Lotus in Classical Turkish Poetry

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 69 - 98, 30.10.2022

Nusret Gedik

https://doi.org/10.34083/akaded.1169028

Öz

Although not as much as roses and tulips in classical Turkish poetry, the lotus comes first among the flowers that are the subject of couplets. it usually appears as the lover's yellow face, which has faded from the suffering of love. While in the imagination of the classical poet, the lotus is sometimes a sign of the lover himself who is captured in the tears of love ,it can also represent the loved one . Some ornaments on the lover are similar to the lotus in this context, for example, the hil‘at, the zerrîn buttons, the cheesecloth he wears. The relationship of the blue or purple lotus with the sky has also been instrumental in numerous couplets in the imaginations of the poets in terms of shape and color. The lotus, which is also made as a sherbet as a medicinal herb, is dealt with in this aspect in some couplets. The most common type of lotus, which is the subject of many comparisons in the imagination of classical poets, is the nymphaea, that is, the yellow lotus, which also bears the name of the flower in Latin. While the yellow lotus is followed by the blue/purple lotus, the white lotus and red lotus are also reflected in the literary texts in different couplets. In this study, the status of the lotus in classical Turkish poetry, which is a tradition literature, will be discussed and it will be tried to examine how this precious flower takes place in the imagination of poets.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Flower, Lotus.

Klasik Türk Şiirinde Nilüfer

Öz

Klasik Türk şiirinde gül ve lâle kadar olmasa da beyitlere konu olan çiçeklerin başında gelen nilüfer genellikle âşığın aşk çilesinden solmuş sararmış sarı yüzü vasfında karşımıza çıkar. Lakin yine de klasik şairinin tahayyülünde daha pek çok teşbihe de söz konusu olmuş latif bir çiçek olan nilüfer bazen âşığın bizatihi kendisidir. Âşık, gözyaşı denizinde bir nilüferken bu güzel çiçek kimi zaman da sevgilinin bir gösterenidir. Sevgiliye yaraşır hil‘at, zerrîn düğmeler, taktığı tülbent nilüferin bu bağlamda benzeyenleridir. Mavi veyahut mor nilüferin semâ ile ilişkisi de şekil ve renk yönüyle şairlerin tahayyülerinde sayısız beyitlere vesile olmuştur. Şifalı bir bitki olarak şerbeti de yapılan nilüfer kimi beyitlerde ise bu yönüyle ele alınır. Klasik şairlerin hayal dünyasında çok çeşitli benzetmelere konu olan nilüferin tespit edildiği üzere en çok beyitlerde rastlanan çeşidi ise Latince olarak çiçeğin ismini de taşıyan nymphaea, yani sarı nilüferdir. Sarı nilüferi, mavi/mor nilüfer izlerken beyaz ve kırmızı nilüfer de edebî metinlere farklı beyitlerde aksetmiştir. Çalışmada nilüferin bir gelenek edebiyatı olan klasik Türk şiirindeki aksi ele alınarak bu nadide çiçeğin şairlerin hayal dünyalarında ne şekilde yer aldığı incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Çiçek, Nilüfer.

