Osmanlı Şu’ara Tezkirelerinde Tarih Düşürme Geleneği

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2104 - 2130, 30.12.2021

Mehmet Nuri Çınarcı

https://doi.org/10.34083/akaded.1005602

Öz

Tarih düşürme anlayışı Osmanlı şiir geleneğinde oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Birçok divan şairinin divanlarında çeşitli sebeplerle düşülmüş tarih manzumelerine rastlamak mümkündür. Hatta bazı divan şairleri kabiliyetleri mukabilince kaleme aldıkları tarih manzumeleriyle şöhret elde etmiş; dönemin biyografik kaynakları tarafından tarihçilikleri övülmüştür. Tarih düşürme hususunda ismi ön plana çıkmış bu müverrih şairlerle ilgili akademik anlamda birçok çalışma yapılmıştır. Öte yandan divan şairlerinin kaleme aldıkları bu tarih manzumeleri tezkirecilerin de dikkatlerini celb etmiştir. Ebced hesabıyla herhangi bir tarihi hadisenin kronolojik tespitine dayanan tarih manzumeleri, sağladığı bilgi ile tezkirecilerin müracaat ettikleri temel kaynaklardan birisi olmuştur. Şair biyografilerine dair her tür bilgiden istifade etmeye çalışan şu’ara tezkirecileri de Türk edebiyatında yazılan ilk tezkireden son tezkireye kadar eserlerinde tarih manzumelerine yer vermiş hatta bazen de kendileri tarih manzumesi yazmışlardır. Bu çalışmada yaklaşık altı yüz yıl boyunca aralıksız bir şekilde yazılmış olan şu’ara tezkirelerinde tezkirecilerin tarih manzumelerinden nasıl yararlandıkları tarihsel gelişim çizgisi takip edilerek aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarih Manzumeleri, Şuara Tezkireleri, Ebced Hesabı

The Tradition of Chronogram in Ottoman Poet Tezkires

Öz

The notion of chronogram has a deep-rooted history in the Ottoman poetry tradition. It is possible to come across historical poems written for various reasons in the divans of many divan poets. In fact, some divan poets gained fame with the historical poems they wrote in response to their talents, and their historiography was praised by the biographical sources of the period. Many academic studies have been carried out on these late poets, whose names have come to the fore in the subject of aborting history. On the other hand, these historical poems written by divan poets also attracted the attention of tezkire writers. Historical poems based on the chronological determination of any historical event with the ebced calculation have become one of the main sources that the tezkires applied for with the information they provided. Trying to benefit from all kinds of information about poet biographies, the authors of the poets tezkire also included history poems in their works from the first tezkire to the last tezkire written in Turkish literature, and even sometimes they wrote history poems themselves. In this study, it will be tried to convey how the tezkires benefited from the historical poems in the poets tezkire which were written uninterruptedly for about six hundred years, by following the historical development line.

Anahtar Kelimeler

Historical Poems, Poet Tezkires, Ebced Calculus

Kaynakça

• Abdulkerimoğlu, Abdulkadir (1985). İsmail Beliğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr, Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, Toplum Hayatı, (Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay, Çev.), Tarih Vakfı Yayınları.
• Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şu’arâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Altuner, Nuran (1989). Safa’i ve Tezkiresi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Aydemir, Emrah, Özer, Fatih (2019). Eslâf, Fa’ik Reşâd, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Canım, Rıdvan (2009). Klasik Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Sanatı ve Bir Ebced Ustası: Adanalı Sürûrî, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, 105-120.
• Canım, Rıdvan (2018). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Tenkitli Metin), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çınarcı M. Nuri (2019) Tezkiretü’ş-şu’arâ, Şeyhülislam Arif Hikmet Bey, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çiftçi, Ömer (2017). Fatîn Tezkiresi (Hatîmetü’l-eş’âr), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Düzlü, Özlem (2020). Ferman Padişahındır, III. Ahmed’in Sakal Fermanına Dair Bir Tarih Manzumesi, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, S. 6, 345-358
• Eraslan, Kemal (2011). Ali Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n-Nefâyis, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genç, İlhan (2017). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Güzel, Bilal (2012). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa ve “Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İsimli Şair Tezkiresi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İsen, Mustafa (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İnce, Adnan (2018). Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İpekten, Haluk, Kut, Günay, İsen, Mustafa, Ayan, Hüseyin, Karabey, Turgut (2017). Heşt Behişt, Sehî Beg, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İspirli, Serhan A. (2000). Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Geleneği”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 14, 79-88.
• Karabey, Turgut (2011). Tarih Düşürme Geleneği, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 40, 80-82.
• Kayabaşı, Bekir (1997). Kâfzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-eş’ârı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılcı, Mehmet (2001). Enderunlu Mehmed Âkif, Mir’ât-ı Şi’r, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kut, Günay (2010). Acâ’ibü’l-Mahlukât, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Simurg Yayınları.
• Kutlar, Fatma S. Koncu, Hanife, Çakır, Müjgan (2017). Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu’arâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Oğraş, Rıza (2018). Bâğçe-i Safâ-Endûz, Es’ad Mehmed Efendi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Olgun, Said (2018). Padişahım Çok Yaşa! Sosyal ve Siyasi Yönleriyle II. Abdülhamid İçin Yapılan Doğum Günü Kutlamaları, Gazi Akademik Bakış, 11 (23), 111-137.
• Öngören, Reşat (2015). Osmanlı Türkiyesi’nde Tarikatlar, Ceyhan, Semih (Ed.), Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, (1. Baskı,s. 55-94), İsam Yayınları.
• Yakıt, İsmail (2017). Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yayınları.
• Zavotçu, Gencay (2017). Rızâ Tezkiresi,: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.