Official Duty and City in Classical Turkish Literature

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1953 - 1971, 30.12.2022

Gökçehan Aysel Yılmaz

https://doi.org/10.34083/akaded.1203207

Öz

Cities are the subject of Classical Turkish Literature with their features such as places to visit, geographical beauties, important people they raised, historical importance and products they grow. There are types of poetry such as shahrangizes and biladiyes, in which cities are introduced and praised. Also there are praises of the city in the divans. They are not as numerous as the city eulogies, but there are also city satires and city elegies. In addition, there are poems about cities that poets do not like for various reasons such as exile, an undesirable appointment, the difficulties of being abroad/ homesick. Gelibolulu Âlî and Sehî Bey in XVIth century, Azmizâde Hâletî and Diyarbakırlı Mâlî in XVIIth century, Enderunlu Fâzıl and Ahmed Vesîm XVIIIth century, Eşref Paşa, Trabzonlu Hazinedar-zâde Âgah Osman and Eşref in XIXth century; mention cities and towns such as Bitlis, Lahsa, Cairo, Korinthos, Mentese, Peloponnese, Nis, Sivrihisar, Damascus, Van, with which they have relations due to their official duties, in their poems in a negative language. Poets wrote their poems to stop an assignment to that city. In addition, poets wrote poems to express their dissatisfaction with the city they worked in. By examining the poems mentioned in the study, it is aimed to understand the reason for the complaints of the poets about these cities.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, eulogy, satire, criticism, city poems

Klasik Türk Edebiyatı Şairlerinin Görev Yaptığı Şehirlere Dair Şikayetleri

Öz

Şehirler, gezip görülecek mekanları, coğrafî güzellikleri, yetiştirdikleri önemli kişiler, tarihsel önemleri, yetiştirdikleri ürünler vb. özellikleriyle Klasik Türk Edebiyatı’nda konu edilmektedir. Şehirlerin tanıtıldığı, övgülerinin yapıldığı şehrengiz, biladiye gibi türlerin yanı sıra; şairlerin divanlarında, tamamında o şehirlerin övüldüğü medhiyeler de yer almaktadır. Övgüler kadar sık olmamakla birlikte şehirlere yazılan hicivler, şikayetnameler ve mersiyeler de bulunmaktadır. Ayrıca şairlerin sürgün, istenmeyen bir tayin, gurbet vb. sebeplerle sevmediği şehirleri konu alan şiirleri de vardır. XVI. Yüzyılda Gelibolulu Âlî ve Sehî Bey, XVII. Yüzyılda Azmizâde Hâletî ve Diyarbakırlı Mâlî, XVIII. Yüzyılda Enderunlu Fâzıl ve Ahmed Vesîm, XIX. Yüzyılda Eşref Paşa, Trabzonlu Hazinedar-zâde Âgah Osman ve Eşref; resmî görevleri sebebiyle ilişki kurdukları Bitlis, Lahsa, Kahire, Korint, Menteşe, Mora, Niş, Sivrihisar, Şam, Van gibi şehirleri ve kasabaları olumsuz bir dille şiirlerinde anmaktadır. Şairler, şiirlerini “oraya” yapılacak bir tayini durdurmak için veya görev yaptıkları söz konusu şehre dair hoşnutsuzluklarını dile getirmek için yazmışlardır. Çalışmada bahsi geçen şiirler incelenerek şairlerin bu şehirlere ilişkin şikayetlerinin sebebinin anlaşılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, methiye, hiciv, eleştiri, şehir şiirleri

