ÖLÜM VE AYİN İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİNİN AĞIT GELENEĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 4, 39 - 54, 15.12.2014

Halil İbrahim Şahin

Öz

Ağıt, Türklerin kadim devirlerinden beri ölüm etrafında oluşmuş inanış ve uygulamalarla şekillenmiş geleneksel bir tavır ve aynı zamanda değerdir. Türklerin öte dünyayla ilgili tasavvurlarını yansıtan bu gelenekte İslamiyet sonrasında önemli değişim ve dönüşümler olmuştur. Özellikle İslamiyet'in ölüm karşısında ağlamayı veya sızlanmayı tavsiye etmemesi, ağıt geleneğinde önemli değişmelere neden olmuştur. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de bu geleneği Alevî-Bektaşî olarak nitelendirilen Tahtacı, Çepni, Abdal gibi Türkmen grupları yaşatmaya devam etmektedirler. Şiirin ve müziğin dini hayattaki önemini koruduğu bu topluluklarda ağıtlar, ağlamanın yanı sıra edebî ve müzikal anlamda kültürel bir birikim de oluşturmuştur. Bu makalede Alevî yaşam tarzına sahip Kazdağı Tahtacılarındaki ağıt geleneği incelenmiştir. Alan araştırması yöntemiyle elde edilen malzeme, bağlam merkezli halkbilimi kuramlarına göre irdelenmiştir. Bölge insanının ağıta bakış açısı, ağıtçı kadınlar ve erkekler, ağıtların yakıldığı ortamlar, ağıt yakma şekilleri, ağıt-şiir, ağıt-müzik ilişkisi gibi hususlar üzerine yapılan tespit ve değerlendirmelerin neticesinde Kazdağı Türkmenlerinin ağıt geleneği açısından Tahtacı kültürüne mensup olduğu, bu gruplardaki ağıt yakmanın dinî bir uygulamaya dönüştüğü, bu yönüyle Türk kültüründeki ölüm ve ayin, din ve şiir ilişkilerinin analizinde kullanılabilecek güncel veriler içerdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Edremit, Kazdağı, Tahtacı Türkmenleri

Kaynakça

• Bali, Muhan (1997), Ağıtlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (1991), “Türk Ağıtlarının İşlevleri, Konuları ve Biçimleri”, Folklor ve Edebiyat (1982) II, İstanbul Adam Yayınları, 444-453.
• Boratav, Pertev Naili (1995), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çıblak, Nilgün (2005), Mersin Tahtacıları -Halkbilimi Araştırmaları-, Ankara: Ürün Yayınları.
• Duymaz, Ali; Aça, Mehmet ve Şahin, Halil İbrahim (2011), "Balıkesir Yöresi Çepni ve Tahtacılarında Kamberlik Geleneği", Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2, Kış, 41-58.
• Elçin, Şükrü (1990), Türkiye Türkçesinde Ağıtlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Engin, İsmail (1995), “Akçaeniş Tahtacılarında Ölü Gömme Geleneği”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, s. 37-44.
• Eröz, Mehmet (1990), Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Fedakar, Selami (2010), “The Lament Tradition Among the Uzbeks”, Millî Folklor, 87, Bahar, 122-135.
• Görkem, İsmail (2001), Türk Edebiyatında Ağıtlar-Çukurova Ağıtları- (İnceleme Metinler), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, Doğan (2004), Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Roux, Jean Paul (1999), Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm. çev: Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Selçuk, Ali (2004), Tahtacılar Mersin Tahtacıları Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Şahin, Halil İbrahim (2011), "Balıkesir Çepnilerinde Ağıt Geleneği ve Ağıtçı Kadınlar", Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2, Kış, 179-196.
• Yetişen, Rıza (1977), “Naldöken Tahtacıları XXIII: Naldöken Tahtacılarında Ölüm”, Türk Folklor Araştırmaları, 17(340), Kasım, 8145-8146.
• Yörükân, Yusuf Ziya (2002), Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.