Bir Geçiş Dönemi Eseri Olan Risale-i Kudsiyye’deki Mental Fiillerin Kipliklerdeki Görünümü

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 241 - 252, 30.08.2019

Tarık Çelik

https://doi.org/10.34083/akaded.591371

Öz

XIV ve XV. yüzyıllar Anadolu’da varlığını sürdüren Batı
Türkçesinin klasik bir yazı dili olarak standartlaşmaya başladığı dönemdir. Bu
standartlaşma Eski Anadolu Türkçesi olarak da adlandırılan dönemden Klasik
Osmanlıca dönemine geçişle gerçekleşmiştir. Belirli bir sürece yayılan bu geçiş
döneminde telif edilen eserler söz varlıkları ve her iki döneme ait özellikler
taşımaları bakımından incelemeye değerdir. Çalışmaya konu olan Risale-i
Kudsiyye miladi 1498 tarihinde telif edilmiş dini-tasavvufi içerikli bir
eserdir.

Bu çalışma XIV ve XV. yüzyıllardaki Türk duygu ve düşünce
dünyasına kapı aralamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın amacı Risale-i Kudsiyye
adlı eserde mental fiil olarak adlandırılabilecek fiillerin kiplik
kategorilerindeki görünümünü ortaya koymaktır. Fiillerin dilin söz varlığındaki
yeri çok önemlidir. Bu öneme bağlı olarak çok farklı tasnif incelemeleri
yapılmıştır. Yapılan tasnif çalışmalarında ortaya çıkan inceleme alanlarından
birisi de mental kategoridir. Bu çalışmada XV. yüzyılda telif edilen Risale-i
Kudsiyye adlı eserin Ankara Milli Kütüphane nüshasından yararlanılmıştır.
Transkribe edilmiş metin üzerinde mental özellikte olan fiiller tespit edilmiş
ve Yaylagül’ün yaptığı tasnif esas alınarak fiiller “duyu, duygu, anı ve
uslamlama, açıklama fiilleri” olmak üzere dört grupta incelenmiştir. Aynı
fiiller kiplik kategorileri bakımından Palmer’ın tasnifi üzerinde incelenerek
mental özellikteki fiillerin kiplik görünümleri ortaya konulmuştur. Kiplikler,
konuşurun bir olay veya durumla ilgili tutum, tavır ve bilgisini yansıttığı
dilsel işaretleyicilerdir.

Anahtar Kelimeler

Risale-i Kudsiye, Anlambilim, Mental Fiil, Kiplik Kategorisi

Kaynakça

• Binet, Alfred (2016). Zihin ve Beyin. İstanbul: Aramis Yayınevi.Booth, James R.; Hali William S.(1995). "Development of the Understanding of the Polysemous Meanings of the Mental-State Verb Know", Cognitive Development, Volume 10, Issue 4, s. 529-549.Cebecioğlu, Ethem (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.Furedi, Frank (2001). Korku Kültürü, (1. Baskı). (B. Yıldırım, Çev.) İstanbul:Ayrıntı Yayınları.Gülsevin, Gürer; Boz, Erdoğan (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.Gövsa, İbrahim Alaaddin (1998). Çocukta Duygusal Gelişim, (1. Baskı). İstanbul:Hayat Yayıncılık.Hirik, Erkan (2018).Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.Hirik, Erkan; Çolak, Tuğba(2017). “Türkçe Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’ ”, IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, Cilt 1, ss.261-268.Hirik, Seçil(2014). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.Karabağ, İmran (2000). Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu, Türk Dili, S:585, s. 275-278.Kerimoğlu, Caner (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.Korkmaz, Zeynep (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları.Morgan, Clifford (2011). Psikolojiye Giriş (S. Karakaş, E. Eski Çev.).Konya: Eğitim Akademi Yayınları.Nordström, Jackie (2010). Modality and Subordinators. Amsterdam/Philedelphia: John Benjamins Publishing Company. Palmer, Frank Raymond(1968). A Linguistic Study of the English Verb. Florida:University of Miami press.Palmer, Frank Raymond (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.Şahin, Savaş (2012). "Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller", Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. Sayı 1/4, s. 45.Şemseddin Sami (1995). Kamus-ı Türki, İstanbul: Çağrı Yayınları.Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.Türkçe Sözlük (2005).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ulu, Aliye Ezgi (2016). Bellek Yanılmalarının Semantik Belleğin Gelişimi Açısından Dört Farklı Yaş Grubunda Karşılaştırılması. Doktora Tezi.İstanbul: Maltepe Üniversitesi.Vatan, Sevginar (2014). Duyguların, Duygu Düzenlemenin, Obsesif İnançların, Düşünce Kontrolünün ve Bağlanmanın, Obsesif Kompulsif Bozukluktaki Farklı Belirtilerdeki Rollerinin İncelenmesi. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.Viberg, Ake. (2001). Verbs of perception. “Language Typology and Language Universals.” An International Handbook. 1294-1309. Yaylagül, Özen (2005), "Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller'', Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s.l 7-51.