Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Bir El Yazmasının Yazım, Ses ve Yapı Özellikleri Üzerine (Yazıçevrimli Metin–İnceleme)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1121 - 1144, 30.08.2021

Muhammed Karasu

https://doi.org/10.34083/akaded.956620

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir hikâye güldestesi yazım, ses ve yapı özellikleri bakımından ele alınmıştır. Eser, Hicrî 1347 / Miladî 1929 yılında İsveçli misyoner ve dilbilimci Gunnar Hermansson tarafından çoğaltılmıştır. Doğu Türkistan kökenli eser, Lund Üniversitesi Kütüphanesi Jarring Koleksiyonunda bulunmaktadır. Çalışmamızda eserin bilgisayar ortamındaki biçiminden yararlanılmıştır.

Giriş’te, çalışmamızın amacı ve kapsamı belirlenmiş, öneminden bahsedilmiştir. Çalışma yöntemi ve yazı çevirim kuralları da Giriş’e dâhil edilmiştir. Ardından incelenen eserin dış ve iç özellikleri ayrıntısıyla tanıtılmıştır. Yazı çevirimli metin, Türkiye’deki yazı çevirim kurallarına yakın olmakla birlikte metnimizde farklı yazı çevirim işaretleri de kullanılmıştır. Eserin yazı çevirimli metni kurulduktan sonra dil incelemesine geçilmiştir.

İnceleme’de, yazı çevirimli metinden elde ettiğimiz bulgular değerlendirilmiştir. İnceleme üç kısımdan oluşmaktadır. Yazım, ses ve yapı özellikleri ayrı başlıklar altında toplanmıştır. Çağatay Türkçesinin dilbilgisi kurallarını tekrar etmek yerine eserde karşılaştığımız çarpıcı ve sıra dışı örneklere yer verilmiştir. İnceleme’de yazı çevirimli metinden yararlanıldığı gibi yer yer harf çevirime de başvurulmuştur.

Sonuç’ta, eser hakkındaki çıkarımlar madde madde sıralanmıştır. Bu çıkarımlar bulgulardan elde edilen genel yorumları ifade etmektedir. Eserin tıpkıbasımına internet üzerinden ulaşılabildiği için burada yer verilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

dil incelemesi, Geç Dönem Çağatay Türkçesi, Jarring Koleksiyonu, Jarring Prov. 25, hikâye güldestesi

On Spelling, Phonetics and Morphology Features of a Manuscript Written in Late Period Chagatay Turkish (Transcribed Text–Review)

Öz

In this study, a collection of stories that written in Late Period Chagatay Turkish has been discussed in terms of its spelling, phonetics and morphology features. The work, hijri 1347 / gregorian 1929 in the year reproduced by Swedish missionary and linguist Gunnar Hermansson. The work from East Turkestan stand in the Jarring Collection of Lund University. In our study, the computer format of the work was used.

In introduction, the aim and scope of our study have been determined, its importance has been mentioned. Working method and transcription rules are included in the introduction. Then exterior and interior features of the studies work was introduced in detail. Although transcribed text is close to transcription rules in Turkey, different transcription symbols are also used in our text. After the transcription of the work is established language review was started.

In review, our findings from transcribed text have been evaluated. The review consists of three parts. Spelling, phonetics and morphology features are grouped under seperate headings. Instead of repeating the grammar rules of Chagatay Turkish, striking and unusual examples that we encountered in the work are included. In the review, as transcribed text was used, sometimes transliteration is also used.

In result, inferences about the work are listed item by item. These inferences represent general comments from the findings. Since it is possible to access the work on the internet, there is no facsimile of the work in our study.

Anahtar Kelimeler

language review, Late Period Chagatay Turkish, The Jarring Collection, Jarring Prov. 25, collection of strories

Kaynakça

• (FK) Kaya, Ö. (1996). ǾĀlį Şįr Nevāyį fevāyidü’l-kiber. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• (GT) Berbercan, M. T. (2011). Çağatayca gülistan tercümesi (Gramer-Metin-Dizin) [Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi].
• (LM) Çelik Şavk, Ü. (2011). Ali Şir Nevayi Leylį vü Mecnūn. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• (MDF) Oral Seyhan, T. (2004). Žahįrü’d-dįn Muĥammed Bābür Mįrza mübeyyen der fıķh (Giriş – Metin – Dizin – Tıpkıbasım). Çağrı Yayınları.
• (ŞHD) Karasoy, Y. (1998). Şiban Han dîvânı (İnceleme – Metin – Dizin – Tıpkıbasım). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Abik, A. D. (2007). Sûfî Allahyâr ve sebâtü’l-âcizîn’i: 18. yüzyıl doğu Türk edebî dilinde mahallîleşme eğilimleri üzerine. International Journal of Central Asian Studies, 11 (1), 52-73.
• Argunşah, M. (2018). Çağatay Türkçesi. Kesit Yayınları.
• Bodrogligeti, A. J. E. (2001). A grammar of Chagatay. Lincom Europa.
• Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı (G. Karaağaç, Çev.). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde ek uyumsuzluğuna dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18, 113-124.
• Muginov, A. M. (1962). Описание Уйгурских Рукописей Института Нарадов Азии [Opisaniye Uygurskix Rukopisey İnstituta Narodov Azii]. Akademiya Navk SSSR.
• Öztürk, R. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tasmağambetov, İ. N. vd. (Ed.) (2004). Babalar Sözi Diniy Dastanlar (C. 10). Mädeni Mura.
• User, H. Ş. (2006). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Akçağ Yayınları.
• https://uyghur.ittc.ku.edu/manuscripts/Jarring_Prov_25.facsimile.xhtml (Erişim tarihi: 06.06.2021)