“SÂZ” SÖZCÜĞÜNÜN FARKLI BİR KULLANIMINA DAİR

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 22 - 30, 31.12.2018

Beyhan Kesik

https://doi.org/10.34083/akaded.484916

Öz

Sözlüklerde
kelimelerin birden çok anlamı olduğu aşikârdır fakat bunların sözlüklerdeki
anlamlarının okuyucular tarafından her zaman doğru anlaşıldığını veya bir metni
anlamlandırmada sözlüklerdeki anlamların tek başına yeterli olduğunu söylemek
pek mümkün değildir. Bu durumda kelimelerin bir metin içinde hangi anlama
gelecek şekilde kullanıldığı yani bağlamı öne çıkmaktadır. Bağlamın tespitinde
söz konusu kelimenin metinde gerçek, yan veya mecaz anlamları ile kullanılıp
kullanılmadığı da önem arz etmektedir. Bu kelimelerden biri de sözlüklerde
“bataklıklarda yetişen kamış, çalgı aleti, her tür müzik aleti, mızraplı
çalgıların genel adı, çalgılı eğlence yeri, bağlama, cura, tar, melodi, ezgi,
silah, at koşumu, öğrenme, hile, ustalık, eş, benzer, çıkar, kanaat eden,
yetinen” gibi birbiriyle benzer anlamların verildiği “sâz” sözcüğüdür. Söz
konusu sözcüğün taradığımız klasik şiir metinlerinde de benzer anlamları ile
tercih edildiği ve daha çok musiki aleti, eğlence ve eğlence yeri gibi
anlamlarının öne çıktığı görülmektedir.

Bu çalışmada “sâz”
sözcüğünün “ses” anlamı üzerinde bir değerlendirmede bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, bağlam, klasik şiir, saz

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar (hzl.) (yty.). Ahmedî İskender-nâme. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 19.10.2018].Akdoğan, Yaşar (hzl.) (yty.). Ahmedî Dîvân. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 23.10.2018].Altaylı, Seyfettin (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II. İstanbul: MEB Yayınları.Arat, Reşid Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.Ata, Aysu (hzl.) (1998). Nehcü’l-Ferâdîs III. Dizin-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.Atalay, Besim (çev.) (1999). Divanü Lûgati’t-Türk Dizini “Endeks”. Ankara: TDK Yayınları.Ayan, Hüseyin (hzl.) (1981). Fuzûlî-Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergây Yayınları.Bayat, Fuzuli (2008). Orta Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık.Bayat, Fuzuli, M. E. Aliyeva (2008). Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık.Belal Saber Mohamed Abdel-Maksoud (yty.). Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars Ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Larendeli Hamdî’nin Eseri Cilt 2. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10698,leylamecnnpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 22.10.2018].Birinci, Necat vd. (hzl.) (2009). Ali Nazîmâ-Faik Reşad Mükemmel Osmanlı Lügati. İstanbul: TDK Yayınları.Çağbayır, Yaşar (2017). Ötüken Türkçe Sözlük C. 4. İstanbul: Ötüken Yayınları. Çavuşoğlu, Mehmed (1980). Vasfî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yayınları.Çavuşoğlu, Mehmed, M. A. Tanyeri (hzl.) (1981). Hayretî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yayınları.Çetin, Kamile (2006). Râşid ve Dîvânı İnceleme-Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.Çetin, Kamile (2009). “Musiki ve Musiki Terimlerinin İbrahim Râşid Divanı’ndaki Yansımaları”. Turkish Studies 4 (2): 199-225.Derleme Sözlüğü X (1978). Ankara: TDK Yayınları. Devellioğlu, Ferit (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.Dilçin, Cem (hzl.) (1991). Mes’ûd Bin Ahmed-Süheyl ü Nev-bahâr İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: AKM Yayınları.Ercilasun, Ahmet Bican vd. (1992). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.Eren, Hasan (1999). Türk dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Yayınları.F. Steingass (2005). Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.Güncel Türkçe Sözlük, “saz” http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5b9f752977b652.83513874 [erişim 17.09.2018].İsen, Mustafa (hzl.) (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.Kaçalin, Mustafa S. (2011). Nevâyî’nin Szöleri ve Çağatay Tanıkları. Ankara: TDK Yayınları.Kanar, Mehmet (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.Karaağaç, Günay (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Kesik, Beyhan, G. Delice (2016). Güzîde Meseller. İstanbul: Gece Kitaplığı Yayınları.Kurban, İklil (çev.) (1995). Emir Necipoviç-Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.Küçük, Sabahattin (hzl.) (1994). Bâkî Divanı. Ankara: TDK Yayınları.Kültüral, Zuhal, L. Beyrekli (1999). Şerîfî Şehnâme Çevirisi C. IV. Ankara: TDK Yayınları.Muallim Nâci (2006). Lûgat-ı Nâcî. İstanbul: Çağrı Yayınları.Mengi, Mine (hzl.). Mesîhî Dîvânı. Ankara: TTK Yayınları.Öner, Mustafa (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.Özşahin, Murat (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.Öztuna, Yılmaz (1990). Türk Musikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.Öztürk, Mürsel, Derya Örs (hzl.) (2000). Mütercim Âsım Efendi Burhân-ı Katı. Ankara: TDK Yayınları.Parlatır, İsmail vd. (hzl.) (2006). İbrahim Cûdî Efendi Lügât-ı Cûdî. Ankara: TDK Yayınları.Parlatır, İsmail (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.Redhouse, James W. (2006). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.Saraç, Mehmet A. Yekta (hzl.) (yty.). Emrî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10606,giris-emridivanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 23.10.2018].Şükûn, Ziya (1996). Gencine-i Güftar-Ferhengi Ziya. C. 2. İstanbul: MEB Yayınları.Tarama Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Tarlan, Ali Nihad (hzl.) (1970). Zatî Divanı Edisyon Kritik ve Transkripsiyon C. II. İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yayınları.Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.Tekin Talat vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları. Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.Tulum, Mertol (2013). Osmanlı Türkçesi Büyük El Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.Yaman, Ertuğrul, Nizameddin Mahmud (1998). Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları.Yavuz, Kemal (2000). Âşık Paşa Garib-nâme. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 19.10.2018]. Yavuz, Kemal (2007). Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme) (Metin ve Aktarma). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10686,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 19.10.2018].Yılmaz, Kadriye (2017). İbrahim Tırsî ve Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55911,ibrahim-tirsi-ve-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 22.10.2018].Yudahin, K.K., Abdullah Taymas (1998). Kırgız Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.