120. YILINDA HALK HİKÂYESİ ARAŞTIRMALARI TARİHİNE BİR BAKIŞ

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 23, 15.05.2014

Ali Duymaz

Öz

Türk halk hikâyeciliği, destandan romana uzanan anlatı geleneğimiz yolunda XVI-XX. yüzyıllar arasını kaplayan ve âşık edebiyatıyla iç içe ve eş zamanlı giden önemli bir sürecin ürünleridir. Bu çalışmada, bugün kültür ve sanat hayatımızdan neredeyse tamamen çekilmiş olan ve öncü çalışmaları yurt dışında başlayan halk hikâyeleriyle ilgili araştırmaların dünyada ve ülkemizdeki seyri, tarihsel boyutu içinde inceleme yöntemlerindeki değişimler, farklı yaklaşımlar ele alınmış, eksiklikler tespit edilip şu öneriler sunulmuştur: Halk hikâyelerinin bütün metinlerinin sağlam yöntem ve tekniklerle yayımlanması hedeflenmeli, halk hikâyelerinin bir tip ve motif katalogu yapılmalıdır. Halk hikâyelerinin bir yandan toplumun anlatı ihtiyacını giderirken diğer yandan topluma model insan ve hayat önerdiği dikkate alınarak kültür üretme boyutu ihmal edilmemelidir. Bu açıdan motiflerinin kökeni, yayılımı ve kültürel muhiti araştırılmalı; halk hikâyelerinin taşıdığı sosyal değerler ve ürettiği veya önerdiği insan modeli üzerinde önemle durulmalıdır. Yeni yöntemlerle metin ve geleneksel icra ortamları üzerinde çalışmalara ağırlık verilirken âşık edebiyatı, meddahlık, destan ve roman gibi diğer türlerle ilişkisi de ihmal edilmemelidir. Yurtdışındaki arşivler ve kütüphanelerde bulunan metinlerin temini ile bilimsel araştırmaların çevirisi yapılmalıdır. Bu sayede Türkiye dışındaki halk hikâyesi birikimi takip edilebilecektir. Ayrıca halk hikâyelerini modernleştirme çalışmaları, uyarlamalar ve sanat işlemeleri de değerlendirmeye alınmalıdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında başlayan ve çok da verimli olamayan modernleştirme çabaları, sanatçılarımıza dikkat çekici malzeme vermesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Türk halk edebiyatı, halk hikâyesi, araştırma tarihi

