Category Change in Serial Verbs and Lexicalization

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 688 - 715, 30.08.2021

Erkan Hirik , Abdullah Çiğil

https://doi.org/10.34083/akaded.938310

Cited By: 3

Öz

While language provides the interaction between human and environment, it is also in a position affected by these factors. As a communication tool, language has to change with the various effects brought by time and the environment and continues to develop. For this reason, the language, which has to derive new words by using its internal mechanism according to changing conditions, realizes this with a limited number of materials. For this, it always uses different ways. Therefore, the ways of word formations continue to vary. Word formation and lexicalization involve various and different processes. New words that did not exist before in the language can be derived in these ways. Word formation can also take place through the inclusion of existing words into a different word class as a result of the change in function.

Serial verbs appear as more than one verb meeting a single action or having more than one action in a verb. Serial verb constructions function in the context of lexicography in Turkish. In serial verb constructions in which more than one verb acted as a single verb, successive verbs can change function as a result of usage frequency and stereotyping and turn into compound nouns. It is seen that a large part of these compound nouns have become a meaningful language unit and become permanent with the lexicalization process. In Turkish, underlying the emergence of compound nouns such as “çekyat, kapkaç, biçerdöver, oldubitti” lies the function change of serial verbs. Some of these words are used only in spoken language, some in written language and some in dialects. It is noteworthy that those with increasing frequency of use are permanent units in the written language. In this study, the relationship between serial verbs and lexicalization is dealt with from a multi-faceted perspective, and examples in Turkish are analyzed in this context.

Anahtar Kelimeler

Serial verb constructions, Lexicalization, word formation, Turkish

Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme

Öz

Dil, insan ve çevre arasındaki etkileşimi sağlamakla birlikte aynı zamanda bu unsurlardan etkilenen konumdadır. Bir iletişim aracı olan dil, zamanın ve çevrenin getirdiği çeşitli etkilerle değişmek zorunda kaldığı gibi gelişmeye de devam etmektedir. Bu sebeple değişen şartlara göre kendi iç mekanizmasını kullanarak yeni sözcükler türetmek zorunda olan dil, sınırlı sayıda malzeme ile bunu gerçekleştirir. Bunun için de sürekli farklı yollara başvurur. Bu nedenle sözcük yapma yolları da çeşitlenmeye devam eder. Sözcük yapımı ve sözlükselleşme çeşitli ve birbirinden farklı süreçler içermektedir. Dilde daha önce var olmayan yeni sözcükler bu yollarla türetildiği gibi hâlihazırda var olan sözcüklerin işlev değişimi sonucu farklı bir sözcük sınıfına dâhil olması yoluyla da sözcük türetimi gerçekleşebilmektedir.

“Seri fiiller, birden fazla fiilin tek bir hareketi karşılaması ya da bir fiilin içerisinde birden fazla hareketin olması” şeklinde ortaya çıkmaktadır. Seri fiil yapıları Türkçede sözlükselleşme bağlamında işlev üstlenmektedir. Birden fazla fiilin art arda gelerek tek bir fiil gibi hareket ettiği seri fiil yapılarında art arda gelen fiiller, kullanım sıklığı ve kalıplaşma sonucu işlev değiştirerek birleşik isimlere dönüşebilmektedir. Bu birleşik isimlerin de büyük bir kısmının sözlükselleşme süreciyle anlamlı bir dil birimi hâline geldiği, kalıcılaştığı görülmektedir. Türkçede “çekyat, kapkaç, biçerdöver, oldubitti” gibi birleşik isimlerin ortaya çıkışlarının temelinde seri fiillerin işlev değiştirmesi bulunmaktadır. Bu sözcüklerden bir kısmı sadece konuşma dilinde, bir kısmı yazı dilinde, bir kısmı ise ağızlarda kullanılmaktadır. Kullanım sıklığı artanların yazı dilinde kalıcı birimler olduğu dikkat çekmektedir. Bu çalışmada seri fiiller ve sözlükselleşme arasındaki ilişki çok yönlü bakış açısıyla ele alınmış, Türkçedeki örnekler bu bağlamda incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

