Adli and His Sehrengiz of Karaferye

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 569 - 603, 30.08.2022

Zahide Efe

https://doi.org/10.34083/akaded.1139562

Cited By: 1

Öz

The poets of classical Turkish literature used the cities they lived in or crossed paths in some way and the various features of these cities as materials for their poems. As a result of these uses, many literary genres have emerged in our literature that directly or indirectly deal with the settlements.

Sehrengiz which is among these literary genres, is a work in which cities and famous people living in cities are described in a certain composition. Sehrengiz which was especially popular in the 16th century, continued to be written until the 18th century, although it fell in disfavor later. Especially Rumelian poets had a great influence on the development of this genre. As from Mesihi of Prishtina, one of the poets of Rumelian origin that wrote the first example of sehrengiz, many poets have written sehrengiz for different cities in the geography of Rumelia.

One of these sehrengiz is the one that was written for the city of Béroia (Véria), which was called Karaferye in the time of the Ottomans and is located in the south of Greek Macedonia today. Consisting of 203 couplets, Karaferye Sehrengizi, written by a poet with a pseudonym in the 16th century or before, has the form of masnavi verse. In the work, some features of the city of Karaferye and twenty beauties living in the city are described.

In this study some evaluations were made on the form and content features of Karaferye Sehrengiz whose existence was unknown until now and the translated text of the work was included.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, 16th century, Adli, sehrengiz, Karaferye.

Adlî ve Karaferye Şehrengizi

Öz

Klasik Türk edebiyatı şairleri yazmış oldukları manzumelerde yaşamış oldukları veya bir şekilde yollarının kesiştiği şehirleri ve bu şehirlerin sahip oldukları çeşitli özellikleri şiirlerine malzeme olarak kullanmışlardır. Bu kullanımlar neticesinde zamanla edebiyatımızda yerleşim yerlerini doğrudan veya dolaylı olarak konu edinen birçok edebî tür ortaya çıkmıştır.

Bu edebî türler içerisinde yer alan şehrengizler, şehirlerin ve şehirlerde yaşayan meşhur kişilerin belli bir kompozisyon içerisinde anlatıldığı eserlerdir. Özellikle 16. yüzyılda büyük rağbet gören şehrengizler, her ne kadar sonraları gözden düşmüş olsa da 18. yüzyıla kadar yazılmaya devam etmiştir. Bu türün gelişmesinde özellikle Rumelili şairlerin büyük etkisi olmuştur. Şehrengiz türünün ilk örneğini kaleme alan Rumeli kökenli şairlerden Priştineli Mesîhî’den itibaren birçok şair, Rumeli coğrafyasındaki farklı şehirler için şehrengiz kaleme almıştır.

Bu şehrengizlerden biri de Osmanlılar zamanında Karaferye olarak adlandırılan ve günümüzde Yunan Makedonyası’nın güneyinde yer alan Béroia (Véria) şehri için kaleme alınan şehrengizdir. Adlî mahlaslı bir şair tarafından 16. yüzyılda kaleme alınan ve 203 beyitten müteşekkil olan Karaferye Şehrengizi, mesnevi nazım şekline sahiptir. Eserde Karaferye şehrinin sahip olduğu bazı özellikler ile şehirde yaşayan yirmi güzel tavsif edilmiştir.

Bu çalışmada şimdiye kadar varlığı bilinmeyen Karaferye Şehrengizi’nin şekil ve muhteva özellikleri üzerine birtakım değerlendirmelerde bulunularak eserin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, 16. yüzyıl, Adlî, şehrengiz, Karaferye.

Kaynakça

• Akkuş, Metin (1987). Türk edebiyatında şehr-engizler ve Bursa şehr-engizleri. [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkuş, Metin (2013). Klasik Türk şiirinin anlam dünyası edebi türler ve tarzlar. Fenomen Yayınları.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html.
• Aydemir, Yaşar (2001). Hâdî’nin Saray Şehrengizi. İlmî Araştırmalar, 12, 31-56.
• Aydinçe, Nehri (2017). Türk edebiyatında şehrengizler ve Balkan şehirleri. Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri 1. Gece Kitaplığı, 77-108.
• Bayram, Y. (2013). Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-sultan-bayezidi-veli-bin-fatih.
• Ćatović, A. (2014). Adlî, Hüsam Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-husam-celebi.
• Çakıcı, Bilal (2010). The shahrangiz of Shtip by Za’fî. International Journal of Central Asian Studies, 14, 95-107.
• Çavuşoğlu, M. (2012). Taşlıcalı Dukakin-zâde Yahya Bey’in İstanbul Şehr-engîzi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 17, 73-108.
• Göre, Zehra (2017). Rumeli şehrengizleri ve bu şehrengizlerde Rumeli. Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri 1. Gece Kitaplığı, 109-144.
• Kahraman, Seyit Ali (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi (1. Cilt, 8. Kitap). Yapı Kredi Yayınları.
• Kaplan, Yunus (2018). Abdî ve Kütahya Şehrengizi. Journal of Turkish Language and Literature, 4(3), 783-824.
• Karaca, Derya (2018). Türk edebiyatında şehr-engîzler “şehirler ve güzeller”. [Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, Derya (2019). Şairi bilinmeyen bir Siroz Şehrengizi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 428-44.
• Kaya, Bayram Ali (2010). Şehrengiz. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 461-462). TDV Yayınları.
• Kiel, Machiel ve Gara, Eleni (2001). Karaferye. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 24, s. 394-94). TDV Yayınları.
• Kılıç, Filiz (2014). Adlî, Gazi Mustafa Paşa-zâde İbrâhim Bey. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-gazi-mustafa-pasazade-ibrahim.
• Kılıç, Filiz (2014). Adlî, Şeyh Hasan Adlullah Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-seyh-hasan-adlullah-efendi.
• Kırkkılıç, Ahmet (1994). Edirne şehrengizler ve şairleri. Yedi İklim, 47, 94.
• Levend, Agah Sırrı (1957). Türk edebiyatında şehr-engizler ve şehr-engizlerde İstanbul. İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2016). Beyânî’nin Sinop Şehrengizi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 57, 1637-1661.
• Tezcan, Nuran (2001). Güzele bir şehrengizden bakış. Türkoloji Dergisi, 14(1), 161-94.
• Tığlı, F. (2010). Klasik Türk edebiyatında şehrengizler ve Cami‘î’nin Manisa Şehrengizi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (39), 229-248.
• Tığlı, Fatih (2020). Türk edebiyatında şehrengizler. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tığlı, Fatih (2021). Vizeli Behiştî ve Bursa Şehrengizi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 61(1), 319-338.