Türkçedeki Bedensel Anlık Edimler: Öksür- ve Göz Kırp- Anlık Edimlerinin Görünüşsel ve Edimbilimsel Analizi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 890 - 921, 30.08.2022

M. Fatih Adıgüzel

https://doi.org/10.34083/akaded.1142383

Öz

Çalışma, Türkçe Ulusal Derleminden (TNCv3.0) bağlı dizinler yoluyla öksür- ve göz kırp- eylemlerinin görünüş/kılınış potansiyellerini kapsamlı biçimde incelemektedir. Bu sözcüklerle ifade edilen beden kaynaklı bu anlık edimlerin ortak yönü kişi tarafından hem fizyolojik hem de edimbilimsel nedenlerle üretilebilmeleridir. Çalışmada kılıcı kontrolünde olan öksür- eylemleri sahte öksürük olarak adlandırılmış olup kimi edimbilimsel iletiler taşımaktadır. Aynı şekilde, göz kırp-, kılıcı kontrolünde üretildiğinde, belirli iletiler ifade etmektedir. Ayrıca, bu eylemin değişmeceli anlamları da vardır, ki bu da görünüş değerlerinde değişikliklere yol açmaktadır. Makale, ilgili iki eylemin görünüş/kılınış örüntüleri ile eylemlerin edimbilimsel işlevleri ve değişmeceli anlamları arasındaki etkileşimleri ortaya koymaktadır. Ayrıca göz kırp- eyleminin bazı değişmeceli anlamlarının TDK sözlüğünde yetersiz tanımlandığı ve kimilerinin de eksik olduğu sonucuna varılmıştır. Bu eylemlerin görünüş/kılınış örüntüsü, anlamlarındaki farklılaşmalara ve edimbilimsel işlevlerine göre değiştiğinden TDK sözlüğündeki göz kırp- girdisi için bazı düzeltmeler önerilmiştir. Çalışma, sağlıklı görünüş/kılınış değerlendirmelerin sadece tümce düzeyine değil, aynı zamanda tümce üstü bağlama da bağlı olduğunu göstermektedir. Makalede ayrıca öksür- eyleminin bazı edimbilimsel nedenlerle baskın olarak erkek özneler seçtiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

derlem-çıkışlı, görünüş, göz kırpmak, öksürmek, Türkçe bedensel anlık edimler

Bodily Semelfactives in Turkish: Aspectual and Pragmatic Analysis of Öksür- and Göz Kırp-

Öz

The study covers aspectual potentials of the Turkish Semelfactive verbs öksür- (cough) and göz kırp- (wink) comprehensively through their concordances in the Turkish National Corpus TNCv3.0. Their common feature in their Semelfactive meanings is that the bodily events expressed with them may be both physiologically and pragmatically motivated, which determines Turkish speakers’ aspectual choices. For öksür-, self-induced coughs are called fake coughs in the study, conveying pragmatic messages with corresponding aspectual shifts. Likewise, göz kırp-, when agent-controlled, conveys certain pragmatic messages. It also has figurative meanings, which causes aspectual shifts. The present article revealed the interactions between aspectual construals of the two verbs and their pragmatic functions and figurative meanings. Corpus data indicated that figurative meanings of göz kırp- are either inadequately defined or missing in the most comprehensive Turkish dictionary of Turkish Language Association (TDK dictionary). The study has lexicographic implications that some improvements and modifications should be made for the entry göz kırp- in the dictionary because aspectual construals are sensitive to different meanings and pragmatic functions. The study demonstrated that accurate aspectual assessments depend on not only sentential levels but also supra-sentential contexts. It was also found that for pragmatic reasons öksür- tends to select preponderantly male subjects.

Anahtar Kelimeler

aspect, corpus-driven, göz kırp-, öksür-, Turkish bodily semelfactives

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Kurtoğlu, Ö., Atasoy, G., Öz, S., & Yıldız, İ. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). In N. Calzolari, K. Choukri, T. Declerck et al. (Eds.), Proceedings of the 12th International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC) (pp. 3223-3227). İstanbul: LREC 2012.
• Aksan, Y. & M. Aksan. (2009). A typology of Pluractional Forms in Turkish. S., Ay et al (Eds.) Essays on Turkish Linguistics (pp.33-42). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Aksu-Koç, A. (1998). The Acquisition of aspect and modality. The case of past reference in Turkish. Cambridge: Cambridge University Press.
• Chen, I-H. (2013). The semantic constraints on the verb +zhe noun sin Mandarin Chinese. In Z. Jing-Schmidt (Ed.), Increased Empiricism: Recent advances in Chinese Linguistics (pp.189-204). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Comrie, B. (1998). Aspect, Cambridge: Cambridge University Press
• Croft, W. (2012). Verbs: Aspect and causal structure. Oxford: Oxford University Press
• Dik, S. C. (1997). The theory of functional grammar, Part 1: The Structure of the clause. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Frawley, W. (1992). Linguistic semantics. Hillsdale,NJ: Lawrence Erlbaum.
• Güven, M. (2003). Aspectual Interpretation at Sentence Level: A Preliminary Account through Turkish Data. In A. S. Özsoy, D. Akar, M. Nakipoğlu-Demiralp, E. E. Erguvanlı-Taylan & A. Aksu-Koç (Eds.), Studies in Turkish linguistics (Proceedings of the 10th international conference on Turkish linguistics /10. Uluslararası Türk Dilbilimi Kurultayı Bildirileri, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, 16- 18 August 2000). İstanbul: Boğaziçi Üniv. Yay. 195-202
• Güven, M. (2012). On the Linguistic Realization of Situation Types in Turkish. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 177-194.
• Kiss, K. (2011). Remarks on semelfactive verbs in English and Hungarian. Argumentum, 7, 121-128.
• Klein, W. (1994). Time in Language. London: Routledge.
• Lauder, A.F. (2010). Data for lexicography. The central role of the corpus. Wacana, 12/ 2, 219-242.
• McEnery, T., Xiao, R. Z. and Tono, Y. (2006). Corpus-based Language Studies: An Advanced Resource Book. London: Routledge.
• McEnery, T. and Hardie, A. (2012). Corpus Linguistics: Method, theory and practice. Cambridge: Cambridge University Press.
• Nelson, L. C. (2018). Internal structure of Semelfactive predicates in English. Graduate Student Theses, Dissertations, & Professional Papers. https://scholarworks.umt.edu/etd/11207 (Access date: March, 2020)
• Olsen, M. B. (1997). A semantic and pragmatic model of lexical and grammatical aspect. New York; London: Garland Publishing.
• Pearce, M. (2008). Investigating the collocational behavior of MAN and WOMAN in the BNC using Sketch Engine. Corpora, 3(19), 1-29.
• Rothstein, S. (2004). Structuring events. Oxford: Blackwell Publishing.
• Ryle, Gilbert. (2009 [1968]). The thinking of thoughts: What is ‘Le Penseur’ doing? In Collected Essays 1929–1968: Collected Papers, Volume 2 (pp. 494–510). London: Routledge.
• Smith, C. (1997). The Parameter of aspect (2nd edition). Canada: Kluwer.
• Socialmettle. (n.d.). What does it mean when someone winks at you [Blog post]. Retrieved from https://socialmettle.com/what-does-it-mean-when-someone-winks-at-you (access date: May, 2020)
• Van Valin, JR., R.D. (2005). Exploring the Syntax-semantics Interface. Cambridge University Press.
• Xiao, R. Z., & McEnery, A. M. (2004). A corpus-based two-level model of situation aspect. Journal of Linguistics, 40(2), 325-363.