Kaynakça

• Altınkaynak, Erdoğan (2008). Âşık Mehmet Hicrani’nin Hikâyeleri, Konya.
• Aça, Mehmet (1998). Kozı Körpeş-Bayan Sulu Destanı Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Konya: Selçuk Üniversitesi Doktora Tezi.
• Aça, Mehmet (2002). Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya. Aytaç, Pakize (2003). Realist Halk Hikâyelerinden Tayyarzade Hikâyesi İle Hançerli Hanım Hikâyesi Üzerine Bir Tahlil Denemesi, Ankara.
• Akman, Eyüp (2008). Melikşah ve Güllühan Hikâyesi (İnceleme-Metinler), Ankara.
• Aksel, Malik (1960). Anadolu Halk Resimleri, İstanbul.
• Alptekin, Ali Berat (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara.
• Alptekin, Ali Berat (1999). Hikâye Araştırmaları 1 Kirmanşah Hikâyesi, Ankara.
• Altun, Işıl (2007). Âşık Mevlüt İhsani’nin Aşk Konulu Hikâyeleri Üzerine Bir Araştırma, İstanbul.
• Arı, Bülent (2009). Adana’da Geçmişten Bugüne Âşıklık Geleneği (Karacaoğlan 1966), Adana.
• Arslan, Ensar (1990). Halk Hikâyelerini İnceleme Yöntemleri, Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme, Diyarbakır.
• Arslan, Ensar (1992). Çıldırlı Âşık Şenlik, Hayatı-Şiirleri-Karşılaşmaları-Hikâyeleri, 2. basım, Diyarbakır.
• Artun, Erman (1996). Günümüzde Adana Âşıklık Geleneği (1966-1996) ve Âşık Feymani, Adana.
• Azerbaycan Mehebbet Dastanları, (1997), Bakı.
• Azerbaycan Edebiyyatı İncileri / Dastanlar, (1987), Bakı
• Bakırcı, Nedim (2010). Niğde Âşıklık Geleneği ve Niğdeli Halk Şairi İbrahim Dabak, Niğde.
• Başgöz, İlhan (1986). Folklor Yazıları, İstanbul.
• Boratav, Pertev Naili (1984). Köroğlu Destanı, İstanbul.
• Boratav, Pertev Naili (1946). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Ankara.
• Cemiloğlu, Mustafa (1999). Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi, Bursa.
• Çetin, Ayşe Yücel (2003). Kazakistan Sahası Halk Hikâyeciliği Geleneği, Ankara.
• Çetin, İsmet (1988). Türk Halk Hikâyeleri İçinde Hikâye-i Uğru ile Kadı, Ankara: Yüksek Lisans Tezi.
• Çobanoğlu, Özkul (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara.
• Derman, Gül (1989). Resimli Taşbaskısı Halk Hikâyeleri, Ankara.
• Duymaz, Ali (1996). Nevruz Bey Hikâyesi (İnceleme-Metinler), Aydın.
• Duymaz, Ali (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara.
• Eberhard, Wolfram (1955). Ministrel Tales From Southeastern Turkey, California, Berkeley.
• Eberhard, Wolfram (2002). Güneydoğu Anadolu’dan Âşık Hikâyeleri, çev.: Müfide Kocaoğlan, Van Der Hoeven, Ankara.
• Ekici, Metin (1995). Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri ile Anadolu’da Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri, Ankara.
• Fischdick, Edith (1984). "Türk Halk Hikâyeleri İle İlgili Bir Araştırma: Elif ile Mahmut", (çev. F. Türkmen, A. Şenocak), Türk Folkloru Araştırmaları 1984, Ankara, 55-84. Fischer, Hans August (1929). Schah Ismajil und Gülüzar. Ein Türkische Volksroman, Leipzig.
• Görkem, İsmail (2000). Halk Hikâyeleri Araştırmaları Çukurovalı Mustafa Köse ve Hikâye Repertuarı, Ankara.
• Görkem, İsmail (2005). "Güney Türkmenlerine Ait “Yazıcıoğlu ile Senem” Türkülü Hikâyesinin Anlam ve Nesne Dünyası", Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları, 9, 40-66.
• Gültekin, Mustafa (2010). "Sözlü Kompozisyon Teorisi Bağlamında Latif Şah Hikâyesindeki Şiirler Üzerine Bir İnceleme", TÜBAR, XXVII, Bahar, 191-202.
• Kaplan, Mehmet-Mehmet Akalın-Muhan Bali (1973). Köroğlu Destanı, Ankara.
• Karadağ, Metin (1981). Şirvan Şah ile Şemail Banu Hikâyesi Üzerinde Bir Araştırma, Erzurum.
• Kaya, Doğan (1985). Ruhsatî’nin Uğru ile Kadı Hikâyesi, İstanbul.
• Kaya, Doğan (1993). Mahmut ile Nigâr Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Ankara.
• Kaya, Doğan (1994). Sivas’ta Âşık Geleneği ve Âşık Ruhsati, Sivas.
• Kaya, Doğan-Koz, Sabri (2000). Halk Hikâyeleri I, (Âsumân ile Zeycân, Âşık Garip ile Bezirgân Kızı, Hurşid ile İlik Hanım, Murad Şah), İstanbul.
