One of the Poetry of 15th Century Kemal Ümmi’s Kırk Armagan Masnavi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 888 - 949, 30.12.2020

Mehmet Altınova Şule Kandemir Öksüz

https://doi.org/10.34083/akaded.805394

Öz

XVth century is a crucial poetic period in which important poets such as Necati, Avni, Adli, Mihri Hatun, Mesihi and Hamdullah Hamdi existed. Among these poets, was a great poet known as Kemal Ümmi. His real name is Ismail, he was the one who established the foundations of the artistic understanding of the XVIth century.

Kemal Ümmi is a sufi poet who has progressed in the line of lodge sufi literature in Anatolia. The Kemal, has more than thirty manuscript in libraries of Turkey a few masnavis that he wrote independently apart from his Diwan draw attention. In these masnavi such as Risale-i Vefat, Risale-i Iman and Kırk Armagan which can be considered among the didactic masnavi, the poet provides recommendations that will guide the listeners and readers of his poetry to the right path.

One of the these masnavis Kırk Armagan, draws more attention than others in terms of the style and language of the work. While the work is shown among the first examples of the Forty Hadith type in some sources, it is regarded as an explanation of a hadith. In the masnavi the poet tells a story of a conversation between a man who wanted his own death and Propeth Muhammed. In this conversation the poet reveals the afterlife travel between the two. This travel is set up on ten places, in each place there are four gifts ought to be prepared by the man who wants his death. For this reason, the work is called Kırk Armagan. Although Kırk Armagan consists of 210 couplets, it contains all the elements of narration.

In this study, three copies of the Kırk Armagan that have been detected in libraries of Turkey prepared as critical text and couplets were presented with prose translation. The text has been examined in terms of the linguistic features of Old Anatolian Turkish. Proverbs and idioms in the text were determined by mentioning to its vocabulary, it was tried to contribute to language researchers and to develop a new view on the type of work.

Anahtar Kelimeler

XV. Century Turkish Poetry, Kırk Armağan, Forty Hadith, Kemal Ümmi

XV. Yüzyıl Şairlerinden Kemâl Ümmî’nin Kırk Armağan Mesnevisi

Öz

XV. yüzyıl, Necâtî, Avnî, Adlî, Mihrî Hatun, Mesihî, Hamdullah Hamdî gibi önemli şairlerin yetiştiği bir devirdir. XVI. yüzyılın sanat anlayışına zemin hazırlayan bu yüzyılın şairleri arasında asıl adı İsmail olan Kemâl Ümmî de bulunmaktadır.

Kemâl Ümmî, Anadolu sahasında tekke tasavvuf edebiyatı çizgisinde ilerlemiş mutasavvıf bir şairdir. Şairin, Türkiye’deki kütüphanelerde otuzdan fazla el yazması olan Dîvân’ının dışında müstakil olarak kaleme aldığı eserleri de bulunur. Bunlar arasında Risâle-i Vefât, Risâle-i Îmân ile büyük çoğunluğu şairin Dîvân’ı içinde yer alan Kırk Armağan adlı mesnevisi vardır. Didaktik mesneviler içerisinde kabul edilebilecek olan bu mesnevilerde şair, dinleyen ve okuyan kesimi doğru yola yönlendirecek tavsiyelerde bulunur.

Bu mesnevilerden Kırk Armağan, eserin üslubu ve dili yönüyle diğerlerinden daha fazla dikkat çekmektedir. Eser bazı kaynaklarda Kırk Hadis türünün ilk örnekleri arasında gösterilirken bazı kaynaklarda bir hadisin şerhi olarak değerlendirilmiştir. Mesnevide şair, ölümünü isteyen bir adam ile Hz. Muhammed arasında geçen konuşmayı anlatır ve ikisi arasında geçen uhrevi seyahati gözler önüne serer. Bu yolculuk on menzil üzerine kurulmuştur. Her menzilde ölümünü isteyen adamın hazırlaması gereken dörder armağan bulunur. Eser bu sebepten Kırk Armağan adını taşır. Kırk Armağan, 210 beyitten oluşmasına rağmen olay, zaman, kişi ve mekân gibi tahkiye unsurlarının tamamını içinde barındırmaktadır.

