The Ancient Wind Instrument of Turkish Music Ney and Its Traces In The Muhibbî Divân

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 805 - 823, 30.08.2021

Nagehan Çağlayan

https://doi.org/10.34083/akaded.945674

Öz

The Ottoman Empire which had grown and dominated wide geography ever since its foundation became a cultural centre thanks to its able sultans who ruled the state in every period of its history, and so it produced numerous poets, artists, scholars, statesmen and rulers. The interest of the sultans who ruled the state in science, many branches of fine arts, and poetry, in particular, made the Ottoman Empire different from other great states, and this reveals the greatness of our civilization. Suleiman the Magnificent was a poet with deep knowledge of poetry as well as being a mighty ruler who had taken over the rule since the first quarter of the 16th century. Kanuni who used Muhibbî pseudonym in his poems ranked first among the poets who wrote ghazals the most. As a sultan poet, he dealt with many subjects from battlefields and conversation assemblies to all the peculiarities of his age in his poems. One of the elements that we encounter in Muhibbî’s Divân is music with its various maqams, instruments and concepts. In this study, first of all, concise information about the life and literary personality of Suleiman the Magnificent is presented, and Ney, the reed instrument, which has a privileged place in Ottoman and today’s music is introduced. Then the elements related to music have been scanned in 4118 poems including the Muhibbî Divân published by the Presidency of the Turkish Manuscript Institution, and it is evaluated why Ney, the most pronounced instrument in those poems, was included in Muhibbi's poems.

Anahtar Kelimeler

16th century,, Suleiman the magnificent, poetry, music, ney

Türk Mûsikîsi'nin Kadîm Nefesli Sazı Ney ve Muhibbî Dîvânı'ndaki İzleri

Öz

Kuruluşundan itibaren giderek büyüyen ve geniş bir coğrafyaya hâkim olan Osmanlı İmparatorluğu, tarihinin her döneminde devleti yöneten dirayetli padişahları sayesinde bir kültür merkezi haline gelmiş; sayısız şair, sanatkâr, âlim devlet büyükleri ve hükümdarlar yetiştirmiştir. Devleti idare eden padişahların ilme, güzel sanatların pek çok şubesine ve bilhassa şiire duydukları alaka Osmanlı Devleti’ni diğer büyük devletler nezdinde farklı kılmakta, medeniyetimizin büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Kanuni Sultan Süleyman, 16. asrın ilk çeyreğinden itibaren yönetimi ele almış kudretli bir hükümdar olmasının yanı sıra şiire derin vukufu olan bir şairdir. Şiirlerinde Muhibbî mahlasını kullanan Kanuni, en çok gazel kaleme alan şairler arasında ilk sıralarda yer alır. Sultan bir şair olarak o, kaleme aldığı şiirlerinde savaş meydanlarından sohbet meclislerine ve mensubu olduğu çağın bütün hususiyetlerine kadar pek çok konuyu işler. Muhibbî Divanı’nda karşımıza çıkan unsurlardan biri de muhtelif makamları, çalgıları ve kavramları ile musikidir. Bu çalışmada öncelikle Osmanlı dönemi musikisinde ve günümüzde ayrıcalıklı bir yeri olan ney sazı tanıtılmış, Kanuni Sultan Süleyman’ın hayatı ve edebi kişiliğine dair muhtasar bilgiler sunulmuştur. Ardından Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığınca neşredilen Muhibbî Divanı’nda yer alan 4118 manzumede musiki ile ilgili unsurlar taranmış ve bunlar içerisinde en çok sözü edilen ney sazının ne tür ilgilerle Muhibbî’nin şiirlerinde yer aldığı değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

16. yüzyıl, kanuni sultan Süleyman, şiir, musiki, ney.

