Auxiliary Vowels In 1556 Dated Muhammediye In Term Of Labial Harmony

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 816 - 832, 30.12.2020

Kadir Yılmaz

https://doi.org/10.34083/akaded.826897

Öz

In this study, the issue of labial harmony in terms of auxiliary vowels in the 1556 dated copy of Yazıcıoglu Mehmet's Muhammediye, which is one of the works of transition period from Old Oghuz Turkish to Ottoman Turkish, has been addressed. The work presents important language data in terms of revealing the historical course of Oghuz Turkish.

The 16th century is a transition period between the Old Oghuz Turkish period when there was no labial harmony and the post 18th century when this process was completed. The copy of the Muhammadiye we have dealt with presents important phonological language data as it was in this transition phase. In the text, we encountered numerous examples regarding the transition to labial harmony has begun primarily with the auxiliary vowel close to the base of the word.

In our text, it seen that some auxiliary vowels take turns and some auxiliary vowels do not. It was determined that auxiliary vowels were brought to different words bases in a different way in term of flatness and roundness, as well as to the same word base in a different way.

The data about the auxiliary vowels we have presented in the study are the witnesses that the dialects of the dominant Oghuz tribes, which are rarely seen in terms of labial harmony in Old Oghuz Turkish texts, started to enter the texts in the 16th century.

Anahtar Kelimeler

Muhammediye, auxiliary vowel, labial harmony, vowel harmony

1556 Tarihli Muhammediye’de Yardımcı Ünlüler Açısından Dudak Uyumu

Öz

Bu çalışmada Eski Oğuz Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi eserlerinden olan Yazıcıoğlu Mehmet’in Muhammediye’sinin 1556 tarihli nüshasında yardımcı ünlüler açısından dudak uyumu konusu ele alınmıştır. Eser, Oğuz Türkçesinin tarihî seyrini ortaya koyma çalışmaları açısından önemli dil verileri sunmaktadır.

XVI. yüzyıl, dudak uyumunun bulunmadığı Eski Oğuz Türkçesi dönemiyle bu sürecin tamamlandığı XVIII. yüzyıl sonrası arasında bir geçiş devresi niteliği taşımaktadır. Muhammediye’nin ele aldığımız nüshası, bu geçiş devresinde yer alması sebebiyle önemli fonolojik örnekler barındırmaktadır. Metinde dudak uyumuna geçişin öncelikle sözcük tabanına yakın olan yardımcı ünlüyle başladığına dair çok sayıda örneğe rastlanmıştır.

Metnimizde bazı yardımcı ünlülerin nöbetleştiği, bazı yardımcı ünlülerin ise nöbetleşmediği görülmektedir. Yardımcı ünlülerin farklı sözcük tabanlarına düzlük-yuvarlaklık açısından farklı biçimde getirilmesinin yanı sıra aynı sözcük tabanına farklı biçimde getirildiği de tespit edilmiştir. 

Yardımcı ünlülerle ilgili bu çalışmada sunduğumuz veriler, Eski Oğuz Türkçesi metinlerinde dudak uyumu açısından nadiren görülen egemen Oğuz boylarının ağız özelliklerinin XVI. yüzyıldan itibaren metinlere girmeye başladığının tanıklarıdır.

Anahtar Kelimeler

Muhammediye, yardımcı ünlü, dudak uyumu, ünlü uyumu

Kaynakça

• Banguoğlu, Tahsin (1990). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelebioğlu, Âmil (1975). Muhammediye-Kitab-ı Muhammediyye I-II-III-IV. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Çelebioğlu, Âmil (1996). Muhammediye I-II. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Çelebioğlu, Âmil (2018). Muhammmediye-Yazıcıoğlu Mehmed. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Develi, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, John (1995). Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi). (Çev. Oytun Şahin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duman, Musa ve Ömer YAĞMUR (2010). “-Up Zarf-fiil Ekinin Eski Anadolu Türkçesindeki Fonetik Durumu”. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010). İstanbul: s. 115-153.
• Ercilasun, A. Bican (2000). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Ses. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. S 585, C. 2000/II. s. 219-225.
• Gabain, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, Günay (2018). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2008). Gramer Terimleri Sözlüğü. 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (2019). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri, 2. Baskı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özkan, Abdurrahman (2008), "Mehekkü'l-İlim ve'l-Ulemâ İsimli Eserde Dudak Uyumu". I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri. Isparta: 479-496.
• Sarvan, Hülya (2018). “Türk Dilinde Yuvarlaklaşma Olayı ve Dudak Uyumu”. Türkbilig 2018/35. s. 89-96.
• Tekin, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, Faruk Kadri (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Topaloğlu, Ahmet (2019). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Dergâh Yayınları.
• Tulum, Mertol (2002). “17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı Türkçesi, Sesler ve Uyumlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkler, 11. Cilt: s. 489-508. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yazıcıoğlu Mehmet (1449). Muhammediye (Müellif Hattı). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv ve Neşriyat Müdürlüğü Kitaplığı. No.: 431/A. 330 varak.
• Yazıcıoğlu Mehmet (1556). Muhammediye. Millî Kütüphane-Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Kitaplığı. Arşiv Numarası: 06 Hk 4950. 278 varak.
• Yılmaz, Kadir (2020). 1556 Tarihli Muhammediye, İnceleme-Metin-Dizin. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.