Mücadele Ekseninde Mizah ve Basın

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 296 - 308, 30.08.2019

Bahar Sayım

https://doi.org/10.34083/akaded.546958

Öz

Toplumdaki
adaletsizliklere, haksızlıklara karşı mücadele etmeyi amaç edinen mizah,
otoriteye direnerek onu ortadan kaldırmayı arzular. Bu işlevini yerine
getirirken gülmece silahını aktif bir şekilde kullanır ve muhatabına doğrultur.
Var olan düzene karşıt bir düzen kurarak kendi adaletini sağlamaya çalışır. Bu
nedenle çoğu zaman baskı altına alınarak faaliyetleri engellenmeye çalışılır.

Eski
çağlardan beri mizahın birçok işlevi vardır. Bu çalışmada mizah ve basının
mücadele işlevi üzerinde durulmuştur. Mizah ve basın, muhaliflerine karşı tavır
takınırken bazı dönemlerde ileri gittikleri gerekçesiyle birçok yaptırımlarla
karşılaşmışlardır. Bu tür uygulamalara rağmen halkı bilinçlendirmede önemli bir
görev üstlenmişlerdir. Gerçekleştirdikleri faaliyetlerle kendilerince kötü olan
hükümeti uyarmaya tabir-i caizse kulaklarını çekmeye çalışmışlardır. Kitle iletişim
araçlarının yaygın olmadığı dönemlerde karikatürler de bu işlev için
kullanılmıştır.

Kısıtlama
dönemlerinde baskı altına alınan basın, kamuoyu oluşturmada etkin bir araç
olarak ortaya çıkmıştır. Halk ile yönetim arasında aracı işlevi gören basın, baskı
dönemlerinde duygu, düşünce ve fikirleri yansıtma olanağı bulmuştur. 1908 II.
Meşrutiyetin ilanı ile birlikte özgürlük ortamında gelişme olanağı bulan mizah
basını, despot rejim ve yöneticileri hedef almış ve muhalif bir güç olarak
ortaya çıkmıştır.

Bu çalışma
yüksek lisans tezinin bir bölümü olup bazı yerlerinde değişiklik yapılmıştır.
Söz konusu çalışmada etkili bir silah konumundaki mizahın işlevinden ve kamuoyu
oluşturmada etkin bir araç olan basından söz edilmeye ve bu iki kavramın
mücadele ekseninde öneminden bahsedilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mizah, basın, kamuoyu, mücadele, silah