• Köprülüzade, Mehmet Fuat (1930). XVII nci asır Sazşairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi Metinden hâriç bir notayı hâvidir, İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Köse, Nerin (1996). Sürmelibey Hikâyesi/İnceleme-Metin, Ankara.
• Köse, Nerin (1997). Türk Halk Hikâyelerinde Gurbet, İzmir.
• Kunos, I. (1893). "Türkische Volksromane in Klain-Asien", Ungarische Revue, XII, Budapest.
• Makas, Zeynelabidin (2002). Türk Halk Hikâyelerinde Zaman, İzmir.
• Mirzaoğlu, F. Gülay (2003). Çukurova Bozlağı, Ankara.
• Moyle, Natalia K. (1976). "The Tecniques of Turkish Minstrelsy", I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, II. Cilt: Halk Edebiyatı, Ankara, 189-257.
• Moyle, Natalie K. (1997)."Türk Halk Hikâyelerinde Aşık İmajı", çev. Rifat Alişiroğlu, Millî Folklor, S. 36, Kış, 82-86.
• Nutku, Özdemir (1976). Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Ankara (2. Basım: Ankara 1997). Özarslan, Metin (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği, Ankara.
• Radloff, Wilhelm-Kunos, Ignaz (1998). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stamme VIII, Latin Harflerine Aktaran ve Hazırlayanlar: Saim Sakaoğlu-Metin Ergun, Ankara.
• Refiye, Şenesen Okuşluk (2009). Adana Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği Geleneği, Adana.
• Ruben, Walter (1942). "Raznihan veMahfiruze", Ülkü, S. 102, XVII, 483-487.
• Sakaoğlu, Saim (1972). "Asuman ile Zeycan Hikâyesi”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (5) Ekim, 51-81.
• Sakaoğlu, Saim (1973). Gümüşhane Masalları, Ankara.
• Sakaoğlu, Saim-Sevgi Ahmet (1992). Hikâye-i Garibe, Konya.
• Sakaoğlu, Saim-Duymaz, Ali (1996). Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi, Ankara.
• Sakaoğlu, Saim-Alptekin, Ali Berat-Sakaoğlu, Yurdanur-Şimşek, Esma (1997). Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri I, Behçet Mahir, Ankara.
• Sakaoğlu, Saim-Alptekin, Ali Berat-Sakaoğlu, Yurdanur-Şimşek, Esma (1999). Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II, Behçet Mahir, Ankara.
• Serdar, Öztürk (2006). "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları", Kebikeç, 21, 47-72.
• Somyarkın (Banarlı), Nihat Sami (1935a). "Türk Halk Hikâyelerinin Doğuşu ve Ferhad ile Şerife Hanım Hikâyesi", Altıok, 22, Nisan, 18-23,.
• Somyarkın (Banarlı), Nihat Sami (1935b). "Türk Halk Hikâyelerinin Doğuşu ve Ferhad ile Şerife Hanım Hikâyesi", Altıok, 23, Mayıs, 49-54.
• Spengler, Eckehart Walter (1998). "Halk Hikâyesi ve Halk Kitabı", (çev. Sevengül Sönmez), Millî Folklor, S. 40, Kış, 64-70.
• Spies, Otto (1925). "Esman und Zeidschan, Ein türkischer Volksroman aus Kleinasien, nach einem armenisch-türkische Druck", Anthropos, XX, Viyana.
• Spies, Otto (1929). Türkische Volksbücher, Leipzig.
• Spies, Otto (1939). "Zwei volkstümliche Liebesgeshischicten aus dem Orient", FFC, 127, Helsinki.
• Spies, Otto (1941). Türk Halk Kitapları, (çev. Behçet Gönül), İstanbul.
• Szılagyı, Szilard (2007). Ignac Kunos Türk Folklor Araştırmalarında Bir Öncü, Ankara: AÜ SBE doktora tezi.
• Şahin, Halil İbrahim (2010). Türkmen Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya.
• Şenel, Süleyman (2007). Kastamonu’da Âşık Fasılları Türler/Çeşitler/Çeşitlemeler, C. 1, Kastamonu.
• Şimşek, Esma (1987). Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Elazığ: Fırat Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Tör, Nüket (t.y.). Derdiyok İle Zülf-i Siyah Hikâyesi, Ankara.
• Tulu, Sultan (2005a). Horasandan Masallar ve Halk Hikâyeleri, Ankara.
• Tulu, Sultan (2005b). Aslı-Kerem Hikâyesinin Türkmence Varyantı (Giriş-Metin-Sözlük), Ankara.
• Tülücü, Süleyman (2005). "Meddah, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri Üzerine Bazı Notlar", Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, Erzurum, 1-14.
• Türkmen, Fikret (1995). Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara. Türkmen, Fikret (1980). Tahir İle Zühre, Ankara.
• Yıldız, Naciye (2001). Hemra ve Hurlika Hikâyesinin Üç Eş-Metni Üzerinde Bir Değerlendirme, Ankara.