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html
• Akyüz, K. vd.(1958). Fuzûlî Dîvânı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arslan, Ö. (2013). Ubeydi Divanı (Metin ve İnceleme). (Tez No: 340454). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Artaç, B. Y. (2018). 18. ve 19. Yüzyıl osmanlı halkları kadın giyim kuşamının kültürel etkileşim bağlamında analizi. (Tez No. 509743). [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Avşar Z &Cengiz A. (2017). Divan şiirinde nilüferin kozmik serüveni. Turkish Studies, 12 (5), 61-72.
• Avşar, Z. (2017). Revânî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196374/revani-divani.html
• Ayvazoğlu, B. (2003). Ateş Çiçek Lale. İBB Kültür A.Ş. Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2020). Güller kitabı. Kapı Yayınları.
• Ayverdi, E. K. (2006). 18. asırda lale. (Haz. Uğur Derman), Kubbealtı Neşriyat.
• Başpınar, F. (trhsz). Beyânî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani-divani.html
• Baturlar, Ş. S. (2013). Bir dil olarak “sarı” rengin anlamı ve “sarı basın” neden “sarı”?. E-Journal of New World Sciences Academy, 8 (2), 184-206.
• Bayrak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194338/sehabidivani.html
• Bayram, Y. (2007). Burdur’un ve divanların gülü. I. Burdur Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 368-386.
• Baytop, T. (1994). Türkçe bitki adları sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Dîvânı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Birol, İ. & Derman, F. (2005). Türk tezyîni sanatlarında motifler. Kubbealtı Neşriyatı.
• Bozkurt, Ö. F. (2014). Osmanlı imparatorluğunda gayrimüslimlerin kıyafet düzenlemeleri (xvı-xvıı. yüzyıllar), (Tez No. 365003). [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Cevat. B. (1989). Anadolu Roma Çağı Lotus Palmet Örgesinde Tip Gelişimi. Türk Arkeoloji Dergisi, 53-72.
• Çakır, M. S. (2018). Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). (Tez No: 512574). [Doktora tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Çavuşoğlu, M. (1979). Amrî Divan, Tenkidli basım. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çeçen, M. K. (2010). Sabrî Mehmed Şerîf Hayatı, Sanatı, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili. (Tez No: 253985). [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Çelebioğlu, A. (2016). Klasik türk şiirinde menekşe. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 37, 161-182.
• Çelik, B. Kılıç M. (2018). Derzi-zâde ‘Ulvî Dîvân. DBY Yayınları.
• Çeltik, H. (2017). Ahmed-i Rıdvan Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194277/ahmed-i-ridvan-divan.html
• Çukurlu, T. (2019). Klasik osmanlı şiirinde gülün, bülbül ve diğer hayvanlarla ilişkisi . Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 353-376.
• Demir, H. (2021), Zanbak ve klasik türk şiirindeki izleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 27, 127-157.
• Demirel, Ş. (2009). Dîvân şiirinde erguvan. Turkish Studies, 4 (8), 995-1014.
• Durmuş, T., Canım R. (2018), Şevkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210484/sevki-divani.html
• EBERHARD W. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
• Eke, N. U. (2021). Klasik türk şiirinde lale ile ilgili kavramsal metaforlar. Littera Turca, 7, (3), 2021, 659-671.
• Erdoğan, K. & Akgül, S. (2014). 16. yüzyıldaki bazı dîvân şairlerinin türkçe dîvânlarında gül ve anlam bilgileri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 167-187.
• Ersoy, E. (2017). Münirî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196156/muniri-divani.html
• Erünsal, İ. E. (2018). Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR211662/taci-zade-cafer-celebi-divani.html
• Evliyâ Çelebi (2011), Seyahatnâme, (Haz. Dankoff R., Kahraman S. A., Dağlı Y.), Yapı Kredi Yayınları.
• Gıynaş, K. A. (hzl.) (2017). Pervâne b. Abdullah, Pervâne Bey Mecmuası. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194492/pervane-beymecmuasi.html
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196834/mostarli-hasan-ziyai-divani.html
• Hans S. (2003). Bahçelerin ve parkların tarihi. Dost Kitabevi Yayınları.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194364/suheyli-divani.html
• Horata, O. (2019). Esrâr Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-240609/esrar-dede-divani.html
• Kalkandelen, H. (2008). Nevâî bahçesinde güller, goncalar, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 104-117.
• Karaman G. (2012). Perîşân çiçek sünbül ve klasik türk şiirinde işlenişi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1, (2), 288-319.
• Kartal A. (1998), Klasik türk şiirinde lâle. Akçay Yayınları.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı, Tenkitli metin. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kavruk, H. (trhsz). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78405/seyhulislam-yahya-divani.html
