The Concept of Time in the Lyrics of Şeyhülislam Yahya

Yıl 2021, , 130 - 148, 30.04.2021

Nihal Yavuz

https://doi.org/10.34083/akaded.879212

Öz

Time has been one of the problems occupying minds throughout human history. In his limited and uncertain life, man tried to understand, transcend and define time. In terms of philosophy, explanations about time have been made based on cosmological, mystical, anthropocentric and non-human elements. Time has been accepted as God in mythologies. In addition, the issue of time has been a subject that Islam also emphasized. Time occupying an important place in the Eastern and Western thought system, mythologies, religions, and Sufism has also found a significant place in literature.

Time is treated as an element that creates negative effects on the lover with adjectives such as transience, destructiveness, and ruthlessness in ghazals, which are the most preferred verse of Classical Turkish literature. The thought of ibnü'l-vakt, which is a product of the understanding of Sufism, and the understanding that emphasizes the moment rather than the past and the future are discussed in the works. Apart from these, it is possible to see the spirit of the period they lived in the poems of the poets who came out of society.

Şeyhülislâm Yahyâ Efendi, who lived in the 17th century and is regarded as a master in ode, is a fluent poet who draws attention with his ghazels and rink. In this study, based on the gazelles in the Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’s Divan, the poet's interpretations and approaches on time, who came before us as a lover, were examined through the document analysis method; the poetrist's perception of time is examined.

Anahtar Kelimeler

Time,, philosophy of time,, mythology,, Şeyhülislâm Yahyâ, lyric,, 17th century Classical Turkish Poetry.

Şeyhülislâm Yahyâ’nın Gazellerinde Zaman Mefhumu

Öz

Zaman, insanlık tarihi boyunca zihinleri meşgul eden problemlerden biri olmuştur. Sınırlı ve ne kadar süreceği belli olmayan hayatında insan, zamanı anlamaya, aşmaya ve tanımlamaya gayret etmiştir. Felsefî açıdan kozmolojik, insan merkezli ve insan dışı unsurlarla temellendirilerek zamana dair açıklamalar getirilmiştir. Zaman mitolojilerde ise tanrı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında zaman İslamiyet’in de üzerinde durduğu bir konu olmuştur. Doğu ve Batı düşünce sisteminde, mitolojilerde, dinlerde, tasavvufta önemli bir yer işgal eden zaman, edebiyatta da önemli ölçüde kendine yer bulmuştur.

Zaman, klasik Türk edebiyatının en çok tercih edilen nazım şekli olan gazellerde geçicilik, tahripkârlık, acımasızlık gibi sıfatlarla aşığın üzerinde olumsuz etkiler yaratan bir unsur olarak işlenir. Tasavvuf anlayışının bir ürünü olan ibnü’l-vakt düşüncesi ile geçmiş ve gelecek zamandan ziyade âna vurgu yapan anlayış eserlerde ele alınır. Bunlardan başka, yaşadığı toplumun bir parçası olan şairlerin şiirlerinde, yaşadıkları devrin ruhunu görmek de mümkündür.

17. yüzyılda yaşayan ve gazelde usta olarak kabul edilen Şeyhülislâm Yahyâ Efendi, akıcı ve rindâne gazelleriyle dikkat çeken bir şairdir. Bu çalışmada, Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı’nda yer alan gazellerden hareketle, âşık kimliğiyle karşımıza çıkan şairin zaman üzerine getirdiği yorum ve yaklaşımlar doküman analizi yöntemiyle incelenmiş; gazeller üzerinden şairin zaman algısı irdelenmiştir. Bu irdeleme sonucunda genel olarak mitoloji temelli bir zaman anlayışının şairin gazellerine yansıdığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Zaman,, zaman felsefesi, , mitoloji,, Şeyhülislâm Yahyâ,, gazel, 17. yy. Klasik Türk Şiiri.

Kaynakça

• Kutluer,İ. “Zaman”, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zaman (25.11.2019).
• http://www.lugatim.com/s/seher 11.12.2019 14:19
• Küçük, O.N. (2002). “Zaman Düşüncesinin Tasavvufî Açılımı”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. S.9. Ankara, 221-238.
• Oktav, C. ve Taslaman, O. C. (2017). “Felsefe Tarihinde Zaman Düşünceleri.” Kader. C.15.S.3. ss. 718-742.
• Yıldız, H. (2013). “Zurvanizm’in Kuruluşu ve Sasaniler Dönemindeki Etkileri.” EKEV Akademi Dergisi. S.56. ss. 295-310.
• Ögel, B. (2003). Türk Mitolojisi. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ertem, R. (1995). Şeyhülislam Yahyâ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, C. (1996). Hayâlî Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1971). Necâti Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sefercioğlu, M. (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Massignon, L. (2003). “İslam Düşüncesinde Zaman.” Çev. Muhsin Akbaş. Ankara: AÜİFD. C. XLIV. S. 1.ss. 415-421.
• UYSAL, Ahmet E. (1959), “ Bazı Eski Edebiyatlarda Zaman Telâkkileri”. Ankara: Ankara Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, , S..1-2, Mart- Haziran, s. 173-208.
• UYSAL, Ahmet E. (1964), “Edebiyat Açısından Doğu Ve Batı Mistisizminde Zaman Düşüncesi”. Ankara: Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi DergisiS. 1-2, Ocak- Haziran, s.71-99.
• Doğan, A. (2010). Enderunlu Vasıf Divanı’nda Zaman. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü.
• Güven, H.F. (1988). Hayretî Dîvânı'nda Kozmik Âlem Ve Zaman. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılınç, A. (2007). Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda Zaman. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Adana: Çokurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yerlikaya, K. (2008). Şeyh Galib Divanı’nda Zaman. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.