Adanalı Ziyâ'nın Muhammesleri

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 652 - 679, 30.12.2020

Mehmet Sarı

https://doi.org/10.34083/akaded.795616

Öz

Adanalı Ziyâ XIX. yüzyıl şâirlerindendir. 1859’da Adana’da doğdu. İlk öğrenimini ve orta öğrenimini Adana’da tamamladı. İstanbul’a giderek Enderun’da iyi bir eğitim aldı. Daha sonra Vakıflarda memurluğa başladı. Bu sıralarda yeni şairlerle tanıştı ve alkole alıştı. Dönemin baskıcı yönetimine karşı şiirler yazdı. Hicivlerinden dolayı başı dertten kurtulamadı. Hapishaneye atıldı, hastaneye yatırıldı ve Fizan'a sürüldü. Affedilerek 1895’te Afyonkarahisar’a gönderildi. Burada 37 yıl görev yaptı ve 1932’de vefat etti. Adanalı Ziyâ, daha çok aşk, adalet, halk, hürriyet ve vatan temalı şiirler yazdı. Divan şairlerinin son temsilcilerinden olup hicivleri ile dikkat çekti. Bu tür şiirlerinde toplumsal konuları ve adaletsizlikleri işledi. Elde bir divanı veya divançesi yoktur. Şiirlerini bir defterde toplamak istedi ise de gerçekleştiremedi. Şiirlerinin bazıları dergi ve gazetelerde yayımlandı. Şiirlerinin bir kısmı kayboldu. Bir kısmı çeşitli dergi ve gazetelerde -önemli hatalarla- yayımlandı. Arap harfli ve Latin harfli metinlerden hareketle şiirlerin yeni metinlerini oluşturduk. Bu Çalışmada Onun “Muhammes” şekliyle yazılmış şiirleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adanalı Ziyâ, XIX. yüzyıl, şair, muhammes

The Muhammas of Zıya from Adana

Öz

Adanalı Ziya is one of poets of XIX. Century. He was born in 1859 in Adana. He completed his primary and secondary education in Adana. He went to Istanbul and received a good education in Enderun. Then he started to work as a civil servant in foundations. During this time he met new poets and got used to alcohol. He wrote poems to opposite the period’s oppressive government. He couldn’t get rid of his troubles because of his satires. First, he has thrown into prison, then he went to mental hospital and driven to Fizan. Then he was forgiven and sent to Afyonkarahisar in 1895. He worked there 37 years and he died in 1932. Adanalı Ziya usally wrote poems about love, justice, public, freedom and homeland. He was one of the last representatives of Divan poets and drew attention with satire. In this type of poem he covered social issues and injustices. He generally wrote about "Tarz-ı kadim", social issues, injustice and homeland love are processed. There was no “divan” or “divaniçe”. He wanted to collect his poems in a book but he could not it. Some of Adanalı Ziya’s poems were published in journals and in newspapers. Much of his poems were lost. Some part of his poems were published in there with important mistakes. We build new texts of his poems based on Arabic and Latin letters. This study will focus on his poems written in the form of “Muhammes”.

