Mecmuaların Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri: 18 ve 19. Asırda Mecmua Derleyicisi Bir Ailenin Ahvali ve Uşak Şehir Tarihine Dair Bazı Notlar

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2045 - 2083, 30.12.2021

İsmail Avcı

https://doi.org/10.34083/akaded.995839

Öz

Bu makalede, Millî Kütüphane 06 Mil YzA 4816 numarada kayıtlı Mecmûʽa-i Eşʽâr ve Fevâʼid’in başında bulunan 29 varaklık mensur kısımdaki notlardan hareketle mecmuaların şehir tarihi araştırmalarına katkısı üzerinde durulmuştur. Mecmuayı 1720 yılından 1889 yılına kadarki zaman dilimi içinde Hacı Osman Efendi, oğlu Abdullah Hoca, torunu Hafız Osman Efendi ve torununun oğlu Hafız Abdullah derlemişlerdir. Uşaklı bir ailenin ahvaliyle birlikte Uşak şehir tarihine katkı olarak düşünülebilecek notlar içermesi bakımından kıymetli görünen eserin mensur kısmı konu edildiğinden manzum kısımlar dikkate alınmamıştır. Çalışmada önce şehir tarihin kaynakları konusuna temas edilmiş ve hemen her tür malzemenin bu alan için kaynak değeri olduğu tespitine yer verilmiştir. Ardından söz konusu mecmua ile mecmuayı derleyen aile üyeleri bizzat tuttukları notlarla tanıtılmış ve son olarak yaşadıkları şehre dair yer yer verdikleri bilgiler bir araya getirilmiştir. Makalenin, mecmuaların şehir tarihi araştırmaları için önemini ortaya koyup Uşak şehrine dair bazı tamamlayıcı bilgiler sunma bakımından mecmua çalışmalarına katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mecmua, klasik Türk edebiyatı, şehir tarihi araştırmaları, Uşak

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

The Role of Periodicals in Urban History Research: The Circumstances of a Family Compiling A Periodical and Some Notes About Uşak Urban History in the 18th and the 19th Centuries

Öz

In this article, the contribution of periodicals to urban history research is examined based on the notes contained in a 29-leaf prose at the beginning of Mecmûʽa-i Eşʽâr ve Fevâʼid, registered under 06 Mil YzA 4816 in the National Library. The periodical was compiled by Hacı Osman Efendi, his son Abdullah Hoca, his grandson Hafız Osman Efendi, and his great-grandson Hafız Abdullah during a period from 1720 until 1889. Considered valuable as it contains notes that could contribute to the urban history of Uşak province in addition to providing insight into the circumstances of a family based in Uşak at that time, the portions of the work written in verse are not included since the prosaic parts of the work are discussed in this article. In the article, various resources of urban history were introduced and then it was suggested that almost any form of material could be of value as a resource for urban history research. Afterwards, the aforementioned periodical was introduced whereas each family member who contributed to the compilation of the periodical was also introduced by their individual notes, and finally, the details they had included occasionally throughout the notes about the province they had lived in were collected together. The article is expected to contribute to research on periodicals as it presents the significance of periodicals for urban history research as well as providing some complementary information on Uşak province.