Kaynakça

• Ak, Coşkun (2001). Şair padişahlar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alpay Tekin, Gönül (1992). Çengnâme Ahmed-i Dâ’î inceleme tenkidli metin. Harvard Üniversitesi Yayınları.
• Ateş, Erdoğan (2012). Ney’in serüveni (kamışlıktan dudağa ney). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28.
• Ateş, Süleyman (2015). İslâm ve musiki. Dergâh Yayınları.
• Behar, Cem (2015). Osmanlı/Türk musıkisinin kısa tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Can, Halil (1966). Dini Türk musikisi lügatı. Musiki Mecmuası, no. 220.
• Can, Şefik (2017). Konularına göre açıklamalı Mesnevî tercümesi, 1, 13-15. Ötüken Neşriyat.
• Canım, Rıdvan (1998). Türk edebiyatında sâkînâmeler ve işretnâme. Akçağ Yayınları.
• Ceyhan, Âdem (1997). Bedr-i Dilşad’ın murâd-nâmesi, II. MEB Yayınları.
• Çelebioğlu, Âmil (1994). Kanûnî Sultân Süleymân devri Türk edebiyatı. MEB Yayınları.
• Çelebioğlu, Âmil (1998). Muhtelif şerhlere göre Mesnevî’nin ilk beytiyle ilgili düşünceler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 525-545. MEB Yayınları.
• Çevik, Mümin (1975). Mevzuatü’l-ulûm. Üçdal Neşriyat.
• Dankoff, Robert, Kahraman, Seyit Ali & Dağlı, Yücel (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi, 1. Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
• Demirel, Şener (2007). Mesnevî’nin Türkçe şerhlerinde ney metaforu. Türk kültürü, edebiyatı ve sanatında Mevlâna ve mevlevîlik ulusal sempozyumu (s. 149-191). Sümam Yayınları.
• Dilçin, Cem (1983). Yeni tarama sözlüğü (s. 181). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Emecen, Feridun (2010). Süleyman I. TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 74-75.
• İsen, Mustafa & Bilkan, A. Fuat (1997). Sultan şâirler. Akçağ Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/araf-suresi-7/ayet-172/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1
• Kut, Günay (2000). Payitaht İstanbul’un sultan şairleri (seyf ve’l kalem sahipleri). İlmi Araştırmalar Dergisi, 0 (9), 161-178.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî-dîvân. Kalkan Matbaacılık.
• Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan edebiyatı, kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar (4. Basım). Enderun Kitabevi.
• Neubauer, Eckhard (1994). 15. ve 16. yüzyıl musikisi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Özkan, İsmail Hakkı (2010).Türk mûsıkîsi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri,(8. Baskı). Ötüken Yayıncılık.
• Öztuna, Yılmaz (2006). Türk mûsikîsi ansiklopedik sözlüğü, 2. Orient Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. MEB Yayınları.
• Pala, İskender (1989). Nâbî, hayriye. Bedir Yayınevi.
• Pekin, Ersu (2003). Surname’nin müziği: 16. yüzyılda İstanbul’da çalgılar. Dipnot Sanat ve Tasarım Yazıları, (1), 52-90.
• Sarı, Ayhan (2012). Türk müziği çalgıları ud, tanbur, kanun, kemençe, ney, kudüm. Nota Yayınları.
• Sözer, Vural (2005). Müzik ansiklopedik sözlük (5. Basım). Remzi Kitabevi.
• Şeker, Mehmet (1997). Gelibolulu Mustafa Âlî ve mevâ’idü’n-nefâis fî-kavâ’ıdi’l-mecâlis. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şemseddin Sami (1999). Hevâ. Kâmûs-ı Türkî (7. Baskı, s. 1514). Çağrı Yayınları.
• Şemseddin Sami (1999). Seyr. Kâmûs-ı Türkî (7. Baskı, s. 755).Çağrı Yayınları.
• Tanıdır Alıcı, Gülcan (2011). Sünbülzâde Vehbî, lutfiyye-i Vehbî (çeviri yazı-günümüz Türkçesi-tıpkıbasım). s-86-90
• Tanrıkorur, Cinuçen (2005). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. Dergâh Yayınları.
• Tanrıkorur, Cinuçen (2009). Müzik kültür dil. Dergâh Yayınları.
• Tura, Yalçın (2006). Nâsır Abdülbâkî dede tedkîk ü tahkîk (inceleme ve gerçeği araştırma). Pan Yayıncılık.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Ferah. Türkçe sözlük (10. baskı, s. 861).
• Türk Dil Kurumu. (2011). Sema. Türkçe sözlük (10. baskı, s. 2063).
• Türkelman, Fuat (1981). Ney. Sanat ve Kültürde Kök, 1 (3), Orhan Ofset.
• Uygun, Mehmet Nuri (2004). Türk din musikîsi’nin temel sazlarından ney ve klasik açkısı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 27, 41-65.
• Uygun, Mehmet Nuri (2007). Ney. TDV İslam Ansiklopedisi, 33, 68-69.
• Uzun, Mustafa İsmet (1994). Dede Ömer Rûşenî. TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 81-83.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1977). Osmanlılar zamanında saraylarda musiki hayatı, CLI (161), 79-114. Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Yavuz, Kemal & Yavuz, Orhan (2016). Muhibbî dîvânı bütün şiirleri (inceleme-tenkitli metin), I-II. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.