Çalışmada Kırk Armağan’ın Türkiye’deki kütüphanelerde tespit edilmiş üç nüshası tenkitli metin olarak hazırlanmış, beyitler nesre çevirileriyle sunulmuştur. Metin Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri bakımından incelenmiştir. Metinde geçen atasözleri, deyimler tespit edilmiş, söz varlığına değinilerek dil araştırmacıları için katkı sunulmaya ve eserin türü konusunda yeni bir görüş geliştirilmeye çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Kırk Armağan, Kırk Hadis, Kemal Ümmi, XV. Century Turkish Poetry

Kaynakça

• Canım, Rıdvan, (2000), Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme- Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Canpolat, Mustafa, (1995), Mecmûatü’n-Nezâir (Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çağrıcı, Mustafa, (1995), “Emir bi’l-Marûf Nehyi ani’l-Münker”, C. 11, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Çağrıcı, Mustafa, (2008), “Sabır”, C. 35, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Çelebioğlu, Âmil, (2018), Türk Mesnevî Edebiyatı –Sultan İkinci Murad Devri-, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Demirci, Kürşat, (2001), “Kabir”, C. 24, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Dilçin, Cem, (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmaz, Gülay, Baştürk Şükrü (2019), Bir Kuran Falı Örneği: Fâl-ı Türkî-i Manzûm ve Dil Özellikleri, Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi, S.1
• Ergun, Saadettin Nuzhet (bilinmiyor), Türk Şairleri, C.1.
• Flemming, H. Barbara, (1994), “Notes on Aruz in Turkish Collections”, Arabic Prosody and Its Applications in Muslim Poetry, Swedish Research Institute in Istanbul, Uppsala: İsveç.
• Gibb, E. J. Wilkinson, (1999), Osmanlı Şiir Tarihi –A History Of Ottoman Poetry-, C. 2, (Çev. Ali Çavuşoğlu), Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa, (1990), Latîfî Tezkiresi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İsen, Mustafa, (1994), Künhü’l- Ahbar’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kanar, Mehmet, (2011), Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Karahan, Abdülkadir, (1954), İslam Türk Edebiyatında Kırk Hadis Toplama, Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Horoz Basımevi.
• Karahan, Abdülkadir, (1981), Kırk Armağan, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Kartal, Ahmet, (2018), Doğu’nun Uzun Hikâyesi –Türk Edebiyatında Mesnevî-, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kesik, Beyhan, Sarıçiçek, Ramazan, (2013), “Kemâl Ümmî, İsmâîl”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemal-ummi-ismail [Erişim Tarihi: 15.05.2020]
• Köprülü, Mehmed Fuad, (1980), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Köprülü, Mehmed Fuad, (2015), Türk Edebiyatı Ders Notları, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Kubbealtı Lügati, http://lugatim.com [Erişim: 15.05.2020]
• Levend, Agâh Sırrı, (1973), Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mertoğlu, M. Suat, (2009), “Salâtü Selâm”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, Dursun, (1991), Kemâl Ümmî Divanı (Metin ve İndeks), Yüksek Lisans Tezi Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paçacıoğlu, Burhan, (2016), VIII. –XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Pala, İskender, (2012), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sarıçiçek, Ramazan, (1997), Kemal Ümmî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Divanı, Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, Hatice, (2011), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taş, İbrahim, (2009), Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Konya: Palet Yayınları.
• TEBDİZ, http://www.tebdiz.com [Erişim Tarihi: 15.05.2020]
• Toprak, Süleyman, (2006), “Münker ve Nekir”, C. 32, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Ünver, İsmail, (2002), “Kemâl Ümmî”, C. 25, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Yavuz, Yusuf Şevki, Ünal, Zeki, (1993), “Cebrâil”, C. 7, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Yavuzer, Hayati, (1997), Kemâl Ümmî Divanı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zülfe, Ömer, (2011), Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde – Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler-, İstanbul: Bilgi Kültür Sanat Yayıncılık.