Anahtar Kelimeler

Periodical, classical Turkish literature, urban history research

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Acar, T. (2015). Uşak Çeşmelerinin Korunma Durumları, Tarihi Kimliklerini Koruma Bağlamında Düşünceler. Turkish Studies, 10, 1-40.
• Altuğ, U. (2018). Ankara Örneğinde Tahrir Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine. 4. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, İstanbul: TYB Yay., 239-46.
• Bozkurt, K. (2017). Şehir Tarihi ve Tarihe Tanıklık Bağlamında Lebîb’in Tarihleri. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi. 4(17), 210-29.
• Çakmak, B. (2011). Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Afet Yönetimi: 1894 Büyük Uşak Yangını. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 63-90.
• Çakmak, B. (2015). 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet-Eşrâf-Toplum İlişkileri: Uşak Eşrâfından Acemzâdelerin Tarihine Katkı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 32(2), 63-80.
• Ebel, K. A. (2005). Osmanlı Şehir Tarihinin Görsel Kaynakları. çev. N. B. Özel. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), 487-515.
• Fazlıoğlu, İ. (2005). Şehir Tarihi Araştırmalarında Yazma Eserlerden Nasıl İstifade Edilebilir?. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), 517-26.
• Fidan, M. A. (2018). Vilayet Salnameleri ve Osmanlı Medeniyeti ve Müesseseleri İçin Önemi. 4. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, İstanbul: TYB Yay., 215-38.
• Gökçe, T. (2001). Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Uşak. 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, 1, Uşak: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., 201-16.
• Gökçe, T. (2005). Osmanlı Nüfus ve İskân Tarihi Kaynaklarından ‘Mufassal-İcmâl’ Avârız Defterleri ve 1701 - 1709 Tarihli Gümülcine Kazâsı Örnekleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, XX(1), 71-134.
• Günay, V. (2003). Balkan Şehir Tarihi Kaynakları Olarak Şer’iye Sicillerinin Envanter ve Kataloglarının Tespiti Hakkında. Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII(2), 71-82.
• Güneş, G. (2001). 1894 Uşak Yangını. 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, 1, İstanbul: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., 275-80.
• Halaçoğlu, A. (2011). Uşak’ta İki Doğal Âfet: 1887 Depremi ve 1894 Büyük Yangını. CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri. II, yay. haz. A. Şişman-T. Baykara-M. Karayaman, Uşak: Uşak İli Kalkınma Vakfı Yay., 695-707.
• https://usak.diyanet.gov.tr/Sayfalar/personlist.aspx?MenuCategory=Kurumsal2&ContentCategory=muftulerimiz (e.t. 05.02.2021)
• İnce, K. (2004). Uşak’ta Türk Mimarisi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Kaplan, Y. (2018). Klasik Türk Edebiyatında İstanbul’a Has İki Manzum Tür: Sâhilnâmeler ve Mesâirler. 4. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, İstanbul: TYB Yay., 375-84.
• Keskin, İ. (2013). Şehir Arşivleri İçin Yerel Tarih Yazımında Yararlanılabilecek Kaynakların Seçimi ve Sağlanması Kriterleri: Konya İli Örneği. 2. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., 594-610.
• Küpeli, Ö. (2001). Şeriyye Sicillerinin Şehir Tarihçiliği ve Afyonkarahisar Tarihi İçin Önemi. Taşpınar, 3(3), 53-8.
• Muşmal, H.-İnal, S. (2015). Hurufat Defterleri ve Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri. 3. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Ankara: TYB Yay., 119-29.
• Öntuğ, M. (2011). Osmanlı Dönemi Uşak’taki Dinî Yapılar: Camiler ve Mescitler. CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, II, yay. haz. A. Şişman-T. Baykara-M. Karayaman, Uşak: Uşak İli Kalkınma Vakfı Yay., 959-92.
• Öntuğ, M. M. (1999). Hurufât Defterlerine Göre Uşak’taki Eğitim Müesseseleri (1702-1824). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 149-71.
• Öntuğ, M. M. (2004). Uşak’ta Boduroğlu Vakıfları ve Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, XXVIII, 79-100.
• Özdeğer, M. (2001). 15-16. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özel, O. (1999). 17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskan Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: ‘Mufassal’ Avarız Defterleri. II. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara: TTK Yay., 735-44.
• Öztürk, S. (2001). Uşak’ın Sosyal ve Ekonomik Tarihinin Mühim Bir Kaynağı Uşak Temettuat Defterleri. 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, 1, İstanbul: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., 177-86.
• Satılmış, S. (2016). 30 Eylül 1887 Banaz Depremi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi SBE Dergisi, 38, 79-96.
• Solak, E. (2002). XX. Yüzyılda Uşak, Uşak: Uşak Valiliği Yay.
• Şahin, B. (2013). Şehir Tarihi’nin Kaynakları: Hangi Belge Nasıl Kullanılır?. 2. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., 324-41.
• Şahinkaya, M.-Muşmal, H. (2015). Osmanlı Nüfus Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri: Beyşehir Örneği. 3. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Ankara: TYB Yay., 245-57.
• Tümer, H. (1971). Uşak Tarihi, İstanbul: Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yay.
• Uğur, Y. (2003). Şer’iyye Sicilleri, İslam Ansiklopedisi, 39, Ankara: TDV Yay., 8-11.
• Ünal, M. A. (1987). 1056/1646 Tarihli Avârız Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harput. TTK Belleten, LI(199), 119-29.
• Yetişgin, M.-Özdamar, T. (2016). Adana Şehir Tarihi Çalışmalarında Kadı Sicillerinin Önemi. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 2(2), 80-106.
• Yıldırım, M. Z. (2011). Bazı Uşak Çeşmeleri İle İlgili Tespitler. CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, II, yay. haz. A. Şişman-T. Baykara-M. Karayaman, Uşak: Uşak İli Kalkınma Vakfı Yay., Uşak 2011, 1313-34.