Aşure Geleneğinin Tarihsel Arka Planı ve Osmanlı Kültür Dünyasına Yansımaları

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 457 - 474, 26.12.2019

Kadim Polat

https://doi.org/10.34083/akaded.627055

Cited By: 2

Öz

Toplumsal bellekte yer eden bazı önemli günler
ve bugünlere atfedilen uhrevî, siyasî ve sosyal sebepler bulunmaktadır. Aşure
kavramı da birçok topluma mâl edilip çeşitli vesilelerle yâd edilen günlerden
biri olarak toplumlar nezdindeki önemini korumaktadır. Başlangıçta peygamberler
etrafında şekillenen çeşitli kutsal olayların gerçekleştiği gün olarak kabul
edilen aşure günü, Kerbelâ hadisesinden sonra tarihsel olarak başka bir mecraya
evrilmiş ve bir ritüelken drama dönüşmüştür. Dolayısıyla bugün, İslam
toplumunda hüznün ve matemin sembolü olarak yer edinmiş ve İslamî kaynaklara bu
düzlemde geçmiştir. Bu olaydan sonra siyasî bir anlam kazanan ve özellikle Şiî
Müslümanların dünyasında yas tutmanın bir sembolü haline gelen aşure günü,
zamanla Sünnî İslam dünyasında da aynı etkiyi yaratmış; Hz. Hüseyin ve
yakınlarının Kerbelâ’da şehit edilmesi etrafında şekillenen bir anmaya dönüşmüştür.
Böylece İslamiyeti benimseyen toplulukların dinî, siyasî, sosyal ve kültürel dünyalarının
şekillenmesinde Kerbelâ olayının da etkisi olmuştur.

Bu çalışma, aşure kavramına isnat edilen
tarihsel/mitolojik kökeni irdelemek ve Osmanlı kültür dünyasındaki etkilerine
dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada, bu kavramın çeşitli
toplumlarda nasıl bir amaca hizmet ettiği, Osmanlı sosyal hayatındaki yeri ve
Osmanlı dönemi edebî metinlerindeki işlenişi üzerinde durulmuştur. Bu sebeple,
Osmanlı döneminde kaleme alınan edebî metinlerden yola çıkarak Türk-İslam
inanışında yer ettiği anlama dikkat çekilmiştir. Sonrasında, Osmanlı şiiri
örnekleri temel alınarak mitolojik bir temele dayanıp dayanmadığı
sorgulanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

aşûre, Kerbelâ, Osmanlı Kültürü

Kaynakça

• And, Metin (1975). “Dramatik Köylü Oyunları Açısından Muharrem, Aşure ve Taziye”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Dramatik Köylü Oyunları Özel Sayısı (6): 49-77.
• And, Metin (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aydemir, Yaşar (2007). Behiştî Dîvânı. Ankara: MEB Yay.
• Bashear, Suliman (2004). Studies in Early Islamic Tradition. Jerusalem: Max Schloessinger Memorial Foundation, the Hebrew University of Jerusalem.
• Baş, Eyüp (2004). “Aşûre Günü, Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri Üzerine Düşünceler”. AÜİFD XLV(1): 167-190.
• Bey, Abdülaziz (1995). Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri. hzl. Kâzım Arısan; Duygu Ansan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Blake, P. Stephen (2013). Time in Early Modern Islam. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bozkuş, Metin (2008). “Aşûre Günü, Muharrem Mâtemi/Orucu ve Sivas'ta Aşûre Uygulamaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12(1): 33-61.
• Dağlı, Yücel; Kahraman, Seyit Ali (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 2. Cilt 1. Kitap. İstanbul: YKY.
• Develi, Hayati (2001). XVIII. yüzyıl İstanbul hayatına dair Risâle-i garîbe. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Ekici, Hasan (2010). Hasan Hilmî Edirnevî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Ata Kitabevleri.
• Hançerlioğlu, Orhan (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnalcık, Halil. (2015). Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab: Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Kılıç, Atabey (2007). “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2(4): 516-548.
• Koçu, Reşat Ekrem (1960). “Aşure”. İstanbul Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi. 1178.
• Közleme, Olgun (2013). “Türk Mutfak Kültüründe Siyasi, Sosyal ve Dini Sembolizm”. Toplum Bilimleri Dergisi 7(14) : 387-395.
• Mermer, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı. Ankara: Akçağ.
• Özarslan, Selim (2016). “Kerbelâ Olayının Şiî İnançlar Üzerine Etkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21(36): 51-71.
• Özlü, Zeynel (2011). “Osmanlı Devletinde Tekkelere Bir Bakış: Aşure Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57: 191-212.
• Özlü, Zeynel (2014). “Osmanlı Sarayında Aşure Geleneği Uygulamasına Dair”. Millî Folklor, 2014 26(101): 208-224.
• Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-şu’arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Okçu, Naci (1993). Şeyh Galib, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divânın Tenkidli Metni. 2 C. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: MEB Yay.
• Schimmel, Annemarie (2008). Sayıların Gizemi. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
• Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası.
• Wensinck, Arent Jan (1978). “Âşûrâ”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1991). “Âşûrâ”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 24-26.
• Yıldırım, Erdal (2011). “Tunceli Yöresi Alevilerinde Muharrem Ayı’nın Önemi ve Aşure Geleneği “. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16(1): 71-84.
• Zülfe, Ömer (2009). Yakînî Dîvân İnceleme-Metin ve Çeviri-Açıklamalar-Sözlük. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.