türkülerde, şahinin avcılık özelliği daha fazla yer etmekte ve buna atıfta bulunulmaktadır. Şahin yalnızca türkülerde kullanılmamakta, bir motif değeri olarak diğer yaşam alanlarında da kullanıldığı görülmektedir. Eşyalarda simgesel bir unsur olarak kullanılmasının ötesinde, güç kuvvet, boy veya oymağın simgesi olarak da şahinin kullanıldığına rastlamaktayız. Öncelikle av ve avlanmaya bağlı kullanımın şahin açısından çok yaygın ve etkin olduğu görülür. Türküler bu açıdan gözden geçirildiğinde, şahin avlanmanın bir aracı olmasının yanında, ona ait nitelik ve nicelik özelliklerinden de türkülerde yararlanılır.

Anahtar Kelimeler

Türkü, motif, simge, şahin, kültür

Kaynakça

• Akalın, Sami (1993). Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 191. Çoruhlu, Yaşar (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul.
• Çoruhlu, Yaşar (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul.
• Elçin, Şükrü (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• http://www.turkudostlari.net/
• Işık, Ahmet (1991). “Avcı”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kahraman, Âtıf (1995). Osmanlı Devleti’nde Spor, Ankara 1995, s. 191-232
• Kösoğlu, Nevzat (1991). Türk Dünyası Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları,.
• Malinovski, Branislav (1990). İnsan ve Kültür. Çev. M. Fatih Gümüş. Ankara: Simurg Yay.
• Mirzaoğlu, F. Gülay (2001). “Türkülerin İşlevleri ve Zeybek Türküleri”. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları 2: 76-91.
• Mirzaoğlu, Gülay (2012). Türk Halk Türkülerinde Değirmen Motifi ve Değirmenci Türküleri, bilig, YAZ 2012 / SAYI 62
• Ögel, B. (1984), Türk Kültür Tarihine Giriş VI., Kültür ve Turizm Yayınları: 244, Kültür Eserleri Dizisi: 13, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Öztelli, Cahit (1972). Evlerinin Önü Halk Türküleri. İstanbul: Hürriyet Yay.
• Öztelli, Cahit (2002). Halk Türküleri Evlerinin Önü, İstanbul: Özgür Yayınları.
• Vural Göher, F. (2010), “Türkülerde Motifler”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt:30 (62) sayı: 269.
• Stillings, Neil A; Weisler, Steven E.; Chase, Christopher H.; Feinstein, Mark H.; Carfield, Jayt; Risland, Edwinantin (1995). Cognitive Seience an Introduction, Second Edition, The MIT Press. Cambridge, Messachussetts.