Nev’î Divanı’nda Atasözleri, Deyimler ve Bunların Kullanımı Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 253 - 277, 30.08.2019

Sedanur Dinçer Arslan

https://doi.org/10.34083/akaded.590761

Cited By: 1

Öz

Şair
ve yazarlar, edebiyatın her döneminde ve eserinde anlatımlarını güçlendirmek,
zenginleştirmek gayesiyle dil malzemesi atasözleri, deyimler ve halk
söyleyişlerinden istifade etmişlerdir. Halkın yıllar boyu edindikleri
deneyimlere ve genel kaidelere dayanan, öğüt verici, bilgece, kalıplaşmış
sözler atasözü; öğüt vermekten çok bir durumun yahut kavramın belli kalıplar
içerisinde, çoğunun gerçek anlamının dışında bir anlamı ihtiva ettiği birden
fazla sözcükten oluşan yine kalıplaşmış söz öbekleri de deyim olarak
tanımlanır.

Klasik Türk edebiyatı şairleri de az sözle çok şey anlatabilmek,
ifadeyi daha akıcı kılmak için şiirlerinde deyim ve atasözlerini
kullanmışlardır. XVI. asır şairlerinden Nev’î (d. 1533-ö. 1599) de; yetiştiği
sanatsal, kültürel çevre ve aldığı eğitimin tesiriyle, şiirlerinde bu
kalıplaşmış söz öbeklerini ziyadesiyle kullanan şairlerden biridir. Bilge bir
şair olması nedeniyle sahip olduğu bilgi birikimini, amaçları doğrultusunda,
daha geniş kitlelere aktarabilmek için yalın bir dil kullanmak gerektiğini
şiirlerinde sıklıkla dile getirir ve uygular. Nitekim Nev’î’nin divanında 15
civarında atasözü, yaklaşık 100’ün üzerindeki mecazlı söyleyişler de dâhil
edilirse, 2000’e yakın deyim tespit edilmiştir. Bu çalışmada tespit edilen
deyim, atasözleri ve bunların nasıl, ne kadar sıklıkla kullanıldıklarından
bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Deyim, atasözü, XVI. yüzyıl

Kaynakça

• Aksoy, Ömer (2014). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Çavuşoğlu, Mehmet (2014). Divanlar Arasında. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Dilçin, Cem (2013). Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Deniz, Sabahat (1992). 16.Yüzyıl Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî-Fuzȗlî-Hayâlî Beg-Nev’î-Yahyâ Beg). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Dinçer Arslan, Sedanur (2017). Nev’î Divanı Sözlüğü (Bağlamsal Dizin ve İşlevsel Sözlük (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Doktora Tezi. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Edirneli Ahmed Bâdî Efendi (2004). Armağan (Dîvân Şiirinde Atasözleri ve Deyimler). Hazırlayanlar: Süreyya Ali Beyzadeoğlu, Müberra Gürgendereli, Fatih Günay. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yay.
• Elçin, Şükrü (2001). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Eyüboğlu, E. Kemal (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, Deyimler-(Tabirler), I-II. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi Anonim Şirketi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Yay. GÜRBÜZ, Bilal (2006). Türk Atasözleri ve Deyimleri. Ankara: Nobel Yayınevi.
• İsen, Mustafa (1999). Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yay.
• Karahan, Abdülkadir (1980). Trabzonlu Figânî’de Atasözleri ve Deyimler, Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası. 43-53.
• Kaya, Bayram Ali (2011). Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, 11-54.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
• Mengi, Mine (1986), Necâtî’nin Şiirlerinde Atasözlerinin Kullanımı. Erdem Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4, 47-56.
• Sefercioğlu, Nejat (2001). Nev’î Dîv ânı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yay.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, II. Ankara: Akçağ Yay.
• Tulum, Mertol ve M. Ali Tanyeri (1977). Nevʿî Divan (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.