Yaprak Dökümü’nde İstanbul Ağzına Dair Söz Varlığı ve Sözlüklerdeki Durumu

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1220 - 1239, 30.08.2021

Önder Saatçi

https://doi.org/10.34083/akaded.938798

Öz

Türkiye Türkçesi yazı dilinin İstanbul ağzına dayanmış olduğu Türkoloji çevrelerinde kabul görmüş bir yaklaşımdır. Ancak durum gerçekten böyle midir, yoksa yazı dilimiz ile İstanbul ağzı arasında farklılıklar var mıdır? Eğer, bu iki konuşma varyantı arasında birtakım farklılıklar varsa o hâlde İstanbul ağzının tespit edilmesi nasıl sağlanabilir? Günümüzde İstanbul ağzından derleme yapma imkânı olmadığından bu konunun aydınlatılmasında Millî Edebiyat dönemi eserlerinin ve 1950’li yıllara kadar basılmış kitap ve süreli yayınların dilinin incelenmesi gereklidir. Bu çalışmada konu daha çok söz varlığı (isim, fiil, kalıplaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiil, ikileme) bakımından ele alınmıştır. Bu maksatla Reşat Nuri Güntekin’in “Yaprak Dökümü” romanı incelenerek, romanın barındırdığı söz varlığının bugünkü yazı dilimizle ne ölçüde uyuştuğu hem leksik hem de anlam bakımından araştırılmıştır. Çalışmada genel sözlüklere başvurulduğu gibi internet ortamındaki Türkçe Ulusal Derlemi sitesinin arama motorundan da yararlanılarak ele alınan söz varlığının günümüzdeki kullanım sıklıkları araştırılmıştır. Bu gibi araştırmalar İstanbul ağzının söz varlığını ortaya çıkararak sözlüklerimizin içeriklerinin zenginleşmesine, aynı zamanda genel sözlüklerin ne derece kapsayıcı olduklarının ortaya çıkarılmasına yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

ağız, İstanbul, Reşat Nuri Güntekin, sözlük, söz varlığı

Vocabulary Used in 'Yaprak Dökümü' by Reşat Nuri Güntekin Regarding İstanbul Dialect of Turkishandit’s Place in Dictionaries

Öz

The Turcology circles widely acknowledge that the written language of Turkey Turkish rests on İstanbul dialect of Turkish. However, is it the pure reality or are there variances between İstanbul dialect and written language of Turkish? How can we identify İstanbul dialect of Turkish if there exist several variances between these two language forms? As we are unable to make collations from İstanbul dialect of Turkish at the present time, the language characteristics of works of National Literature Era as well as the books and periodicals published until 1950s are to be investigated to clarify the issue. This study shall explore the issue with regards to vocabulary of the language (noun, verb, phrasal verbs, reduplication). The novel “Yaprak Dökümü” by Reşat Nuri Güntekin, to this end, has been reviewed and the vocabulary of the novel has been explored in terms of its consistency with the written language of today both lexicologically and semantically. General dictionaries as well as Turkish National Collation website resources have been used to explore the frequencies of occurrence of the vocabulary investigated. Similar other studies as well as this one shall reveal the vocabulary of İstanbul dialect of Turkish and contribute to the abundance of content of our dictionaries while they shall also demonstrate that the general dictionaries are that far-reaching.

Anahtar Kelimeler

dialect, İstanbul, Reşat Nuri Güntekin, dictionary, vocabulary

Kaynakça

• Afif, Mahmud (1928). Nasıl Konuşduğumuzu Bilelim-İstanbul Şivesinin Hususiyetleri Hakkında İlmî Bir Tedkik-. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Akalın, Ş. Halûk; Toparlı, Recep, Argunşah, Mustafa; Demir, Nurettin; Özyetgin, A., Melek; Zülfikar, Hamza; Gözaydın, Nevzat, vd. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksan, Doğan (1985). “İstanbul Ağzı Üzerine Gözlemler”. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi-Tebliğler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. 17-23.
• Aksoy, Ö. Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-II (Deyimler Sözlüğü). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Akyalçın, Necmi (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü. Ankara: Anı yayıncılık.
• Akyüz, Kenan (1979). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. Ankara: AÜ DTCF Yayınları.
• Aydemir, Ahmet. “Reşat Nuri Güntekin”. Reşat Nuri Güntekin (yesevi.edu.tr) [Erişim Tarihi: 30.04.2021].
• Ayverdi, İlhan (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bilgegil, M. Kaya (1993). “Kaybolan İstanbul Türkçesi”. M. Kaya Bilgegil’in Makaleleri Zöhre Bilgegil. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. 61-83.
• Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çelik, Hüseyin (1996). “Güntekin, Reşat Nuri”. İslam Ansiklopedisi (14. Cilt). Ankara: TDV Yayınları.
• Develi, Hayati (2015). “İstanbul Türkçesi”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla İstanbul Tarihi. C. 7. İstanbul: İSAM Yayınları. 108-117.
• Dilçin, Cem (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğan, D. Mehmet (2011). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları.
• Emil, Birol (1989). Reşat Nuri Güntekin. TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Felek, Burhan (2014). Hayal Belde Üsküdar. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi AŞ. Yayınları.
• Gökalp, Ziya (1986). Türkçülüğün Esasları (Haz. M. Kaplan). Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güntekin, R. Nuri Yaprak Dökümü (1930). İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Hengirmen, Mehmet (2007). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-2, (Deyimler Sözlüğü), Ankara: Engin Yayınları
• Kutlu, Afet; Yaşayan, Sedat; Ateş, Kemal; Dizman, İbrahim; Kul, Erdoğan; Özel, Sevgi; vd. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Naci, Fethi (2011). Reşat Nuri’nin Romancılığı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Öksüz, Y. Ziya (1995). Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Ankara: TDK Yayınları.
• Özemre, A. Yüksel (2007). Hasretini Çektiğim Üsküdar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2007). Atasözleri ve Deyimler-II (Deyimler), Ankara: Yargı Yayınları.
• Püsküllüoğlu, Ali (1998).Türkçede Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Sami, Şemseddin (2012). Kâmus-ı Türkî. Balıkesir: Altınpost Yayınları.
• Seyhan, T. Oral (1994). “İstanbul Türkçesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. 243-246.
• Yalçıner, Necla (2002). “İstanbul Türkçesi Konuşma Dili Hakkında Bir Araştırma (1930-1950 Yılları Arası)”. Türk Dili, 2002/II(609), 712-723.
• Yesari, Mahmut (2019). İstanbul’un Antika Tipleri. İstanbul: Can Yayınları.
• Yurtbaşı, Metin (2013). Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü, İstanbul: Excellence Yayınları.
• Zülfikar, Hamza (2018). Söz Varlığı, Yazım ve Anlatım Açısından Türkçedeki Gelişmeler. Ankara: TDK Yayınları.