Klasik Türk Edebiyatında Kullanılan “Sîne-Sâf” Tabiri Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 447 - 456, 26.12.2019

Bilal Güzel

https://doi.org/10.34083/akaded.642994

Öz

Sîne-sâf
tabiri, Farsça, göğüs, bağır, sadr; gönül, kalp, yürek anlamına gelen “sîne”
kelimesi ve Arapça temiz, duru, berrak, hâlis anlamlarına gelen “sâf”
kelimesinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. “Sîne-sâf”  için Farsça ve Türkçe sözlüklerde genel
olarak üç anlam verilmiştir. Bun anlamlardan ilki   “gönlü temiz”dir. Sîne-sâf, gönlü temiz anlamı
ile daha çok tasavvufi metinlerde kullanılmaktadır. Sîne-sâf için sözlüklerde
gönlü temize yakın olarak “özü sözü doğru”, “iyi niyetli” ve  “samimi, içten” anlamları da verilmektedir.
Bu anlamlarının yanı sıra üçüncü bir anlam olarak sîne-sâf,  “sarılıp kucaklaşmış” anlamına gelecek
şekilde de kullanılmaktadır. “Sîne-sâf” tabirinin en yaygın olarak kullanılan
anlamı “gönlü temiz, temiz kalpli, özü sözü doğru” anlamlarıdır. 

Sîne-sâf,
klasik Türk edebiyatında on altıncı yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmış
ve hem manzum hem de mensur eserlerde kullanılmıştır. Daha çok yalın olarak
kullanılan tabir kimi zaman da ol- yardımcı fiilini almıştır. Sîne-sâf’ın
Klasik Türk edebiyatındaki kullanımı yukarıda verilen sözlük anlamlarının hemen
hepsini karşılamaktadır. Ancak hem manzum hem de mensur eserlerdeki bazı
kullanımlarda verilen sözlük anlamlarının bağlama uygun olmadığı tespit
edilmiştir.  Bu çalışmada “sîne-sâf”
tabirinin örnek metinler üzerinden Klasik Türk edebiyatında kullanımı üzerinde
durulacaktır. Bu tabirin hangi anlamlarda kullanıldığı tartışılıp, sözlüklerde
verilen anlamların dışında kullanılıp kullanılmadığı sorgulatılacaktır.
Çalışmanın sonunda kullanıldığı bağlamdan hareketle sîne-sâf için sözlüklerde
yer almayan yeni bir anlam önerisinde bulunulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Sîne-sâf, Gönlü Temiz, Klasik Türk Edebiyatı

Kaynakça

• Ak, Coşkun(2001).Bağdatlı Rûhî Dîvânı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları. Akpınar, Şerife(2017). Âgâh ve Dîvânı. Kültür Bakanlığı E-Kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55914,agah-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 07.10.2019] Aksoyak, İ. Hakkı(2018). “XVII. Yüzyıl Şâirlerinden Vardarlı Fazlî’nin Mahzenü’l-Esrâr (Dâfi’ü’l-Hüzn) Mesnevisi”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi Cilt 2(2): 78-137. Arı, Ahmet(2018). Sâkıb Dede Dîvân. Kültür Bakanlığı E-Kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 05.10.2019]Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 4. Baskı. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Derviş Hasan. Bursa’da Medfûn Baz-ı Meşâyihin Menakıbı. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Efendi. No: 1064. vr.5b-6a. Gökalp, Haluk(2001). Fasîhî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Kanar, Mehmet(2008). Farsça-Türkçe Sözlük. Say Yayınları: İstanbul.Özerol, Nazmi(2013). Yenişehirli İzzet Divanı. Malatya: Serhat Matbaacılık.Özön, Mustafa Nihat(1959). Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılap Yayınevi. Rahimi, Ferhad(2011). Kavsi Divanı’nın Dil İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Redhouse, James W.(2011). Turkish and English Lexion New Edition. İstanbul: Çağrı YayınlarıServet, Mansûr(1379/2001). Ferheng-i Kinâyât. Tahran. Staıngass, F.(2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.Şükûn, Ziya (1996). Gencinei Güftar (Ferhengi Ziya), C.3, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.Yıldız, Ayşe(2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yayınları.