Uygur Halk İnanışları ve Yasak-Örtmece Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 309 - 319, 30.08.2019

Zeynep Türkeri

https://doi.org/10.34083/akaded.569178

Öz

Tarihî İpek Yolu üzerinde yer
alan Doğu Türkistan topraklarında yaşayan Uygurlar, zengin bir yazılı edebiyata
ve sözlü kültüre sahiptir. Yaşadıkları coğrafya dolayısıyla merkezi konumda
olan Uygurlar, Brahmanizm, Manihaizm, Budizm gibi dinî kültür çevrelerine
girmiş ve son olarak da X. yüzyıldan itibaren İslamiyet’i kabul etmiştir. Uygur
Türklerinin muhtelif halk inanışları bu dinlerden etkilenirken aynı zamanda
eski mitolojik dönemin izlerini taşımaktadır. Bu inanışlar Türk mitolojisinin
gelişmesini sağlarken yasak gibi insanın ve toplumların ortaya koyduğu dinamik
bir sistemde yaşamaya devam etmektedir. Uygulamadaki davranış ve âdetler,
yasağın (perhiz) bir diğer ifadesi olan örtmecenin de konusu olmuştur. Uygurların
hayatında yasaklar, gündelik işlere, geçmişten bu yana uyguladıkları
ritüellere, gökyüzü ve yeryüzü olaylarına, bitki ve hayvanlara karşı
tutumlarına, vücut fonksiyon biçimi ile ilgili insan bedenine ve kişisel
hayatına ilişkin konulara etki etmiştir. Bu çalışmada eski Türk dini ve
inanışları, yasak-örtmece konuları değerlendirilecektir. Ayrıca Uygur
Türklerinin inanç ve düşünce sistemine bağlı olarak şekillenen kültürel
değerleri, halk inanışları ve yasak-örtmece konusu üzerinden analiz
edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Uygur, yasak, örtmece, folklor

Kaynakça

• Atalay, Besim, (1985), Divanü Lügât-it Türk Tercümesi III Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.Bang, W.-Arat, Reşit Rahmeti, (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, EdebiyatDemirci, Kerim, (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli folklor, Ankara: S. 77, 21-34 s.Eliade, Mircea, (2000), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına I. Cilt, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Eliade, Mircea, (2003), Dinler Tarihine Giriş (Çeviren Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Eliade, Mircea, (2016), Mitlerin Özellikleri (Çeviren Sema Rifat), İstanbul: Alfa Yayınları.Ergin, Muharrem, (2008), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.Fakültesi Türk Dili Semineri Neşriyatından, Burhaneddin Basımevi.Frazer, James George, (2017), Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Frazer, James George, (2019), Ruhun Tehlikeleri ve Tabu, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.Freud, Sigmund, (2018), Totem ve Tabu, İstanbul: Say Yayınları.Gumilev, L.N., (2016), Halkların Şekillenişi Yükseliş ve Düşüşleri, İstanbul: Selenge Yayınları.Güngör, Ahmet, (2006), “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum: TAED 29, 69-93 s.Güngör, Harun, (2012), Türk Din Etnolojisi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.Hoppal, Mihayl, (2001), “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı” (Çeviren Gürbüz Erginer), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (2001), Ankara: S. 41, 209-225 s.İnan, Abdülkadir, (1976), Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.İnan, Abdülkadir, (1998), Makaleler ve İncelemeler I-II Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Kafesoğlu, İbrahim, (1980), Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Kalafat, Yaşar, (2012), Türk Halk İnançlarında Tabu, Ankara: Berikan Yayınevi.Kanar, Mehmet, (1993), Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim.Killi, Gülsüm, (2006), “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (Eylül 2006), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 50-65. s.Korgan, Enver Samet, (2006), Uygurlarda Perhizler, Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.Morris, Brıan, (2004), Din Üzerine Antropolojik İncelemeler (Çeviren Tayfun Atay), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.Ospanova, Gülmira, (2016), “Kazak Türkçesinde Ölümle İlgili Tabu Sözler ve Örtmece Kullanımı”, Milli Folklor, Ankara: S. 109, 162-172 s.Ögel, Bahaeddin, (2014), Türk Mitolojisi I-II Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.Örnek, Sedat Veyis, (1971), Etnoloji Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları. Özkan, İsa, (2018), “Oğuz Kağan Destanında Tabakalar ve Oğuz Adı Hakkında Düşünceler”, II. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Cilt. 3, 921-936 s.Rahman, Abdulkerim, (1996), Uygur Folkloru (Çeviren Soner Yalçın, Erkin Emet), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.Roux, Jean Paul, (2011), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çeviren Prof. Dr. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Sığırcı, İlhami, (2015), “Kültürün Aktarımı: Türkçe ve Fransızcada Örtmece Sözlerin İncelenmesi”, Milli Folklor, Ankara: S. 108, 103-115 s.Tanyu, Hikmet, (1984), “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: C. 26, 155-172 s.