Tanzimat Edebiyatında “Ben”i İfade Etme Arayışları: Muallim Naci’nin Hatıraları

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 190 - 206, 30.04.2022

Banu Öztürk Akay

https://doi.org/10.34083/akaded.1018097

Öz

Tanzimat edebiyatıyla başlayan modernleşme sürecinde “birey” önem kazanır. Bunun bir sonucu olarak “biz”in karşısında “ben”in varlığı sorgulanmaya başlanır. Bu ise hatırat, otobiyografi, biyografi, günlük gibi otobiyografik yazım türlerinin gündeme gelmesini sağlar. Birçok Tanzimat yazarı bu doğrultuda eserler verir. Muallim Naci de çocukluk hatıralarını kaleme aldığı Ömer’in Çocukluğu ve edebi tecrübelerini aktardığı Medrese Hatıraları adlı eserleriyle bu kervanda yer alır.

Hatıralarında, kendi “ben”ini ortaya koymaya çalışan Tanzimat yazarlarından biri de Muallim Naci’dir. Muallim Naci’nin hatıraları bu bağlamda önemli ipuçları içermektedir. Bununla birlikte Muallim Naci’nin eserlerini incelemek, “hatıralarında yaşamına, dönemine ve/veya çevresine ait nelerden ve kimlerden bahsediyordu? Vurgu yapmak istediği olay, kişi ve mekânlara bakışı nasıldı?” gibi sorulara cevap vermesi açısından da önem kazanmaktadır. Ayrıca bu inceleme daha sonraki dönemlerde yazılan hatıralar üzerine yapılacak çalışmalara ön ayak olmanın yanı sıra, hatırat türü üzerine yapılacak kuramsal çalışmalar için gerekli malzemenin ortaya çıkarılması konusunda faydalı olacaktır. Aynı zamanda bugüne kadar edebiyat tarihlerinde hatıratla ilgili eksik kalan bilgilerin tamamlanmasını da sağlayacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Tanzimat edebiyatı, Muallim Naci, hatıra, çocukluk hatıraları.

Seeking to Express “I” in Tanzimat Literature: Memoires of Muallim Naci

Öz

In the modernization process that started with the Tanzimat literature “the individual”start to play an important role. As a result of this, the existence of the “I” in opposition to “we” begin to be questioned. This helps the autobiographical writing genres such as memoirs, autobiographies, biographies, and diaries come to the fore. Many Tanzimat writers write their works in this direction. Muallim Naci also wrote his works, Ömer’in Çocukluğu (The Childhood of Ömer), in which he told his childhood memories, and Medrese Hatırları (Memories of Madrasa) in which he narrated his literary experiences.

Muallim Naci is one of the Tanzimat writers who try to present his individual in his memories. Memoirs of Muallim Naci contain important clues in this context. Moreover, examining the works of Muallim Naci play an important role because they answered questions such as “what was he talking about his life, period, and environment in his memories” and “how was his view of the events, people, and places he wanted to emphasize?”. In addition, this review will be usufel in revealing the necessary material for theoretical studies about memories, as well as pioneering the studies on the memories written in later periods. At the same time, it will provide the completion of the missing information about memoirs in the history of literature.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat literatüre, Muallim Naci, memories, childhood memories.