Kaynakça

• Bozdağ, İsmet (2010). Sultan Abdülhamidꞌin Hatıra Defteri. İstanbul: Truva Yayınları.
• Brummett, Palmira (2003). İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908-1911. (Çev. Ayşen Anadol). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canner, Efthymia (2000). “Jön Türk Devrimi Sonrasında İstanbul Rum Mizah Basını: Embros Gazetesi”. Doğuꞌda Mizah. (Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 103-113.
• Cantek, Levent-Gönenç, Levent (2017). Muhalefet Defteri Türkiye′de Mizah Dergileri ve Karikatür. İstanbul: YKY.
• Cenap Şahabettin(1976). “Mizah Felsefesi”. Hiciv ve Mizah Edebiyatı Antolojisi. (Haz. Hilmi Yücebaş). İstanbul: Milliyet Dağıtım Ltd. Şti. 53-57.
• Cenap Şahabettin (1998). Evrâk-ı Eyyâm. (Haz. Hasan Akay). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Chanfrault, Bernard (2000). “Tunusꞌta Ceha (Cuha): Gelenekten Modernizme Fıkraya Toplumsal-Tarihsel Yaklaşım”. Doğuꞌda Mizah. (Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 37-48.
• Déjeux, Jean (2000). “Cuha ve Nâdire”. Doğuꞌda Mizah. (Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 27-36.
• Öğüt-Eker, Gülin (2014). İnsan Kültür Mizah / Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Freud, Sigmund (t.y). Espriler ve Bilinçdışıyla İlişkileri. (Çev. Emre Kapkın), İstanbul: Yaprak Yayınları.
• Georgeon, Françoıs (2000). “Osmanlı İmparatorluğuꞌnda Gülmek mi?”. Doğuꞌda Mizah. (Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 79-102.
• İnuğur, Mehmet Nuri (2005). Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• İskit, Server Rifat (1943). Türkiye′de Matbuat İdareleri ve Politikaları. İstanbul: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları.
• İskit, Server Rifat (2000). Türkiye′de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Jeltjakov, A. D. (1972). TürkiyeꞌninSosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (1729-1908 Yılları). Moskova: Nauka Yayınevi.
• Kudret, Cevdet (1977). Abdülhamit Devrinde Sansür. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Kurdakul, Necdet (1993). “1876-1877 Osmanlı Basınında Zülfiyâre Dokunan Bir Karikatür Nedeniyle”. Güldiken 1 (Nisan 1993): 117-119.
• Kutay, Cemal (1970). Ağlamamak İçin Nelere Gülerlerdi?.İstanbul: Geçmişten Günümüze Türk Kitaplığı.
• Lewıs, Bernard (1970). Modern Türkiyeꞌnin Doğuşu. (Çev. Metin Kıratlı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Minassian, Anahide Ter (2000). “Ermeni Dergisi Gavroşꞌda Karikatür ve Hiciv (1908-1920)”. Doğuꞌda Mizah. (Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 115-135.
• Muallimoğlu, Nejat (1997). Politikada Nükte. İstanbul: Avcıol Basım Yayın.
• Nar, Ali (t.y). İslâmî Edebiyat Açısından Mizah Edebiyatı. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• Nicolas, Michéle (2000). “Karagözꞌde İnsanlık Komedyası”. Doğuꞌda Mizah.(Haz. Iréne Fenoglıo-Françoıs Georgeon). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY. 65-78.
• Oral, Fuat Süreyya (1967). Türk Basın Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 1728-1922 1831-1922. Ankara: Oral Yay.
• Ortaylı, İlber (2004). Osmanlı İmparatorluğuꞌnda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I. Ankara: Turhan Kitabevi Yay.
• Öngören, Ferit (1983). Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı ve Hicvi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özcan, Ömer (2002). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah [Yergi ve Gülmece]. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Özünlü, Ünsal (1995). “Yaşam ve Gülmece”. Güldiken 6 (Ocak 1995): 8-12.
• Parmaksızoğlu, Abbas (1959). Türk Gazetecilik ve Basın Tarihi. Dünya Haberler Ajansı Neşriyatı. İstanbul: Dünya Haberler Ajansı Neşriyatı.
• Sanders, Barry (2001). Yıkıcı Tarih Olarak Gülme. (Çev. Kemal Atakay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şapolyo, Enver Behnan (1971). Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönü ile Basın. Ankara: Güven Matbaası.
• Tokgöz, Ahmet İhsan (2012). Matbuat Hatıralarım (1888-1914). (Haz. Alpay Kabacalı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Topuz, Hıfzı (1986). İletişimde Karikatür ve Toplum. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Tökin, Füruzan Hüsrev (t.y). Basın Ansiklopedisi. (yayın yeri yok).
• Yerlikaya, İlhan (1994). XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Hayatında Basiret Gazetesi ve (Pancermenizm-Panislamizm-Panslavizm—Osmanlıcılık Fikirleri). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yücebaş, Hilmi (1976). Hiciv ve Mizah Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Milliyet Dağıtım Ltd. Şti.
• Yüksel, Sıdıka (1976). “Hiciv Üzerine”. Hiciv ve Mizah Edebiyatı Antolojisi.(Haz. Hilmi Yücebaş). İstanbul: Milliyet Dağıtım Ltd. Şti. 86-87.