An Analysis On The Idioms Used In Oğuzeli Dialect

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 854 - 889, 30.08.2022

Ömer Güven , Asena Yalnız

https://doi.org/10.34083/akaded.1088368

Cited By: 1

Öz

Idioms ıt has an important place in the vocabulary of the language in terms of adding vitality and fluency to the expression. Turkish is one of the richest languages in the world in terms of idioms. The Turkish language, which can be followed with written texts since the Orkhon Inscriptions, has produced many idioms in this historical course. Turkey Turkish dialects are at the front of the places where these idioms one used intensively. Many idioms waiting to be recorded in Turkey Turkish dialects have been identified in the limited study. Vocabulary in dialects is in danger of extinction for many reasons, especially technological developments. For this reason, it is very important to determine and record the vocabulary related to Turkey Turkish dialects.

In this study, idioms used in Oğuzeli dialect but not included in standard Turkish are discussed. Various classifications were made on the idioms determined by the compilations made from Oğuzeli and its villages. Firstly, the idioms determined were discussed in terms of their origin. Secondly, the idioms were evaluated in terms of syntax and morphology. Finally, the classification of idioms in terms of meaning was made. All idioms compiled after these classification studies are listed alphabetically and the meanings of the idioms are given. 

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, dialects, Oğuzeli dialect, vocabulary, idioms.

Oğuzeli Ağzında Kullanılan Deyimler Üzerine Bir İnceleme

Öz

Deyimler, anlatıma canlılık ve akıcılık katmaları bakımından dilin söz varlığı içinde önemli bir yere sahiptir. Türkçe, deyimler bakımından zengin bir dildir. Orhun Yazıtlarından itibaren yazılı metinlerle takip edilebilen Türk dili, bu tarihî seyri içinde pek çok deyim üretmiştir. Bu deyimlerin kullanıldığı yerlerden biri de Türkiye Türkçesi ağızlarıdır. Türkiye Türkçesi ağızlarında kayda alınmayı bekleyen birçok deyim yapılan kısıtlı çalışmada tespit edilmiştir. Başta teknolojik gelişmeler olmak üzere pek çok nedenle ağızlarda yer alan söz varlığı yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu sebeple Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili söz varlığının tespiti ve kayıt altına alınması oldukça önemlidir.

Bu çalışmada Oğuzeli ağzında kullanılan ancak standart Türkçede yer almayan deyimler ele alınmıştır. Oğuzeli ve köylerinden yapılan derlemeler ile tespit edilen deyimler üzerinde çeşitli tasnifler yapılmıştır. İlk olarak belirlenen deyimler Köken Bakımından ele alınmıştır. İkinci olarak deyimler Söz Dizimi ve Şekil Bilgisi Bakımından değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Son olarak ise Anlam Bakımından deyimlerin sınıflandırılması yapılmıştır. Bu sınıflandırma çalışmalarının ardından derlenen bütün deyimler alfabetik olarak sıralanmış ve deyimlerin anlamları verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, ağızlar, Oğuzeli ağzı, söz varlığı, deyimler.

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil - 3. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2 - deyimler sözlüğü. İnkılâp Yayınları.
• Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri DEYİMLERİMİZ. Eğiten Kitap.
• Alkaya, E. (2018). Gaziantep Ağzı ve Bu Ağızla İlgili Yapılan Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Gaziantep Tarihi Sempozyumu, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 23, 1361-1384.
• Alkayış, M. F. (2012). Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler. Öncü Yayınları.
• Alkayış, M. F. (2019). Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler - 2. Hiperyayın.
• Bulak, Ş. (2016). Van Küresin Ağzında Deyimler. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (56), s. 837-857.
• Coşar, A. M. (2016). Gümüşhane Ağızlarından Derlenmiş Deyimler Üzerine. Mavi Atlas, (6), 1-17.
• Çotuksöken, Y. (1998). Deyimlerimiz. Özgül Yayınları.
• Çotuksöken, Y. (2004). Türkçe atasözleri ve deyimler sözlüğü. Toroslu Kitaplığı. Derleme Sözlüğü C. I-XII, (1963-1982). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, L. (2017). Kırklareli Ağzındaki Deyimler Üzerine Bir İnceleme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (1), 395-417. Gül, R. (1999). Gaziantep Barakları Ağzı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gümüşatam, G. (2006). Yapı ve Anlam Açısından Kıbrıs Türk Ağzındaki Deyimler. DAÜ Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi. (2.baskı). DTCF Yayınları.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Engin Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kök, A. (1995). Oğuzeli ve Yöresi Ağızları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Küçük, S. (2015). Ordu Ağzında Kelime Grubu Yapısındaki Deyimlerde Yapı, Anlam ve Köken Bilgisi. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 39, 57-78.
• Özden, M. (2016a). Bilecik Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), s. 109-130.
• Özden, M. (2016b). Gümülcine Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Dede Korkut, 5 (11), 79-101.
• Özden, M. ve Doğan, L. (2017a). Deyim Kullanımı Bakımından Bulgaristan Türk Ağızlarına Genel Bir Bakış. Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (11), 501-552.
• Özden, M. ve Doğan, L. (2017b). Doğu Trakya Ağızlarında Kullanılan Deyimler Hakkında Genel Bir Sınıflandırma Çalışması. Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (3), 27-54.
• Özsoy, A. (2014). Bartın Yöresinden Derlenmiş Atasözleri ile Deyimlerin Tematik Açıdan Değerlendirilmesi. Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürk, V. (1989). Gaziantep-Oğuzeli-Yazılı Köyü Ağzı. Fırat Üniversitesi Türk Dili Mezuniyet Tezi.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Arkadaş Yayınları.
• Sır Dündar, A. N. (2021). Kütahya Merkez Ağzından Derlenen Deyimler ile İlgili Bir İnceleme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4), 2601-2627.
• Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Kubbealtı Yayınları. Taş, H. (1995). Erzurum’da Kullanılan Atasözleri ve Deyimler. Türk Dili, (525), 1025-1032.
• Topal, E. (2020). Giresun Eynesil Ağzından Ölçünlü Türkçede Bulunmayan Kelimeler, Deyimler, İkilemeler ve Atasözleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28 (2), 1008-1012.
• Torun, Y. (2004). Dokuztekne Köyü’nden Derlenen Atasözleri ve Deyimler Üzerine Bir İnceleme. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 185-192.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Yayım. Türkçe Sözlük (11. baskı).
• Vardar, B. (1998) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Abc kitabevi.
• Yalçın, S. K. (2008). Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 3 (3), 625-656.
• Yalçın, S. K. ve Çalışır, R. (2012). Elâzığ Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 1 (3), 136-157.
• Yurtbaşı, M. (1996). Örnekleriyle Deyimler Sözlüğü. (1. baskı). Özdemir Yayıncılık.
• Zülfikar, H. (1968). Bitlis’te derlenmiş atasözleri, deyimler, alkış, kargış ve bilmeceler. Türkoloji Dergisi, C. 3: 65-105.