seri fiil yapıları, sözlükselleşme, sözcük yapımı, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• Aikhenvald, Alexandra Y. (2006). “Serial Verb Constructions in Typological Perspective”. Serial Verb Constructions: A Crosslinguistic Typology. Ed. A. Aikhenvald - R. Dixon. Oxford: Oxford University Press. 1-68.
• Aikhenvald, Alexandra Y. (2017). “Serial verb constructions in Amazonian languages”, Italo-Americana 26-27 September.
• Aikhenvald, Alexandra Y. (2018). Serial Verbs. Oxford: Oxford University Press.
• Akalın, Şükrü Haluk (2014). “Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 31(2):13-29.
• Aksan, Yeşim ve Aksan, Mustafa (2005). “Birleşik Eylemler, Sıralı Eylemler ve Görünüş”. Proceedings of the XIX. National Linguistics Conference. Ed. M. Sarı - H. Nas. Şanlıurfa: Elif Printing House. 398-413.
• Arcodia, Giorgio Francesco ve Sarı, İsa (2018). “Towards a Typology of Coordinating Compounds in Turkish”. Folia Linguistica 52(2): 319-349.
• Aydemir, İbrahim Ahmet (2019). “Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları”. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. 155-163.
• Bacanlı, Eyüp (2013). “Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6(24): 27-33.
• Bisang, Walter (2009). “Serial Verb Constructions”. Language And Linguistics Compass. III/3: 792-814.
• Blank, Andreas (2001). “Pathways of Lexicalization”, Language Typology and Universals. Ed. Martin Haspelmath. Berlin, New York: De Gruyter. 1596-1608.
• Bozkurt, Ferdi (2017). Sözlükselleşme: Genel Sözlükler için Sözlük Birim Seçimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Brıiton, Laurel ve Traugott, Elizabeth Closs (2005). Lexicalization and Language Change. Cambridge: Cambridge University Press.
• Christaller, Johann Gottlieb (1875). A Grammar of the Asante and Fante Language Called Tshi[Chwee, Twi] Based on the Akuapem Dialect With Reference to the Other (Akan And Fante) Dialects. Basel: Basel Evangelical Mission Society.
• Csató, Eva A. (2001). “Turkic Double Verbs in Typological Perspective”. Aktionsart and Aspectotemporality in Non-European Languages. hzl. K. H. Ebert - F. Zuniga. Zürich: ASAS-Verlag. 175-187.
• Demir, Nurettin (1993). Postverbien im Türkeittürkischen Unter Besonderer Berücksichtigung Eines Südanatlischen Dorfdialekts. Wiesbaden: Otto Harrassowitz
• Demircan, Ömer (2010). “-CI Eki Bir Niteleyici Türetir, Adlaştırmaz”. Türk Dili Dergisi. 139: 90-113.
• Demirci, Kerim (2014). Türkoloji için Dilbilim: Konular, Kavramlar, Teoriler. İstanbul: Anı Yayınları.
• Dixon, Robert M. W. (2006). “Serial Verb Constructions: Conspectus And Coda”. Serial Verb Constructions A Cross-Linguistic Typology. Ed. A. Y. Aikhenvald - R. M. W. Dixon. Oxford: Oxford University Press: 338-350.
• Durie, Mark (1997). “Grammatical Sructures in Verb Serialization”. Complex Predicates. Ed. Alex Alsina - Joan Bresnan - Peter Sells. Stanford: Cslı Publications: 289–354.
• Durmuş, Oğuzhan (2012). “{-(y)ArAK} Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine”. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 23: 19-60. Eker, Süer (2015). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Erdem Uçar, Filiz Meltem (2017). “Çağatay Türkçesinde Sıfır Biçimbirim”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Ünivesitesi SBE Dergisi. 7(2): 82-101.
• Gemalmaz, Efrasiyap (2010). “STT’nde İşaretsiz (/.ø./) Görev Ögeleri Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (6): 1-5.
• Grashchenkov, Pavel ve Markman, Vita (2011). “Serial Verb Ditransitives in Turkic” Proceedings of Working on Altaic Formal Linguistics 7. Ed. Andrew Simpson). MIT Working Papers in Linguistics. 79-90.
• Günay, Doğan (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Güzelşen, Mehmet Rifat vd. (2010). Göstergebilim, Dilbilim ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harley, Trevor A. (2005). The Psychology of Language. Hove, New York: Psychology Press.
• Hirik, Erkan (2019). “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe” Karadeniz Araştırmaları. XVI/61: 120-141.
• Huddleston, Rodney and Geoffrey K. Pullum. (2002) The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Karaağaç, Günay (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lehmann, Christian (1989). “Grammatikalisierung und Lexikalisierun”. Zeitschrift für Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung (ZPSK) 42 (1). 11-19.
• Lehmann, Christian (2002). “New Reflections on Grammaticalization and Lexicalization”. New Reflections on Grammaticalization. Ed. Ilse Wischer ve Gabriele Diewald. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins. 1-19.
• Lovestrand, Joseph, An Overview Of The Literature On Serial Verb Constructions https://www.academia.edu/31061255/DRAFT_ [erişim Tarihi: 14.01.2021]
• Lovestrand, Joseph (2018). Serial Verb Constructions in Barayin: Typology, Description And Lexical-Functional Grammar. Oxford: Oxford University.
• Marchand Hans (1969). “The Categories and Types of Present-Day English Word-Formation: A Synchronic-Diachronic Approach”, Handbücher für das Stadium der Anglistik. München: C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung.
• Öner, Mustafa (2011). “Kırım-Tatar Türkçesinde Sıfır Morfem”. Türkçe Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları. 231-235.
• Riis, Hans Nicolaus (1853). Elemente des Akwapim-Dialects der Odschi-Sprache, Enthaltend Grammatische Grundzüge und Wörtersammlung nebst Sammlung von Sprüchwörten der Eingeborem. Basel: Bahnmaier.
• Sarı, İsa (2015). Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Sarı, İsa (2016). “Türkiye Türkçesinde Birleşik Sözcüklerin Merkezlilik Odağında Sınıflandırılması”. Dil Araştırmaları, 18: 199-217.
• Sebba, Mark (1987). The Syntax of Serial Verbs: An Investigation into Serialization in Sranan and Other Languages. Amsterdam: John Benjamins.
• Stewart, John (1963). “Some Restrictions on Objects in Twi”. Journal of African Languages. II/2: 145-149.
• Tallerman, Maggie (2014). Understanding Syntax. Routledge.
• Türkçe Sözlük (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiyede Halk Ağzından Derleme Sözlüğü C. I-12 (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, Nadir Engin (2006). Biçimbilim: Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Eğitim Yayıncılık.
• Üstünova, Kerime (2008). Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçim Bilgisi). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Westermann, Dietrich (1907). Grammatik der Ewe-Sprache. Berlin: Dietrich Reimer.
• Zimmermann, Johann (1858). A Grammatical Sketch of the Akra or Gã-Language, with Some Specimens of It from the Mouth of the Natives and a Vocabulary of the Same, with an Appendix on the Adanme Dialect. 1. Stuttgart: J.F. Steinkopf for the Basel Missionary Society.