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR196456/azmizade-haleti-divani.html
• Kaya, B.A. (2015). Klâsik türk şiirinde şifâlı bitkiler üzerine bir deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (15), 263-314.
• Kazan Nas, Ş. (2018). Celîlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-211944/celilidivani.html
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195827/asik-celebi-divani.html
• Köksal, M. F. (hzl.) (2017). Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-Nezâ’ir. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR195954/mecmaun-nezair-edirneli-nazmi.html
• Kurtoğlu, O. (2017). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR194358/diyarbakirli-lebib-divani.html
• Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195592/zatidivani.html
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196126/arpaemini-zade-mustafa-samidivani.html
• Kutlar Oğuz, F. S. (2019), Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-nâme. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-254685/divan-i-izzet-ve-nigar-name.html
• Küçük, S. (trhsz). Bâkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78361/baki-divani.htm
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedimdivani.html
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208572/erzurumlu-zihni-divani.html
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-275960/karamanli-ayni-divani.html
• Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı. TDK Yayınları:
• Okatan, H. İ (1995). Kafzâde Fâ’izî Hayatı Eserleri Sanatı-Tenkitli Divan Metni. (Tez No: 42480) [Doktora Tezi, Ege üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Okçu, N. (trhz). Şeyh Galib Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galibdivani.html
• Önal S. (2009). Klasik türk edebiyatında lâle ve edebî bir tür örneği olarak lâle şiirleri. Turkish Studies, 4 (2), 911-927.
• Özçalık, M. (2017). Lotus çiçeğinin farklı kültürlerdeki önemi ve peyzaj tasarımında kullanımının irdelenmesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 10, 22-28.
• Öztoprak, N. (2010). Divan şiirinde giyim kuşam üzerine bir deneme . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi , 4, 103-154.
• Saraç, M. A. Y. (trhsz ). Emrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emridivani.html Seçil, S. (2002). Türk Kültüründe İznik Çinilerinin Önemi ve Güncel Değerlendirilmesi. Yeni Türkiye Yayınları.
• SEVGİ KUTLUAY K. (2000). Sanat Tarihi Terminolojisinde Lotus ve Palmet. Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri. 253-254.
• Sona, F. (2015). Divan şiirinde karanfil. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41), 307-315.
• Steingass, F. (1975). A comprehensive Persian-English dictionary. Librairie du Liban.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu’îdî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR215366/kalkandelenli-mu39idi-divani.html Tansuğ, S. (1998). Türklerde çiçek sevgisi ve sümbülname. Ak Yayınları.
• Taş, H. (2017). Vahyî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194335/vahyidivani.html
• Turan, N. (2005). 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl sonunda dek osmanlı devletinde gayrı müslimlerin kılık kıyafetlerine dair düzenlemeler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60, 239-267.
• Ünver, N. (2020). Gelibolulu Sürûrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-271852/gelibolulu-sururi-divani.html
• Üzgör, T. (1991). Fehim-i Kadîm Divanı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Vural, B. Ç. (2021). Hayâlî Bey Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin- Dil içi Çeviri). (Tez No. 677434). [Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Wilkinson, K. (2010). Efsaneler ve mitler, çev. Emel Lakşe, Alfa Yayınları. Yavuz B. (2007). Klasik türk şiirinde duyguların dili: çiçekler. Turkish Studies, International 2 (4), 209-219.
• Yekbaş, H. (2010). Sehî Bey Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-273692/sehi-bey-divani.html
• Yıldırım, H. (2015). Divan şairlerine göre burçlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41), 340-353.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü, Kabalcı Yayınevi.
• Yıldız, A. ( 2017).Klasik türk şiirinde menekşe ile ilgili benzetmelerin kökeni üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, 433-450.
• Yılmaz, F. (2003). Osmanlı Devleti’nde Gayrı Müslimlerin Giyim Kuşamlarını Düzenleyen Kanunlar. Ayakkabı Kitabı. Kitabevi Yayınları, 201-209.
• Yılmaz, K. (2017). İbrahim Tırsî ve Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195645/tirsi-divani.html
• Yılmaz, K. H. (2017). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR196122/diyarbakirli-hami-ahmed-divani.html
• Yılmaz, O. (2017). Klasik türk edebiyatında bir başka anlamıyla “bahâr”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18 (1), 177-194.