Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde Yer Alan Eş Gösterenli Sözcüklere Dair Notlar

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 798 - 810, 30.08.2022

Abdullah Mert , Fatih Numan Küçükballı

https://doi.org/10.34083/akaded.1142329

Cited By: 1

Öz

Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Batı Türkçesinin söz varlığı açısından kıymetli görülen iki yüzü aşkın eserin taranmasına dayanan bir çalışmanın ürünüdür. Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesinin son dönemlerine kadar uzanan bir metin havuzunu içerir. Standart dilde kullanım dışı kalmasına karşın ağızlarda yaşayan çok sayıda sözcüğü Tarama Sözlüğü’nde de bulmak mümkündür. Ancak Türkçenin söz varlığı açısından bu denli değerli bir eser olan Tarama Sözlüğü’nde birtakım sözlük bilimsel hatalar veya eksikler de mevcuttur. Bunların içinde madde başı oluşturma sorunları bizim üzerine eğildiğimiz kısımdır. Tarama Sözlüğü’nde madde başı oluşturma bahsi altında okuma yanlışları, çekimli yapıların madde başı yapılması gibi sorunların yanında eş gösterenli / eş adlı olarak maddelenmesi gerekliliğine karşın tek madde altında değerlendirilen maddeler sorunu da söz konusudur. Bu sözcüklerin yazılışları ve sesletimleri aynı olmasına rağmen anlamları ve kökenleri farklıdır, yani gösterenleri aynı olmasına rağmen gösterilenleri başkadır. Söz konusu niteliklere sahip olan on sözcük tespit edilmiştir. Tek madde altına toplanan bu sözcüklerin eş gösterenli oldukları, ayrı maddeler altında ele alınmaları gerektiği etimolojik açıklamalarla ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eş gösterenli, Eş adlı, Tarama Sözlüğü, Etimoloji

Notes on Homonymy Words in the Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü

Öz

Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü is the product of a study based on the scanning of more than two hundred works, which are considered valuable in terms of the vocabulary of Western Turkish. It includes a text pool from Old Anatolian Turkish to the last periods of Ottoman Turkish. Although it is out of use in the standard language, it is possible to find many words living in dialects in the Tarama Sözlüğü. However, there are some lexicological errors or deficiencies in the Tarama Sözlüğü, which is such a valuable work in terms of Turkish vocabulary. Among these, problems about making dictionary entries are the part that we focus on. In the Tarama Sözlüğü, there are problems such as reading errors and inflectional structures under the making dictionary entries, as well as the problem of items that are evaluated under a single item, despite the requirement to be itemized as homonymous. Although the spelling and pronunciation of these words are the same, their meanings and origins are different, that is, although their signifiers are the same, their signifieds are different. Ten words with these qualities have been identified. It has been revealed by etymological explanations that these words, which are collected under a single item, are homonymous and should be handled under separate items.

Anahtar Kelimeler

Homonymy, Homonymous, Tarama Sözlüğü, Etymology.

Kaynakça

• Abtullah Battal (1997). İbn-i Mühennâ lûgati. Türk Dil Kurumu Yayınları. ML
• Aksan, D. (2006). Anlambilim anlambilimi konuları ve Türkçenin anlambilimi. Engin Yayın Evi.
• Akyıldız Ay, D. (2017). Tarama sözlüğü: Sözlükbilimi ilkeleri çerçevesinde betimsel ve eleştirel bir değerlendirme. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 56 (56), 1-22.
• Arıkoğlu, E. – Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. TUTS
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça - Türkçe sözlük. Akçağ Yayınları HTS
• Ayazlı, Ö. - H. İ. Taşkıran (2021), Sivas ili Akıncılar ilçesi ağzı ses bilgisi özellikleri. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 1-26.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press. ED
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doerfer, G. (1967). Türkische und Mongolische elemente im neupersischen, III. Franz Steiner Verlag Gmbh. TMEN
• Duman, M. (1995), Evliya çelebi seyahatnamesine göre 17. yüzyılda ses değişmeleri.Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. - Z. Akkoyunlu (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erkınay Tamtamış, H. K. (2021). Türkçede eş adlılık. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(1), 619 - 653.
• Gürsoy-Naskali, E. - M. Duranlı (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları ATS
• İlaydın, H. (1954). “Tanıklariyle tarama sözlüğü, (kitaplar - tenkit)”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (28), 227-231.
• Karaağaç, G. (2013) Dil bilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yay.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’an tercümesi (TİEM-73 1v-235v/2) giriş-inceleme-metin-dizin. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lessing, F. D. (2003), Moğolca Türkçe sözlük C II. (G. Karaağaç Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Li, Y. S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. Simurg.
• Nasilov, D. M., Kormuşin, I. V., Borovkov, T. A., Dmitriyev, L.V., Zırin, A. A. (2016). Drevnetyurkskiy slovar’. Gılım Baspası DTS
• Özkan, A. - A. Mert (2020). Türkçe sözlük’te yer alan eş gösterenli bazı sözcüklere ilişkin düzeltme önerileri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (48), 1-12.
• Ryumina-Sırkaşeva, L.T. - Kuçigaşeva, N. A. (2000). Teleüt ağzı sözlüğü, (Ş. H. Akalın, - C. Turgunbayev Çev.). TDK Yayınları TAS
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (2004). Ana Türkçede z’leşme ve ş’leşme. Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri (s. 598-612). Öncü Kitap
• Tezcan Aksu, B. (2002) “Türk Dil Kurumunun Sözlük Çalışmaları 1932-2002”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Özel Sayı: TDK’nin 70. Yılı. 607: s. 144.
• Tietze, A. - T. Tekin (1989). Tarama sözlüğü üzerine bazı açıklamalar. Erdem. 5 (13), 285-293.
• Tietze, A. - T. Tekin (1994). Tarama sözlüğü üzerine bazı açıklamalar II, Türk Dilleri Araştırmaları, 4, 159-169.
• Tietze, A. (2016-2019). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati IV, VI, VII. Türkiye Bilimler Akademisi. TETTL
• Toklu, M. O. (2007). Dilbilime giriş. Akçağ Yay.
• Türk Dil Kurumu. (1996). Tanıklarıyla tarama sözlüğü I-VI. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye’de halk ağızlarından derleme sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Ullmann, S. (1970). Semantics an introduction to the science of meaning. Alden Press.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch - Türkisch (Eski Uygurcanın el sözlüğü Eski Uygurca - Almanca - Türkçe). Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. EUES