XIX. Yüzyılda Kaleme Alınmış Bir Eserin İnşâ ve İlm-i Belâgat Kısımları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 221 - 240, 30.08.2019

Fatma Aydın

https://doi.org/10.34083/akaded.573732

Öz

Tanzimat Dönemi’ndeki yeniden yapılanma
çabalarının sonucunda Osmanlı eğitim kurumlarına yönelik olarak yenilik
arayışlarına girilmiş ve orta öğretim kurumları yaygınlaştırılmıştır. Bu
okulların ders programlarına, dil bilgisi ve yazışma konularının öğretilmesi
amacıyla “usûl-i kitâbet ve inşâ” gibi derslerin yanı sıra “belâgat” de
alınmıştır. Bu derslerde okutulmak üzere “inşâ, kitâbet ve münşeât kitabı” gibi
adlar altında çeşitli kitaplar hazırlanmıştır. Bu kitapların bir kısmı doğrudan
doğruya okullardaki yazı derslerinde okutulmak üzere inşâ, mektup ve belge
yazma usul ve yöntemlerini konu edinmiştir. Bu dönemdeki öğrencilerin Arapçayı
çok iyi bilmemeleri de Türkçe belâgat kitaplarının yazımını zorunlu kılmış ve
bu alanda pek çok eser kaleme alınmıştır.

Bu çalışmada Milli Kütüphane Yz A
9216/2 arşiv numarasında İlm-i Belâgat adıyla kayıtlı olan bir eserin İnşâ
Kitabı ve İlm-i Belâgat başlıklarını taşıyan kısımları ele alınarak
incelenmiştir. XIX. yüzyılda yazılan eserde yazarın kimliğine dair bir bilgi bulunmamaktadır.
Eserin yazılma sebebine dair herhangi bir açıklama bulunmamakla birlikte;
içerik ve üslubu göz önüne alındığında, döneminin eğitim kurumlarında okutulmak
üzere hazırlanmış bir ders kitabı olduğunu söylemek mümkündür. İnşâ Kitabı’nda
çeşitli makamlara hitaben yazılacak resmî ve özel yazılarda kullanılması
gereken hitap sözleri, yazışma tür ve şekilleri ve bunların usullerinin
öğretilmesine dair kuramsal bilgiler yer almakta; uygulamaya yönelik olarak da
74 adet temsilî yazı örneği bulunmaktadır. İlm-i Belâgat ise belâgati üç
şubesiyle ele alan bir eserdir. Eserde belâgat terimleri, soru-cevap yöntemi
kullanılarak açıklanıp örneklendirilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda, varlığı
daha önce bilinmeyen bu eserin Türk edebiyatı çalışmalarına katkı sunması
amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnşâ, münşeât, belâgat, İnşâ Kitabı, İlm-i Belâgat

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan (2005). Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C.2. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bilgegil, M. Kaya (2015). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Derdiyok, İ. Çetin (1994). XV. Yüzyıl Şâirlerinden Mesîhî’nin Gül-i Sad-Berg’i. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Derdiyok, İ. Çetin (1997). “Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim”. Türk Kültürü. 415: 665-671.
• Durmuş, İsmail (2000). “İnşâ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 334-337.
• Gökyay, O. Şaik (1974). “Tanzimat Dönemine Değin Mektup”. Türk Dili Mektup Özel Sayısı. XXX (274): 17-23.
• Gültekin, Hasan (2009). “İnşâ ve Tarihi Gelişimi”. International Journal of Central Asian Studies. 13: 317-341.
• Gültekin, Hasan (2015). Türk Edebiyatında İnşâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Haksever, H. İbrahim (1996). Eski Türk Edebiyatında Münşe’âtlar ve Nergisi’nin Münşe’âtı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Haksever, H. İbrahim (1998). “Münşe’ât Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1: 65-76.
• İnalcık, Halil (1988). “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hâl ve ‘Arz-ı Mahzar’lar”. Osmanlı Araştırmaları. 7-8: 33-54.
• Kılıç, H (1992). “Belâgat”. İslâm Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 380-383.
• Kütükoğlu, Mübahat (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Kütükoğlu, Mübahat (2004). “Mektup: Osmanlı Bürokrasisinde Mektup ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18-21.
• Olgun, Tahir (1994). Edebiyat Lügatı. (Haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Saraç, M. A. Yekta (2014). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe.
• Uzun, Mustafa (2000). “İnşâ: Türk Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 338-339.
• Uzun, Mustafa (2006). “Münşeat”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18-20.
• Yetiş, Kazım (1992). “Belâgat: Türk Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 384-387.
• Yetiş, Kazım (1996). Talîm-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sâhasında Getirdiği Yenilikler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yetiş, Kazım (2006). Belâgattan Retoriğe. İstanbul: Kitabevi Yayınları.