Kaynakça

• Kaynaklar Abdülhak Hamid (1994). Abdülhak Hâmid’in Hatıraları. (İnci Enginün Çev.) Dergâh Yayınları.
• Ahmed Midhat Efendi. (2002). Menfa/Sürgün Hatıraları. (Handan İnci Çev.). Arma Yayınları.
• Âkif Paşa. (2004). Türk-İngiliz İlişkileri ve Mehmet Akif Paşa’nın Anıları (İbret). (Taha Niyazi Karaca Çev.). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Aksoy, N. (2006). Kadın Otobiyografileri ve Beden. Virgül, (S.102).
• Aytaç, G. (1990). Edebiyat Yazıları I. Gündoğan Yayınları.
• Bachelard, G. (2008). Uzamın Poetikası (Alp Tümertekin Çev.). İthaki Yayınları.
• Barlow, M. (2003). Ecrire l’histoire de sa vie. Chronique Sociale.
• Bayart, J. F. (1996). L’Illisuion identitaire. Fayard Coll. “Espace Politique”.
• Bolulu, O. (1995). Anı Yazmak ve Yeni Bir Yazın Türü. Çağdaş Türk Dili. 8(16-18).
• Bouquet, O. (2006). L’Autobiographie par l’Etat chez les derniers Ottomans. Turcica. (S.38).
• Briot, F. (1994). Usage du monde, usage de soi. Edition du Seuil.
• Çelebioglu, S. (2007). Türk Edebiyatında Modern Biyografinin Doğuşu. (Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Enginün, İ. (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh Yayınları.
• Fatma Aliye Hanım. (1994). Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı. Pınar Yayınları.
• Friedman, N. (2006). Tanık Olarak ‘Ben’. Kitap-lık. (S.100).
• Fumaroli, M. (1972). Les Mémoires du XVIIe siècle au carrefour des genres en prose. XVIIe siècle. (94-95).
• Hubier, S. (2003). Littératures intimes, les expressions du moi, de l’autobiographie à l’autofiction. Armand Colin.
• Kafadar, C. (2009). Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken, Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun. Metis Yayınları.
• Lejeune, P. (1971). L’autobiographie en France, A. Colin.
• Lejeune, P. (1989). Le désir biographique.Université Paris X.
• Lejeune, P. (1986). Moi aussi. Editions du Seuil.
• Lejeune, P. (1996). Le pacte autobiographique. Editions du Seuil.
• Lejeune, P. (2005). Signes de vie. Editions du Seuil.
• Lejeune, P. (1980). Je est un autre. Editions du Seuil.
• Leleu-Galland, E. (2002). Les Cahiers, mémoires de vie. CRDP de l’Académie d’Amniens.
• Leyla Hanım (1925). Souvenirs de Leila Hanoum sur le Harem Impérial. Paris: Calmann-Lévy.
• Miraux, J.P. (1996). L’Autobiographie, Ecriture de soi et sincérité, Editions Nathan.
• Muallim Naci. (1890). Ömer’in Çocukluğu. Sümbüle.
• Muallim Naci. (1969). Ömer’in Çocukluğu. (Mehmet Ertuğrul Düzdağ Çev.). Cağaloğlu Yayınları.
• Muallim Naci. (1886). Medrese Hatıraları.
• Muallim Naci. (2007). Medrese Hatıraları. (Erdoğan Mura Çev.). Hece Yayınları.
• Muallim Naci. (1902). Lugât-ı Nâci. 960s.
• Muallim Naci. (1885-1886). Medrese Hatıraları. Tercüman-ı Hakikat. (S. 2021–2060).
• Necmi Zekâ. (1987). Hatırlama ve Tarih. Defter. (S. 1).
• Olgun, İ. (1972). Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı. Türk Dili Anı Özel Sayısı. 25(246).
• Ortaylı, İ. (1982). Gelenekten Geleceğe. 191s.
• Özdemir, E. (1972). Anı ve Anı Dilimiz Üzerine. Türk Dili. 25(246).
• Özdemir, E. (1994). Yazınsal Türler. Ümit Yayınları.
• Özgül, K. (2003). Kandille İskandil. Hece Yayınları.
• Öztürk, B. (2010). Mémoires comme genre moderne dans la littérature turque: Le cas des hommes de lettres des Tanzimat. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). INALCO/Paris.
• Pachet, P. (2001). Les Baromètres de l’âme, naissance du journal intime.Hachette Littératures.
• Parlatır, İ. (1999). Ziya Paşa’nın Emil Çevirisi. Türk Dili. (S.573).
• Tanpınar, A. H. (2006). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Abdullah Uçman (Ed.). Yapı Kredi Yayınları.
• Vier, J. (1970). Mémoires, journaux, correspondances. Histoire de la littérature française XVIIIe siècle. A. Colin.
• Yardım, M. N. (1998). Tanzimat’tan Günümüze Edebiyatçılarımızın Çocukluk Hatıraları. Timaş.
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876. (1993). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (Ed.). Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yüksel, T. (1994). Anı Yazıları Bize Ne Vermektedir? Varlık. (S.45).
• Ziya Paşa. Mukaddime, Elyazması, 1 defter, 24 s.
• Zanone, D. (1996). L’Autobiographie. Ellipses.