Anahtar Kelimeler

Adanalı Ziya, XıX. century, poetry, satire, muhammas

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim(1993). “Sofuzâde M. Tevfik Efendi’nin Bilinmeyen On Muhammesi ve Altı Tarihi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 11: 243-267.
• Afyonkarahisar’da Nur, 1Temmuz 1341/1925, C 2, Nu. 22: 5.
• Ahmed Râsim(1980). Muharrir, Şair, Edib, hz. Kâzım Yetiş, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser 141.
• Haber, 26 Teşrinievvel 1926/19 Rebiülâhir 1345, Nu. 176: 2.
• İnal, İ.M.K(2013). Son Asır Türk Şairleri (Son Asır Türk Şairleri-Kemâlü’ş-Şu’arâ-, C. V, Ankara: AKM Yayınları, 2547.
• İpekten, Haluk(2002). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım.
• Kılıç, Filiz(2011). “Nazım Şekilleri”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ed. Mustafa İsen, 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yay. 208-250.
• Kurnaz, Cemal-Çeltik, Halil(2005). "Klasik Nazım Şekillerinin Oluşumu ve Sistematiği”, Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay Armağan Kitabı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kurnaz, Cemal-Çeltik, Halil(2012). Şekiller Arasında Nazım Şekli Araştırmaları, Ankara: M. Tacettin(1933). Adanalı Ziyâ ve Eserleri, Konya: Babalık Matbaası.
• Mecmû'a. Mevlâna Müzesi A. Gölpınarlı Kütüphanesi MM. Yz. 212.
• Mecmû'a. Mevlâna Müzesi A. Gölpınarlı Kütüphanesi MM. Yz. 68.
• Osmanlı Târîh ve Edebiyyât Mecmû'ası, 31 Mayıs 1335, Sene 2, Sayı 15: 310.
• Sarı, Mehmet(2001). "Afyonkarahisarlı Heccav Şâirler", Afyonkarahisar Kütüğü, C. II, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, 59-82.
• Sarı, Mehmet(2007)."Ziyâ-Adanalı", Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C.8, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.736.
• Sarı, Mehmet(2007).Askerî Muhammed-Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği- Dîvânının Tenkitli Metni, Afyon Kocatepe Üni. Yay., Ankara: Uyum Ajans.
• Sarı, Mehmet(Abril 27-29-2017). "XIX. Yüzyıl "Tarz-ı Kadim" Şâiri Adanalı Ziyâ ve Hicivleri", Innovation and Global Issues in Social Sciences Congress Publications, Patara Congress Book, 1185-1211.
• Sarı, Mehmet(2019a). Afyonkarahisar Edebiyatı, Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, 505-510.
• Sarı, Mehmet(2019b). “Adanalı Ziyâ’nın Tevhîd ve Münâcât Manzûmeleri”, Asos Journal -The Journal of Academic Social Science-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı 94: 91-122.
• Sarı, Mehmet(2019c). “Adanalı Ziyâ’yı Anlamak”, VIII. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı, Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yay. 199-214.
• Sarı, Mehmet(2019d). “Adanalı Ziyâ’nın Hayatında ve Şiirlerinde Meyhane”, Meyhane Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi, 203-260.
• Sarı, Mehmet(2019e). “Adanalı Ziyâ’nın Kıt’aları”, Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan, Editörler: Prof. Dr. H.İbrahim Delice-Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş-Prof. Dr. HakanYekbaş, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üni. Yay.273-296.
• Sarı, Mehmet(2019f). “Metin Neşrinde İhtisas ve İhtimam Noksanlığı: Evrâk-ı Hazân Örneği”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları (ASEAD) Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE), Cilt 6, Sayı 7: 145-204.
• Sarı, Mehmet(Şubat 2020)."Adanalı Ziyâ'nın Mensur Yazılarından "Bir Yolcunun Gördükleri" ve Düşündürdükleri", Asos Journal The Journal of Academic Social Science-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 101: 15-43.
• Sencer, Bekir Sıtkı(Birinci Teşrin 1937). “Adanalı Ziyadan Parçalar”, Taşpınar, C. 5, Sayı 60: 195-196.
• Sencer, Bekir Sıtkı(Birinciteşrin 1938). “Adanalı Ziyadan Parçalar”, Taşpınar, C. 6, Sayı 72: 200.
• Sencer, Bekir Sıtkı(27 Ağustos 1936). “Adanalı Ziyâ'nın Ölümü”, Taşpınari, C. 4, Sayı 46.
• Sencer, Bekir Sıtkı(Ağustos 1937). “Üstat Adanalı Ziya”, Taşpınar, C. 5, Sayı 58: 165-167.
• Sencer, Bekir Sıtkı(Ağustos, 1939). “Adanalı Ziya ve Afyon’un Kurtuluş Yıldönümü”, Taşpınar, C.7, Sayı 77: 95.
• Sencer, Bekir Sıtkı(Haziran-Temmuz-Ağustos 1942). “Şair Adanalı Ziya’nın Ölümünün 10. Yıl Dönümü”, Taşpınar, C. 8, Sayı 89, 90, 91: 120-122. Tercümân-ı Hakikat 19 Cemaziyelevvel 1300/28 Mart 1883, Nu. 1439: 3.
• Taşpınar (Birinciteşrin 1938). “15 Yıl Evvel Yazılan: Cunhuriyet Bayramı: Adanalı Ziya’nın”, C. 6, Sayı 72: 200.
• Tuman, M. Naili(2001). Tuhfe-i Nâilî'de (Tuhfe-i Nâilî-Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri) II, hzl. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara: Bizim Büro Yayınları, 573, 2432.
• Üstüner, Kaplan(2010). “Cemal Kurnaz-Halil Çeltik, Ezberbozan Bir Eser: Divan Şiiri Şekil Bilgisi”, Turkish Studies, V/3, Ankara: 2059-2063.
• Vicdânî(2 Nisan 1962). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2039: 2.
• Vicdânî. (9 Nisan 1962). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2045: 2.
• Vicdânî(20 Haziran 1962). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2102: 2.
• Vicdânî(29 Ekim 1962). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2213: 2.
• Vicdânî (30 Ekim 1962). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2214: 2.
• Vicdânî(5 Temmuz 1963). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2417: 2.
• Vicdânî(2 Nisan 1962-10 Temmuz 1963). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2039- Sayı 2421: 2.
• Vicdânî(27-28 Mart 1963). “Adanalı Ziya-Hayatı ve Şiirleri”, Gençliğin Sesi, Sayı 2336-2337: 2.
• Yersel, Faruk Şükrü(5 Teşrinievvel 1926/28 Rebiülevvel 1345). "Adanalı Ziya", Haber, Nu: 173: 2.
• Yersel, Faruk Şükrü(19 Eylül 1934). "Adanalı Ziya", Taşpınar, C. 2, S. 23: 193-196.