Farsça Kaynaklı Bir Atasözünün Divan Şiirindeki Görünümleri Üzerine: Kadr-i Zer Zerger-Şinâsed Kadr-i Gevher Gevherî

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 92 - 102, 30.04.2020

Kadri H. Yılmaz

https://doi.org/10.34083/akaded.694189

Öz

Toplumların inançları ve davranış biçimlerini aktarma aracı olarak kabul edilen atasözlerinde, ortaya çıktığı halkın geçirdiği tecrübeler ile bu tecrübeler sonucunda oluşmuş olan değer, düşünce, kanaat, yaklaşım ve geleneklerin izleri bulunur. Toplumların sosyal hayatları ve tecrübelerinin edebiyatlarına yansıması kaçınılmaz bir gerçek olduğuna göre atasözleri ve deyimlerin de edebî ürünlerde yer alması olağan bir durumdur. Soyut düşüncelerin atasözleri vasıtasıyla somut bir kalıba evrilmesi, anlatılmak istenen duygunun atasözleriyle pekiştirilmesi, edebî sanatların da yardımıyla vezinli ve kafiyeli bir söylemle şiirde karşımıza çıkar. Divan şairlerinin de özellikle Necâtî’den sonra her dönemde şiirlerinde atasözleri ve deyimlere yer verdikleri görülür. Bu çalışmada, “Altının kıymetini kuyumcu, cevherin kıymetini mücevherci bilir” anlamına gelen “Kadr-i zer zerger-şinâsed kadr-i gevher gevherî” atasözünün şairlerce nasıl kullanıldığı incelenmeye çalışılacaktır. Atasözünün bulunduğu örnekler, divanlar, mesneviler, tarihî eserler, biyografik kaynaklar olmak üzere çok sayıda eser taranarak tespit edilmiştir. Söz konusu atasözünün lafzen aynı şekilde bulunduğu beyitlerin yanında, atasözünün bir bölümünün yer aldığı ya da atasözünü telmih eden örnekler de çalışmaya dahil edilmiştir. Özünde, bir varlığın kıymetinin ancak o işin ehli tarafından hakkıyla bilinebileceği anlamı yatan atasözünün, örnek beyitlerde; sevgilinin kıymetinin ancak aşktan anlayan, gerçek âşıklar tarafından bilineceği, şairin şiirinin değerinin ancak nükteden, şiirin inceliklerinden anlayan bu konuda ehil kişilerce bilineceği, kişinin insanî kıymetinin ancak onu hakkıyla tanıyanlar tarafından bilineceği şeklinde işlendiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Divan Şiiri, zerger, gevher

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet (2018). Nef’î Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 23.02.2020
• Aksoyak, İsmail-Arslan, Mehmet (2018). Haşmet Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 23.02.2020
• Büyüktapu Okan (2013). Mahmud Sabit Tarih-i Silistre. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akün, Ömer Faruk (2006). “Atalar Sözüne Dair”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S: XIX: 117- 119.
• Batislam, H. Dilek (1997). “Nedim’in Şiirlerindeki Atasözleri ve Deyimler”, Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Fuat Özdemir Anısı: 107-123.
• Dilçin, Cem (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duru, Necip Fazıl (2003). Mevlevî Şeyhi Ağa-zâde Mehmed Dede ve Mesnevî’nin İlk Onsekiz Beytini Şerhi. Tasavvuf, yıl: 4, sayı: 11: 151-175
• Genç, İlhan (2000). Tezkire-i Şu'arâ-yı Mevleviyye. İnceleme-Metin. Ankara: AKM Yayını.
• Gıynaş, Kamil Ali (2017). Pervâne Bey Mecmuası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0 erişim tarihi: 24.02.2020
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1992). Hâfız Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Harmancı, M. Esat (2017). Süheylî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 21.02.2020
• İsen, Mustafa (1988).Usûlî: Hayatı, Sanatı ve Dîvânı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2013). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kavaklıyazı, Ahmet (2010). Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesindeki 13450 Numaralı Mecmuanın Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, Bayram Ali (2011). Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6: 11-54.
• Kaya, Tufan (2007). Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesindeki 13467 Numaralı Mecmuanın Metni. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köksal, M. Fatih (2017). Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-Nezâ’ir. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0 erişim tarihi: 20.02.2020
• Köşker, Hatice (2009). Mecmû’a-yı Bektaşiyye İsmail Baba (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurnaz, Cemal (1997). “Divan Şiirini Halk Şiirine Yaklaştıran Bir Özellik: Atasözleri ve Deyimler”, Türküden Gazele. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mengi, Mine (1986). “Necâtî’nin Şiirlerinde Atasözlerinin Kullanımı”, Erdem Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 4, c. II, s. 47-56.
• Mert, Talip (2014). Tefsîrî Mehmed Efendi (Mehmed b. Hamza el-Ayntâbî). Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 2 Sayfa: 7-17.
• Mert, Talip (2000). Kadıasker Musrafa İzzet Efendi. M. Uğur Derman Armağanı: Altmış beşinci Yaşı Münasebetiyle Sunulmuş Tebliğler. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Muallim Naci (1322). Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Asr Matbaası.
• Olcay, Osman Fevzi (2010). Amasya Şehri. Amasya Belediyesi, Kültür Yayınları. (Sadeleştirenler: Harun Küçük, Kurtuluş Altunbaş).
• Redhouse, Sir James W. (1987). A Turkish and English Lexicon. Beirut.
• Steingass, Francis Joseph (1963). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London: Routledge&Kegan Paul Limited.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012). Mu’îdî Divanı (Metin-Çeviri). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarlan, Ali Nihad (1970). Zati Divanı, Gazeller Kısmı. C. 2, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Turgut, Elif (2013).16. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuasının İncelenmesi (1b-50a). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçar, Abdullah (2017). Atatürk Kitaplığı Bel_Yz_K.1589 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının Mestap’a Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 22.02.2020
• Vural, Emre (2013). Michigan Üniversitesi 356 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, Mehmet (2008). Kültürümüzde Arapça Farsça Asıllı Veciz Sözler Sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları.