Halife Hz. Ali ile Cenknâme Kahramanı Hz. Ali Arasında Mitik Dönüşüm

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 62 - 84, 30.11.2021

Tuğçe Erdal

https://doi.org/10.34083/akaded.971083

Cited By: 1

Öz

Tarihi 13. yüzyıla dayanan Hz. Ali cenknâmeleri Türk halk edebiyatının önemli kaynaklarından biridir. Türk edebiyatına Arap ve Fars edebiyatından geçmiştir. Özellikle İranlılar tarafından yazılan Hz. Ali hakkındaki hikâyeler zamanla yaygınlaşmış ve epeyce beğenilmiştir. Cenknâme ve benzeri eserler Hayber Kalesi'nin fethinden sonra yazılmaya başlanmış ve bir gelenek halinde yüzyıllarca devam etmiştir. Türklerin cenknâme yazma geleneğine katkıları oldukça fazladır. Hatta cenknâmelere gösterilen ilgi büyük ölçüde Türklerin cenknâme geleneğinde ilerlemesiyle artmıştır.

598-661 yılları arasında 63 sene yaşayan ve İslam'ın temsilcisi ve tebliğcisi olan Hz. Ali, hem Şiîler hem de Sünnîler tarafından saygı ve hürmetle anılan bir halife olmuştur. Bu itibarla bütün cenknâmelerde Hz. Ali'nin kahramanlık, cesaret, dürüstlük ve mertlik gibi vasıfları ön plana çıkarılarak işlenmiştir. Anadolu fethedildikten sonra bu şehirlerde gelişmeye başlayan cenknâme geleneğinde konu edilen Hz. Ali, sadece Alevî-Bektaşî ediplerce yüceltilmemiş, Sünnîler tarafından da aynı şekilde büyük bir kahraman olarak kabul görmüştür. Hz. Ali'nin dış görünüşü itibariyle çevresindeki insanları kendisine hayran bıraktığı, özellikle de ejderha gibi olağanüstü varlıklarla mücadelesinin anlatıldığı hikâyelerdeki heybetli tasviri ile halk muhayyilesinde bir kahraman olarak yaşadığı görülmektedir. Bu nedenle makalede halife ve Alevi-Bektaşi inancının imamı olan Hz. Ali’nin tarihi kimlikten mitolojik kimliğe dönüşümü ile göstermiş olduğu olağanüstü kahramanlıklar, yazıldığı dönemlerin sosyal ve kültürel anlayışını hissettiren metinler olan cenknâmelerden faydalanılarak çözümlenmiş ve Hz. Ali’nin bir kahraman olarak geçirdiği dönüşüme dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, halife, cenkname, kahramanın yolculuğu, mit

Mythic Transformation Between Caliph Hz. Ali and Cenkname Hero Hz. Ali

Öz

Hz. Ali cenknâmes, whose history dates back to the 13th century, are one of the important sources of Turkish folk literature. They have passed from Arabic and Persian literature to Turkish literature. The stories written about Hz. Ali by Iranians became widespread over time and were highly appreciated. The cenknâmes and similar works began to be written after the conquest of the Khyber Castle and traditionally continued for centuries. The contribution of the Turks to the tradition of the cenknâme writing is considerably high. In fact, the interest shown to the cenknâmes largely increased with the improvement of Turks in the cenknâme tradition.

Hz. Ali, a representative and preacher of Islam, who lived 63 years between the years of 598-661 became a caliph remembered with respect and tribute by both Shiites and Sunnis. In this respect, all the cenknâmes were narrated bringing to the fore Hz. Ali’s qualities such as heroism, courage, honesty and bravery. Hz. Ali, who is the subject in the cenknâme tradition that started to develop in these cities after the conquest of Anatolia, was not only glorified by Alevi-Bektashi scholars, but also regarded as a great hero by Sunnis. It is seen that Hz. Ali fascinated the people around him with his appearance, and he lived as a hero in the public imagination, especially with his imposing depiction in the stories about his struggle with extraordinary creatures such as dragons. Therefore, in this article The extraordinary heroism Hz. Ali, who is the imam of the Alevi-Bektashi faith and the caliph, with his transformation from historical identity to mythological identity wasanalyzed by making use of cenknâmes, which are texts that make one feel the social and cultural understanding of the periods in which they were written. Attention was drawn to Hz. Ali's transformation as a hero.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, caliph, cenkname, hero, myth

Kaynakça

• 1. Aktaş, Seda (2019). "Ali Olana Dair". Suret Psikokültürel Analiz Kahramanlar Anti-Kahramanlar. 11. 71-90.
• 2. Atalan, Mehmet (2012). "Cenknâmelerde Hz. Ali'nin Yeri", e-makâlât Mezhep Araştırmaları, V/2 (Güz). 7-29.
• 3. Campbell, Joseph (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yay.
• 4. Çetin, İsmet (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• 5. Daftary, Farhad (Ferhad Defteri) (2014). "Klasik İsmaili İnancında Hz. Ali'nin Yeri". (Haz. Ahmet Yaşar Ocak). Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• 6. Derviş Yemini, M. (2000). Faziletname 1-2 (Giriş-İnceleme-Metin). (Haz. Yusuf Tepeli). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• 7. Eliade, Mircea (2015). Dinler Tarihine Giriş. (Çev. Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• 8. Eröz, Mehmet (2014). Türkiye'de Alevilik-Bektaşilik. İstanbul: Ötüken Yay.
• 9. Gülten, Sadullah (2020). Türklerin Hz. Ali'si Destanlar, Efsaneler, Menkıbeler. İstanbul: Yeditepe Yay.
• 10. İrat, Ali Murat (2006). Devletin Bektaşi Hırkası. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
• 11. Jung, Carl Gustav (2005). Dört Arketip. (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yay.