ŞEHRENGİZE FARKLI BİR BAKIŞ: AZÎZÎ VE LEBÎBÎ’YE AİT ŞEHRENGİZLERİN MUKAYESELİ İNCELEMESİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 222 - 228, 31.12.2018

Mehmet Altınova

https://doi.org/10.34083/akaded.481926

Öz

Şehrengiz bir şehrin dilberlerini ve
güzelliklerini anlatan edebî türlerden biridir. İran’da XII. yüzyılda şehr-âşûb
adıyla ilk örneklerinin verildiği araştırmacılar tarafından ifade edilmektedir.
Türk edebiyatında ise XVI. yüzyılda Mesihî’nin ve ardından Zâtî’nin Edirne
Şehrengizi ile ilk örnekleri verilen tür, zamanla Lâmî Çelebi’nin Bursa Şehrengizi
ile gelişim ve değişim göstererek klasik Türk edebiyatında önem
kazanmıştır. Sosyal hayattan izlerin görüldüğü, övgünün bulunduğu ve lirik bir
anlatıma sahip olan şehrengizler klasik Türk şiirindeki benzetme unsurlarını
kullanarak hayalî sevgili tipolojisinden ziyade gerçek güzellerin ön plana
çıktığı bir türdür. Büyük bir kısmı mesnevi tarzında yazılan bu eserler birçok bilimsel
araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışmada başlangıçta XVI. yüzyıl şairlerinden
Azîzî ve Lebîbî hakkında bilgi verilmesinin ardından şehrengiz türü
tanıtılmıştır. Ardından edebiyat tarihimizde tek kadın şehrengizini yazan Azîzî’nin
İstanbul Şehrengizi ile edebiyatımızda tek semt şehrengizini yazan Lebîbî’nin
Eyüp bölgesindeki yirmi erkek esnafın vasıflarını övdüğü Eyüp Şehrengizi adlı
eserler mukayese edilmiştir. Çalışmada mukayese sonucunda iki şehrengizdeki
tespit edilen benzerlik ve farklılıklardan birtakım sonuçlar elde edilmiş ve
şehrengiz literatürüne katkı sağlanması amaçlanmıştır. Azîzî’nin İstanbul
Şehrengizi’nin tarafımızdan tespit edilen yeni ve tam bir nüshası çalışmada
belirtilmiş ve orijinal nüshalarına yer verilmiştir. Ayrıca şairin Dîvân’ında
yer alan şehrengize benzer Cevâb-ı nâme adlı kaside üzerine birtakım
düşünce ve tekliflere çalışmada yer verilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler

Şehrengiz, Azîzî, Lebîbî, İstanbul Şehrengizi, Eyüp Şehrengizi, XVI. yüzyıl

Kaynakça

• Akkuş, Metin (1987), Türk Edebiyatında Şehr-engîzler ve Bursa Şehr-engîzleri, basılmamış yüksek lisans tezi, Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi.
• Canım, Rıdvan (2014) Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ersoy, Ersen (2013), Azîzî Dîvânı, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• http://lugatim.com [Erişim Tarihi: 31.10.2018]
• http://www.tebdiz.com [Erişim Tarihi: 31.10.2018]
• İsen, Mustafa (1994), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kaplan, Yunus (2016) “Lebîbî ve Eyüp Şehrengizi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, ss. 1063-1076.
• Karaca, Derya (2018) Türk Edebiyatında Şehrengizler –Şehirler ve Güzeller-, basılmamış doktora tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Karaman, Hayrettin, v.d. (2016). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali (2010), “Şehrengiz”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C. 38, ss. 461-462.
• Kılıç, Filiz (2010) Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin), C. II, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Koncu, Hanife (2013) “Bir Eyüp Şehrengîzi (Şehrengîz-i Lebîbî Cüvânân-ı Ebî Eyyûb-ı Ensârî)”, Ahmet Atilla Şentürk Armağanı. [ed. Ahmet Kartal vd.], İstanbul: Akademik Yayınlar.
• Levend, Agâh Sırrı (1951) Türk Edebiyatında Şehr-engîzler ve Şehr-engîzlerde İstanbul, İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı (1984) Türk Edebiyatı Tarihi, C. I Giriş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Owens, G.M. Meredith (1971) Meşâir üş –Şuarâ or Tezkire of Âşık Çelebi, London.
• Pala, İskender (2012) Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Selçuk, Bahir (2016) “Edebi Türler ve Tarzlar”, Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, [haz. Şenödeyici vd.], İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şehrengiz-i Mahbûbân, Ali Emiri Yazma Eserler Kütüphanesi, Aemnz 00685/10 vr. 194a-196a.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2006), “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi [ed. Talat Sait Halman], C. I, ss. 349-390.
• Tanyeri, Mehmet Ali (1999) Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tezcan, Nuran (2016) “Güzele Bir Şehrengizden Bakış”, Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2012) http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1366 [Erişim Tarihi: 10. 11. 2018]
• Uludağ, Süleyman (2012) Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ülkü, Çetinkaya (2014), “Bir Kadın Şehrengizi: Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (54) 1, ss. 229-268.