Kaynakça

• Akgül, H. (2013). Diyarbakırlı Mâlî Dîvânı (inceleme-metin). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi SBE.
• Akkuş, M. (1993). Nef‘î Divanı. Akçağ Yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (2007). Feyzullah Efendi’nin Mesâiri ile Lutfî’nin Ferdî’nin Bilâdiyesine zeyli. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Özel Sayı), 37-51.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0
• Akyüz, K. & Cunbur, M. & Beken, S. (1958). Fuzûlî Türkçe Divan. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arslan, M. (2007). Mihrî Hâtun Divânı. Amasya Valiliği Yayınları.
• Aydemir, Y. (2007). Ravzî Divanı. Birleşik Kitabevi.
• Baş, Ş. (1999). Şair Eşref’in hayatı ve eserleri üzerinde bir inceleme. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi SBE.
• Beyhan, E. (2021). Enderunlu Fâzıl Divanı (metin-inceleme). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Boşkov, V. (1980). Türk Edebiyatında şehir şiirleri ve şehir mersiyeleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 12, 69-76.
• Boz, E. (2007). Hakîkî Dîvânı karşılaştırmalı metin. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0
• Coşkun, M. (2009). Seyahatnâme (Türk Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi, 37, 13-16.
• Çıraklı, D. A. (1998). Kânî’nin manzum Letaifnamesi (inceleme-metin). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi SBE.
• Demirel, G. (2007). Klâsik Türk Edebiyatı geleneğinde hiciv. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5/10, 131-154.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. YY. şairi Mustafa Fennî Dîvânı (inceleme-tenkitli metin-dizin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Dursunoğlu, H. (2003). Klasik Türk Edebiyatında bir şehrin güzelleri ve güzellikleriyle ilgili eserler (şehrengîzler). TDAY Belleten, 2003-II, 57-74.
• Erbay, N. (2014). Bayburtlu Zihnî Dîvânı. Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Ercan, Ö. (2003). Peşteli Hisâlî Dîvânı tahlili (inceleme-metin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Uludağ Üniversitesi SBE.
• Erdoğan, K. (1997). Türk Edebiyatında şehir şiirlerine bir ilave: Aspozi ve hakkında yazılmış dört şiir. Dergâh, 91, 18-20.
• Erdoğan, M. (1997). Abdüllatif Râzî ve Ankara methiyesi. Türk Dili, 550, 356-359.
• Erdoğan, M. (2012). Gözden kaçmış bir XVI. asır şâiri: Celâl-zâde Mustafa’nın oğlu Mahmûd Efendi ve Konya, İstanbul ve Edirne medhiyeleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (10), 300-325.
• Erdoğan, M. (2016). Ankara’nın bilinmeyen tarihi: XVIII. asır şairi Râzî’nin Ankara’yla ilgili şiirleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 104-130.
• Erimer, K. (1974). Gün ışığına çıkan değerli bir eser. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1973-74, 265-281. Erkul, R. (1992). Birrî Mehmed Dede (Magnisalı) hayatı-edebî kişiliği ve Divanının tenkidli metni. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi SBE.
• Eroğlu, S. (2008). Türk edebiyatında miyâhiyye türüne bir örnek: Hâsib Efendi’nin miyâhiyyesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 429-439.
• Göçgün, Ö. (1988). Şair Eşref. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gök, T. (2017). On altıncı asırda bir şehir övgüsü: Budin. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 23, 119-131.
• Gökalp, H. (2006). Eski Türk edebiyatında manzum sergüzeşt-nâmeler. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çukurova Üniversitesi SBE.
• Güleç, İ. (2004). Dîvân-ı Hamdî (Serbestzâde Ahmet Hamdî İskilibî). Pan Yayınları.
• Güler, K. (1996). XIX. asır şuarâsından Ârifî ve Pesendî’nin Kütahya methiyeleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 279-285.
• Güven, H. F. (1997). Klasik Türk şiirinde hiciv. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi SBE. İpekten, H. (1970). Nâilî-i Kadim Divanı. MEB Yayınları.
• Kadıoğlu, İ. (2005). Diyarbakırlı Lebîb hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Dîvanı. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Karacasu, B. (2007). Türk Edebiyatında şehrengizler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(10), 259-313.
• Kaplan, Y. (2016). Klasik Türk Edebiyatında bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi bilâdiyyeleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13(1), 102-124.
• Kaplan, Y. (2017). Lale Devri İstanbul’unda padişah bahçelerini anlatan manzum bir eser: Hıfzî ve mesâiri. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 307-330.
• Kaplan, H. (2020). Bir İstanbul methiyesi: İzzet’in bilâdiyesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 442-487.
• Korkut, H. (2003). Osmanlı sefaretnâmeleri hakkında yapılan araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1 (2), 491-511.
• Kurnaz, C. (1995). Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendi’nin bilâdiyeleri. Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları, (Abdülbaki Gölpınarlı Hatıra Sayısı) XIX, 299-316.
• Kutlar, F. S. (2011). Klasik Türk Şiirinde şehir hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’nin Edirne kasidesi. Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/2, 1-16.
• Levend, A. S. (1958). Türk Edebiyatında şehrengîzler ve şehrengîzlerde İstanbul.
• Macit, M. (1997). Nedim Divanı. Akçağ Yayınları.
• Mermer, A. (1997). Karamanlı Aynî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Okuyucu, C. & Yazar, S. (2020). Tuhfetü’l-İhvân, XVI. yüzyıldan bir kâtibin sergüzeşti. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Öztoprak, N. (2004). Fennî ve İzzet Efendinin sahilnamelerinde Üsküdar. Üsküdar Sempozyumu-12-13 Mart 2004 (s.11-27). Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (2009). Sergüzeşt-nâmeler üzerine hasbihal veya hasbihalin sergüzeşti. Aynur, H. (Ed.), Nazımdan Nesire Edebî Türler, (s. 134-156). Turkuvaz Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (t.y.). Keçeci-zâde İzzet Molla Mihnet-keşân. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10694,kmmetinpdf.pdf?0
• Pehlivan, G. & Bayram, B. & Dörtbudak M. V. (2006). Tevhîde Hanım ve Dîvânı, (Osmanlı taşrasında kadın, şâir, Mevlevî olmak). Manisa Belediyesi Yayınları.
• Selçuk, B. (2014). Bir şehir medhiyesi: Nergisî’nin Saray kasidesi. International Journal of Language of Language Academy, 2/3, 27-39.
• Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Dîvânı. Akçağ Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (2005). Dede Ömer Rûşenî, hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve Dîvanı’nın tenkidli metni. Suna Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (2009). Sergüzeştnâme. TDV İslam Ansiklopedisi, 36, 559-560.
• Tezcan, N. (2001). Güzele bir şehrengizden bakış. Türkoloji Dergisi, XIV, 163-194.
• Tığlı, F. (2007). Klâsik Türk Edebiyatında şehrengîz çalışmaları hakkında bibliyografya denemesi. Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4, 763-770.
• Uzun, S. (2020). Trabzonlu Hazînedar-zâde Âgâh Osman Paşa Divanı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi. Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı-II Divan Şiiri, 43-563.
• Yazıcı, H. (2009). Seyahatnâme. TDV İslâm Ansiklopedisi, 37, 9-11.
• Yekbaş, H. (2015). Malatyalı Necâtî ve şehir methiyeleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 377-401.
• Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0
• Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk Şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/15, 301-334.
• Yıldız, E. (2018). Klasik Türk Edebiyatında şehir şiirleri ve Revânî’nin yayımlanmış divanı’nda yer almayan Medine kasîdesi, International Journal of Language Academy, 6/2, 120-143.
• Yıldız, E. (2021a). Bir Hayriyye naziresi: Fehmînâme. DBY Yayınevi.
• Yıldız, E. (2021b). Kilisli Rıfkî’nin Kesdel, Tekfur ve Kızıldağ methiyeleri. Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 20(4), 2144-2164.